Уоттаах сэриигэ ылбыт ыар баастарын арыый оһорунан, нус-хас, эйэлээх олоххо дьэ үктэнэн, 1949 сыллаахха биһиги дойдубут Иосиф Виссарионович Сталин 70 сааһын киэҥник бэлиэтээбитэ.
Дьиҥинэн ыллахха, кини төрөөбүт күнүн-дьылын чопчу ким да билбэт этэ. Төрөөбүт күнүн биллэхтэринэ, оккультнай ньымаларынан киһиэхэ куһаҕаны оҥоруохтарын сөп, дииллэригэр итэҕэйэн, бэйэтэ кичэллээхтик кистиирэ эбитэ үһү.
Ол гынан дьэ, ССРС киэҥ киэлититтэн, араас муннуктарыттан, ону таһынан бырааттыы дойдулартан Кириэмилгэ, сирдьит үбүлүөйүгэр анаан, араас бэлэхтэр киирэн барбыттар… Уопсайа 100000 курдук бэлэх кэлбит. Бу бэлэхтэртэн, оонньоон этэллэрэ эбитэ дуу, кырдьыга эбитэ дуу – Сталин Сибииртэн кэлбит халыҥ суорҕаны уонна пуух сыттыгы эрэ бэйэтигэр хаалларбыт. Уоннааҕытыттан ордук бэлиэлэрин Өрөбөлүүссүйэ Мусуойугар туруортаран, дьон-норуот көрүүтүгэр таһаартарбыт.
Экспонаттар ортолоругар доменнай оһохтор, ракеталар макеттара, чап-чараас фарфор сэрбиистэр, норуот талааннаахтарын араас оҥоһуктара, саа-саадах, хамсалар, үрүҥ көмүстэн саахымат, о.д.а. бааллара. Сталинград кыргыһыытын панорамата ойууламмыт Златоуст ыстаалыттан шашка, Горига Джугашвили дьиэтин макета, Урал маастардарынан малахит таастан чочуллан оҥоһуллубут суруксут тэрилэ, о.д.а. бэлэхтэр экспозицияны киэргэппиттэр.
Оттон дьэ, уран тарбахтаах чулуу маастардардаах биһиги Сахабыт сириттэн Сталиҥҥа туох бэлэхтэр барбыттарай?!
Кэпсиир Ефросиния Ноговицына, СӨ Национальнай художественнай мусуойун ыстаарсай научнай үлэһитэ:
—1949 сыллаахха ахсынньыга Сэбиэскэй Сойуус улуу сирдьитин Иосиф Сталин 70 сааһын тэрээһиннээхтик бэлиэтээбиттэрэ. Саха сириттэн ити үбүлүөйгэ үс киһи сылдьыбыта биллэр: Саха АССР Миниистирдэрин Сэбиэтин Бэрэссэдээтэлэ В.А. Протодьяконов (Кулантай), Саха АССР Үрдүкү Сэбиэтин Президиумун Бэрэссэдээтэлин солбуйааччы Г.Г. Федоров уонна Социалистическай Үлэ Дьоруойа, Үөһээ Бүлүү оройуонун Молотов аатынан холкуоһун бэрэссэдээтэлэ С.И. Васильев.
Улуу сирдьиккэ туттарар бэлэхтэрин, биллэн турар, эрдэттэн бэлэмнээбиттэрэ, онон, норуот, кини аатыттан Иосиф Сталиҥҥа туох ыытыллыбытын хаһыаттан билэ олороро. Ол курдук, сэлии муоһуттан остуолга ууруллар суруксуттуурга анаммыт тэриллээх прибору муосчуттар Алексей Федоров, Семен Пестерев, Дмитрий Ильин, Егор Алексеев, Семен Заболоцкай онорбуттар. Итиннэ эбии хамсаны, портсигары Василий Попов чочуйбут. Саахыматы – Т.В. Аммосов, чороону, куру, хаалаах быһаҕы – И.Ф. Мамаев. И.В. Сталиҥҥа оннооҕор, кыһын кэтиллэр таҥаһы бэлэхтээбиттэр. Ону ыраах Өлөөн улууһун Сталин аатынан холкуоһун чилиэнэ Прасковья Николаева уустаан-ураннаан тикпит. Көрдөөһүн түмүгүнэн, бу маллартан билигин Мамаев быһаҕа уонна Аммосов саахымата көстө иликтэр. Уоннааҕылара Москва икки улахан мусуойдарыгар бааллар, үчугэйдик көрүллэллэр-харайыллаллар эбит.
И.Ф. Мамаев бэлэхтэрин туһунан мин урут хаһыакка суруйан турабын. Быйыл, үөһээ ааттаммыт муосчуттартан А.В. Федоров төрөөбүтэ 115, С.Н. Пестерев төрөөбүтэ100 сылларын туоллулар. Онон, кинилэр сырдык ааттарын үйэтитиигэ, Сталиҥҥа анаан оҥорбут маллара булуллубута кэрэхсэбиллээх дии саныыбын.
Соторутааҕыта, СӨ Национальнай художественнай мусуойун научнай үлэһиттэрин көрдөһүүлэринэн, Москваттан, Илиҥҥи дойдулар мусуойдарыттан (Государственный музей Востока) Сталиҥҥа бэлэхтэммит суруксуттуурга аналлаах прибор хаартыскаларын ыыппыттар, ону бүгүн ааҕааччыларбыт болҕомтолоругар таһаарабыт.
Татьяна МАРКОВА, “Саха сирэ” хаһыат, edersaas.ru
СӨ НХМ фондатыттан хаартыскалар.