Мин эһээм Матвей Стручков Мэҥэ Хаҥалас улууһун Бүтэйдээх нэһилиэгэр 1914 сыллаахха күн сирин көрбүт.
edersaas.ru
Аҕа дойду сэриитэ саҕаланыытыгар кини 27 саастаах уола-хаан хомсомуол сэкэритээрэ эбит. Эдэр киһи сэрии бастакы күннэриттэн фроҥҥа тыллана сатаабыт да, 1942 сыллаахха эрэ аармыйаҕа ыҥырыллыбыт. Ити кэмтэн киниэхэ саллаат олоҕо саҕаламмыт: окопа хаһыыта, блиндажтары тутуу, атаакаҕа киирсии. Смоленскай анныгар бааһыран госпитальга сытан тахсыбыт. Онтон Кенигсберга тиийэ сэриилэспит. Сэрии бүтэһигэр Японияны кытта сэриигэ ыыппыттар. Большой Невер ыстаансыйаҕа тиийэн, Кыайыы буолбутун истибиттэр. Кинилэр роталара испиирдээх богуонтан кыайыыны бэлиэтээри, испиир ыла сылдьан тутуллубуттар. Биллэн турар, сокуон кытаанаҕынан, барыларын хаайыыга ыыппыттар. Онон эһэм Магадааҥҥа лааҕырга утаарыллыбыт. Онтон, киһи буолуох быатыгар, Саха сиригэр Индигиир лааҕырдарыгар ыыппыттар. Лааҕыр ыар олоҕун барытын ааспыт киһи, киһилии хаачыстыбатын ыһыктыбатах. Ол эрээри «хаайыылаах» аата хорсун сэрииһиккэ букатыннаахтык иҥэн хаалбыт. Ол да иһин буолуо, босхолонон баран, эһэм төрөөбүт Бүтэйдээҕэр төннүбэтэх. Кини дьолугар, киһи үтүөтэ дьахтары – тапталын Даайыһы көрсөн, Тымныы полюһугар Өймөкөөҥҥө силиһин тарпыт. Кинилэр аҕыс оҕону төрөтөн, сирдээҕи дьолу билбиттэр.
Эһээм сэриилээх киинэни көрөрүн олох сөбүлээбэт эбит. Кыайыы күнүгэр киниэхэ Томторго олорор фронтовик-саллааттар кэлэн, остуолларыгар олорон, сэриигэ өлбүт табаарыстарын саҥата суох, харах уулаах хара килиэбинэн байыаннайдыы чиэстииллэрин аҕам кыра сылдьан көрөр эбит. Лааҕырга түбэһиэн иннинэ хорсуннук сэриилэспит буойун араас байыаннай архыыптарга сэрии кыттыылааҕа буоларын туоһулуур докумуоннарын көрдүү сатаабыт. Хаайыыга түбэһэригэр кини докуомуоннарын барытын былдьаан ылбыттар. Онон кини эмискэ кимэ-туга биллибэт киһи буола оҕустаҕа ол. Хата, өлүөн аҕай аҕыйах сыл иннинэ, өр күүппүт докумуона тиийэн кэлбит. Онно саха саллаата Матвей Стручков хорсуннук сэриилэспитин уонна госпиталга сытан тахсыбытын туһунан бигэргэппиттэр. Сэбиэскэй кэмҥэ Аҕа дойду сэриитин кыттыылаахтарын киэн тутта ааттыыр эбит буоллахтарына, мин эһэм сэриилэспитин туһунан тугунан да дакаастыыр кыаҕа суох эбит…
Эһэм Матвей Николаевич хорсун сэрииһит буоларын туһунан докумуону тутаат, улахан чиэскэ, убаастабылга түбэспит. Оскуолаҕа көрсүһүүлэргэ үөрэ-көтө барара эбитэ үһү. Томторго эһэбин киһи быһыытынан олус убаастыыр буолан, биир дойдулаахтара кини үөрүүтүн тэҥҥэ үллэстэн, оҕонньор кырдьар сааһыгар сэрии кыттыылааҕа буолара бигэргэммитин олус үөрэ ылыммыттар. Кини туһунан Мэҥэ Хаҥалас уонна Өймөкөөн улуустарын Өйдөбүнньүк кинигэтигэр суруйбуттар. Бу улуустар Кыраайы үөрэтэр мусуойдарыгар эһээм Матвей Стручков туһунан эмиэ кэпсэнэр. Сырдык тыыннаах киһи үтүө аата хаһан да умнуллубат буоллаҕа. Мин эһээм Матвей Николаевич бочуокка уонна убаастабылга сылдьан, 75 сааһыгар олохтон барбыта.
Эһээм уустук дьылҕалаах олоҕор күн сардаҥатыы сыдьаайан киирбит эбээм Дарья Семеновна Березкина билигин 90 саастаах. Кини Өймөкөөн улууһун Бочуоттаах гражданина, тыыл бэтэрээнэ, «Ийэ Албан аата» уордьан кавалера. Кини оҕолорун, сиэннэрин уонна хос сиэннэрин тапталларыгар угуттанан, дьоллоохтук олорор. Саха саллаатын Матвей Стручков эрэллээх доҕоро Дарья Семеновна сэрии кэнниттэн ыар дьылҕаламмыт эһээбитигэр үйэлээх тапталы, сирдээҕи дьолу бэлэхтээбитэ. Биһиги, Өймөкөөн улууһун ыччат Стручковтара, эбээбитигэр барҕа махталбытын биллэрэбит.
Анна СТРУЧКОВА,
Хотугулуу-Илиҥҥи федеральнай университет
юридическай факультетын 1-кы кууруһун устудьуоҥката.