Сунтаар олохттохторун кытта көрсүһүүлэргэ Госдуума Саха сириттэн дьокутаата Галина Данчиковаҕа ыйытыы арааһын биэрдилэр. Биллэн турар, ыйытыы үксэ бүгүҥҥү күн ордук долгутар быһылааннарын туһунан буолла. Сунтаардар тиэтэйбэккэ саҥарар үгэстээхтэр, ол оннугар ыйытыылара барыта киэҥ ис хоһооннох, сиһилии буолар. Доруобуйа харыстабылын сайдыыта, үүт туттарыы квоталара, урбаанньыттары өйөбүл, ковид кэнниттэн эмтэнии туһунан уонна да атын ыйытыылар дьокутаакка киирдилэр. Итиэннэ ойуур баһаардарын кыһалҕата эмиэ таарылынна.
Үс ыйы быһа бары биир курдук уоту утары охсустубут, кыайдыбыт. Ол эрээри, баһаардар сылтан сыл тахса тураллар. Кэлэр сылы эмиэ сут кураан туруох курдук диэн сабаҕалыыллар. Бу балаһыанньаны көннөрөргө өрөспүүбүкэҕэ туох миэрэлэри ылар былааннааҕый диэн улуус үрдүнэн бу сүрүн ыйытыы буолла.
Дьокутаат Галина Данчикова уонна Саха сирин Ил Дархана Айсен Николаев федеральнай уорганнары кытта бу кыһалҕаны быһаарыыга бэрт өр кэмтэн үлэни ыыта сылдьаллар. Тыа харыстабылыгар өрөспүүбүлүкэҕэ бэриллибит боломуочуйаларын хааччыйыы үлэтэ – ол эбэтэр, тыа харыстабылыгар үлэлиир дьоҥҥо, айылҕа баһаарын утары үлэлиир салааҕа үбүнэн хааччыйыыны улаатыннарыыга, баһаары умуруорар аналлаах тэриллэри дойдубутугар аҕалтарыыга дьаныардаах үлэ бара турар.
Саха сирин дьокутаата туох этиилэр киирбиттэрин бу курдук быһааран этэр:
— 1 гектар тыаны харыстыырга баранар үбү быһаарарарга саҥа бэрээдэги былааннаан ылыныы. Арассыыйа араас эрэгийиэннэрин учуоттаан, Саха сирин уратыларын өйдөөн туран саҥа докумуону ылыныахтаах;
— федеральнай бүддьүөттэн тыа харыстабылыгар, саҥаттаан ууһатыыга субвенцияны үллэрии механизмын саҥаттаан көрөн уларыта тутуу;
— ойуур баһаарын умуруорууга аналлаах тиэхиньикэни атыылаһарга федеральнай бүддьүөттэн кэлэр субвенция кээмэйин сылга “Тыаны харыстааһын” федеральнай бырайыак чэрчитинэн 200 мөлүйүөн солкуобайтан итэҕэһэ суохха диэри улаатыннарыы.
Бу этиилэртэн сорохторо бэлиэр толоруллан эрэллэр, үп киирэн эрэр. Өрөспүүбүлүкэ саҥа ньыманы оҥорорго, саҥа сыаналары быһарга көхтөөхтүк кыттыһар.
Хараардыы балаһатын кэҥэтии, сэлиэнньэ тула маһы кэрдии үлэтин ыытыыга этии киллэриллибитэ. Маны олоххо киллэрэргэ олохтоох бүддьүөттэргэ эбии үбүлээһин көрүү туһунан үлэ ыытылла турар.
Биллэн турар, үөрэх, култуура, бырамыысыланнас эбийиэктэрин олоххо киллэрии олох хаачыстыбатын үрдэтиигэ көмөлөһөр. Депутатскай хонтуруолу олохтоон, Галина Данчикова федеральнай үбүнэн тутулла турар эбийиэктэргэ: «Солнышко» оҕо уһуйааныгар уонна Сунтаардааҕы бассейннаах спортивнай комплекска сырытта.
Улууска бары оскуолалар биир сменанан үлэлииллэр – үөрэх кылаастара оҕолорго сөбүн тиийэр эбит. Ол эрэн үөрэх эйгэтэ өссө тупсарын туһугар үлэ барар, сотору политехническэй лицей-интэринээт саҥа дьиэтин тутууга былаана олоххо киириэхтээх. Билигин лицей бэйэтигэр туспа мастарыскыайдардаах, технопааркалаах, тимиринэн уһанар сирдээх. 40-тан тахса оҕо тимир ууһун идэтигэр үөрэнэр, саха быһаҕын, араас туттар малы оҥорор.
Сунтаар сирэ элбэх өрүстээх, күөллээх, алаастаах. Ону таһынан Кэмпэндээйи ханна даҕаны суох цеолит минералынан баай. Бу куһаҕан сыты суох оҥорор, үүнүүнү эбэр, сир кырсын ыраастыыр кыахтаах ураты матырыйаал буолар. Бу сылтан «Сунтарцеолит» ХЭО пеноцеолиттан тутуу блоктарын оҥорон таһаарар буолла. Бу дьаһаныы сотору кэминэн улууска тутуу үлэтин сыанатын чэпчэтэр кыаҕы биэриэ. Тырааныспар ороскуотуттан сылтаан, сиэмэн сыаната Дьокуускай куораттаҕар 70 бырыһыанынан үрдүк. «Чинчийии үлэтигэр бэрт элбэх үп баранар», — диир экэниэмикэҕэ дириэктэри солбуйааччы Константин Семенов. Галина Данчикова СӨ Бырабыыталыстыбатын салалтатын кытта саҥа тутуу блоктарын оҥорууга көмө туһунан кэпсэтиэх буолла, оттон научнай чинчийиилэри тупсарыы туһунан НОЦ «Север» тэрилтэҕэ сайаапка түһэрэргэ сүбэлээтэ.
Улуус өссө биир бэлиэ сиринэн Борис Андреев аатын сүгэр Элгээйитээҕи түмэл буолар. РСФСР үтүөлээх учуутала Борис Андреев бэйэтин дьыалатыгар бүк эрэллээх киһи этэ. Кини олоҕун устата эриэккэс кэллиэксийэлэри муспут: үөнү-көйүүрү, көтөртөн эбисийээнэҕэ тиийэ араас экспонаттары муспут. Элгээйи оҕолоро, улуус атын нэһилиэктэрин оҕолоро манна кэлэн элбэҕи билэн бараллар. Олохтоохтор уонна Галина Данчикова улуус киэн туттар түмэлигэр федеральнай үбүлээһини салайтаран, саҥа дьиэ тутуутун туһунан сүбэлэстилэр.
Андрей Михайлов.