«Өссө да туһалыам, үлэлиэм» диэн бигэ санаалаах 81 саастаах Гаврил Устинов

Бөлөххө киир:

 1987 сыллаахха үлэбинэн Латвияҕа командировкаҕа сылдьан турардаахпын. Кырдьаҕас Рига куорат эчи ырааһын, чэбэрин, бэрээдэктээҕин сөҕө-махтайа, ымсыыра-ордугургуу көрбүппүн баччааҥҥа диэри умнубаппын. Таас уулуссаларын, сквердэрин, олбуордарын иһин эргиччи сиппийэ-харбыы, сото-сууйа сылдьалларын, оптуобустан, троллейбустан түспүт дьон билиэттэрин уурунаҕа быраҕа-быраҕа ааһалларын көрө-көрө, бөҕүнэн, силинэн-хааҕынан бүрүллүбүт Дьокуускайбар тэҥнии тутан, сүрдээҕин хараастыбытым, кыбыстыбытым, кэлэйбитим даҕаны.

edersaas.ru

Сэбиэскэй Сойуус араас куораттарыттан, өрөспүүбүлүкэлэриттэн мустан үс экспресс “Икаруһу” ыы-быччары күө-дьаа буола айанныы сылдьар суруналыыстар, уочараттаах эбийиэккэ бараары оптуобустарбытын кэтэһэ туран күргүөмүнэн табаахтаан баран, төрдүгэстэрбитин буруолаппытынан үөрүйэхпитинэн атахпыт анныгар быраҕаат, элэс гынан эрдэхпитинэ, кэннибититтэн олохтоохтор “сибиинньэлэр” дии хаалбыттара кулгаахпар билигин да охсуллар. Сэбиэскэй иитиилээх атыыр атеистар, төлөннөөх патриоттар ис култуурабыт, майгыбыт-сигилибит, билигин этэллэринии, духуобунаспыт намыһаҕа сүрэ бэрт эбит. Ол да иһин ньиэмэстэрдии ­иэҕиилээх чочуонай прибалтартан абааһы көрүллэ, үөҕүллэ сырыттахпыт.

 

“Эн кырдьык 80-нааххын дуо?»

Бүгүн, бу 30-тан тахса сыл анараа өттүнээҕи хобдох санаам 81 саастаах Гаврил Гаврильевич Устиновы  — үйэ аҥаарыттан ордук ыстаастаах уулусса харбааччыны кытта көрсөн кэпсэтэммин дьайҕара быһыытыйда. “Якутдорстрой” аахсыйалаах уопсастыбаҕа бач­чааҥҥа диэри үлэлии сылдьар саамай кырдьаҕастара кыһыҥҥы чысхааҥҥа, сайыҥҥы өҥүрүк ку­­йааска, аһаҕас халлаан анныгар хаарга-самыырга кикирийбит-хохуруйбут күрдьэҕин, харбаабыт-сиппийбит сиппиирин суола тапталлаах Дьокуускайын 122 кыбады­раатынай килэмиэтир иэнигэр, 169 уулуссаларыгар, 7 болуоссатыгар, 17 скверигэр сүппэттик хааллаҕа. Кырдьаҕас уулусса аппатын-дьаппатын, ханна туох сытарын, тугу тамныахтарын, ыһыахтарын-то­ҕуохтарын, халытыахтарын-сүүрүгүрдүөхтэрин көхсүнэн билэ-сэрэйэ сырыттаҕа.

Сорох-сорохтор саҥардыы уһуктан аҥаарыҥнаһан эрдэхтэринэ, тымныы туман быыһынан уулусса хаарын ыраастаан барыгылдьыһа сылдьар дьонтон туоһуласпыппар: «Аксакаал оол сылдьар», — диэн тэйиччи биир сиргэ эргичиҥниир, бэрт имигэстик уҥа-хаҥас хантаарыҥныыр чоху курдук дьоҕус тиэхиньикэ балайда истээх куопсугар баһыылаах күрдьэҕинэн хаары эпчиргэлиир киһини ыйдылар. Аргыыйдык хамсанар, нүксүйэ барбыт аҕыс уоннаах оҕонньор буолуо диэбитим баара, кыламаннара, чэчэгэйдэрэ кырыарбыт, имэ кэйбит алта уончалаах, бэрт чэпчэкитик сэгэлдьийбит киһини «атын быһыылаах» диэн итэҕэ­­йбэккэ таалан туран баран: «Гаврил Гаврильевич, итэҕэйимээри турабын. Эн кырдьык аҕыс уоннааххын дуо?» —ыйытабын.

