Өймөкөөн улууһун Төрүт нэһилиэгэ оройуоҥҥа саамай эрэйдээх суоллааҕынан биллэр.
edersaas.ru
Индигиир уонна Элги өрүстэрин ортолоругар арыылаан, 60-с сыллар саҥаларыгар «Калинин» холхуос учаастактарын уонна Тарын нэһилиэгин эһэн, Төрүккэ көһөрөн, аҕалыахтарыттан 60-ча сыл ааста. Бу сыллар тухары олохтоохтор саас, сайын, күһүн суол суох буолан, өрүһүнэн мотуордаах оҥочонон эрэ «Халыма» федеральнай суолугар баар «Славка» тохтобулга айаннаан тиийэллэр. Үрэх уоллаҕына, мотуордарын таас устун соһон күккүрэтэллэр. Онон айан суолун оҥорууну төрүттэр салалта бары араҥатыгар туруорсубуттара отучча сыл буолла. Сэбиэскэй кэмҥэ оройуон кииниттэн 20-30 мүн. «Антошка» сөмөлүөт нэдиэлэҕэ иккитэ көтөр буолан, суол боппуруоһа турбат да этэ. Уустук 90-с сылларга төрүттэр айан суолугар эрэйи көрүүлэрэ дьэ саҕаламмыта. Ол кэмтэн быыбарданан испит нэһилиэк баһылыктара туруорса сатаан, суол тутуута оннуттан хамсаабыта уонча сыл буолла. Үп кырыымчык буолан, сыл аайы суол оҥорооччуларга 6-лыы км куттаран-куттаран, быйыл саас нэһилиэккэ тиийэ кэлбиттэрэ.
Бу туһунан Төрүт орто оскуолатын учуутала Елена Слепцова билиһиннэрдэ:
— Ханан эрэ “Көһөр үрэх” диэн сиринэн үрэҕи туораабакка эрэ, «Халыма» федеральнай трассатыгар быһа тахсар суол оҥоруохха сөбүн туһунан оҕо сылдьан улахан дьон кэпсэтэрин истэр этим. Хайдах таас хайаны солоон, суол таһаарыахха сөбүн өйүм хоппот этэ. Ол эрээри бырайыак оннуттан хамсыахча буолбута эрээри, уонча сылы быһа олоххо киириэхчэ-киирбэт, үп-харчы көрүллэрэ ыарахаттардаах буолан иһэрэ.
Сайыҥҥы өттүгэр мотуордаах дьон, уу аһара түстэҕинэ биинтэлэрин алдьатыахтарын куттанан, кыра кыһалҕалаах киһи мээнэ айаннаабат усулуобуйатыгар олорбуппут. Аны уу аһара улааттаҕына, сүүрүгэ, долгуна улаатан, ото-маһа элбээн, эмиэ кутталы үөскэтэрэ. Бу улуутуйар Индигиир уонна Элги өрүстэрбит төһөлөөх элбэх эдэр дьон олохторун ылбыттара буолуой?!…
Уонча сыл устата үгүс кэпсэтии, докумуон оҥоһуллан, көстүбэт үлэ хайдах барбытын бу диэн билбэппит. Ол эрээри сыл аайы аҕыйахтыы килэмиэтэри кутан барбыттарыгар, эрэлбит улаатан барбыта. Быйыл кыһын суолу оҥорооччулар нэһилиэкпитигэр олорон эрэ үлэлээн барбыттарыгар, «суолбут дьэ оҥоһуллан бүттэ!» диэн олохтоохтор үөрүү бөҕө этибит. Саас хаар уулларын саҕана, суолу харыстыыр туһуттан олохтоох дьаһалта суолу сабан кэбиспитэ.
«Бу сөптөөх быһаарыы» диэн нэһилиэк олохтоохторо батсаап бөлөҕөр «мунньахтаан»сөбүлэспиппит. Сотору-сотору хайа уута сууйбут сирдэрин эр дьон субуотунньук тэрийэн, онон-манан кутан биэрэн, массыыналар дьэ сылдьар буоллулар.
Нэһилиэк баһылыга Семен Босиков «оҥоһуллуохтаах үлэ өссө да элбэх, намыһах сирдэринэн эбии кутан, үрдэтэн биэриэхпит” диэн санаатын үллэстэр.
… Аҕыйах хонуктааҕыта улуус киинигэр Уус-Ньараҕа барар наадалаах буолан, бу суолунан айанныыр буоллум. Айаным тухары: «Тыый, бу биһиги суолбут дуо?» — диэн саҥа аллайа истим.
Баҕа санаабыт дьэ туолбут! Урут сайыҥҥы өттүгэр өрүү мотуордаах оҥочоҕо олороору, үрэхтиир туһаайыынан айанныыр эбит буоллахпына, билигин дьиэм тэлгэһэтиттэн массыынанан тахсан, таас суолунан айаннаан эрэрбин, бастаан утаа, хайдах эрэ итэҕэйбэтим.
Бу суол тутуутун туруорсан, оҥоһуутун саҕалаабыт нэһилиэкпит урукку баһылыктарыгар, улуус салайааччыларыгар, билигин үлэлии сылдьар баһылыкпытыгар Семен Босиковка кыһыннары-сайыннары төгүрүк сыл устата айанныыр суолламмыппытыгар барҕа махталбын тиэрдэбин!
Олох сайдыыта, биллэн турар, суолтан-иистэн тутулуктааҕа чахчы. Биһиги кыракый нэһилиэкпит, кырдьык даҕаны, инникилээх эбээт. Өссө да сайдан иһиэ диэн эрэл кыыма үөскээтэ.
Ити курдук, мантан инньэ Төрүт нэһилиэгин олохтоохторо аны Силирикээн сис хайаларын уҥуордаан ааһар айан саҥа суолунан айанныыр дьоллоннулар.
Елена ПОТОЦКАЯ, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru
Хаартыскаҕа — Елена Слепцова түһэриитэ.