— Ээ, былырыын балаҕан ыйын 15 күнүгэр 80-мун туолбутум,  —күлэн кэбиһэр. – Билигин да кыанабын, тугу да гыммакка таах тэһийэн-тулуйан олорбоппун. Үөрэнэн хаалбыппын, ол иһин үлэлиибин. Эдэрбэр доруобуйам туругунан, кулгаахпынан моһуогуран сыыйыллан үөрэххэ кыа­йан киирбэтэҕим. Онон сантиэхиньик, болуотунньук идэлэнэн, наар ­­илиибинэн хара үлэҕэ эриллэн баччаҕа кэллэҕим. Үйэм тухары салгыҥҥа сылдьан, хамсанан-имсэнэн туругум чөл диэххэ наада. Табах диэҥҥэ чугаһаабатах киһибин. Эр киһи буоллаҕым, аһы ас курдук, бырааһынньыктарга, бэлиэ түгэннэргэ икки-үс үрүүмпэттэн ордугу испэппин. Билигин сааһыраммын, үлэм кэнниттэн киэһээтин утуйуом иннинэ сылаабын таһааран биир кыракый үрүүмпэни хайаан да түһэрэбин. Кылаабынайа, хамсана-имсэнэ сылдьыахха наада.

Биир тэрилтэҕэ – 54 сыл

Гаврил Гаврильевич уһун олоҕун, чөл туругун кистэлэҥин боростуойдук, туох баарынан үл­­лэстэр. Эдэригэр, 60-с сыллар саҥаларыгар Үөһээ Бүлүүгэ олорон тутууга болуотунньуктаабыт. 1965 сыллаахха Дьокуускайга кэлэн го­­рисполком хомунаалынай ха­­һаайыстыбатын управлениетын суол үлэтигэр учаастагар болуотунньугунан үлэҕэ киирэр уонна олоҕун суолугар букатын­наахтык дьаакыр түһэринэр. Онтон ыла күн бүгүҥҥээҥҥэ диэри дьоллоох Дьокуускай куораппыт бөҕүнэн көмүллүбэтин, хаарынан тибиллибэтин, ыраас, чэбдик буоларын туһугар сыал-сорук туруорунан, ис сүрэҕиттэн ылсан үлэлээн-хамсаан кэллэ.

Куорат оччотооҕу салайааччыларын, горисполком бэрэссэдээтэллэрэ Владимир Гаврильевич Павловы, Юрий Семенович Коркины, кэлин мэр дуоһунастаммыт Павел Павлович Бородины, Алексей Александрович Томтосовы, Спартак Степанович Борисовы, Илья Филиппович Михальчугу, Юрий Вадимович Заболевы, Айсен Сергеевич Николаевы барыларын билэттиир. Салайбыт кэмнэригэр киин куораппытыгар сайдыы саҥа сүүрээннэрэ, хайысхалара саҕаламмыттарын, дьаһаллар, соруктар туруоруллубуттарын бэккэ билэр, сыаналыыр.

— Мин кыра киһи буоллаҕым. Ол да буоллар, куорат хаһаайыстыбата, суол-иис, тутуу, тырааныспар салаалара, олох-дьаһах таһыма хайдах сайдан испитин эппинэн-хааммынан билэн кэллэҕим. 54 сыл устата тэрилтэбит аата эрэ уларыйар. Билигин «Якутдорстрой» АУо дэнэбит. Элбэх начаалынньыктар уларыйдылар. Оробуочай киһи кинилэри кытта ыкса алтыспытым да суох. Арай куорат хомунаалынай хаһаайыстыбатын управлениетын кылаабынай инженеринэн, начаалынньыгынан үлэлээбит Валерий Иосифович Ивановка билиҥҥээҥҥэ диэри махтанабын. Мин элбэх тыынньалаах дьиэ кэргэммэр үс хостоох толору хааччыллыылаах дьиэ ту­­руорсан бэрдэрэн абыраан турар. Оччолорго кыра-хара үлэһиттэр үчүгэй дьиэҕэ тиксибэттэрин кэриэтэ этэ. Валерий Иосифович оробуочай киһини сыаналыыр, мэлдьи кэпсэтэр, болҕомтотун уурар кыһамньылаах салайааччы этэ. Кэлин «Стройсельгазификация» тэрилтэ салайааччыта буолан, тыа сирин гаастааһыҥҥа баараҕай үлэни тэниппитэ.

Саха ыччата хото үлэлиир буолла

Амирхан Мухарбекович Яндиев генеральнай дириэктэрдээх «Якутдорстрой» аахсыйалаах уопсастыбаҕа билигин 100-чэкэ оробуочай, 200-чэкэ механизатор: суоппардар, тырахтарыыстар, суол тиэхиньикэтин мэхээнньиктэрэ, оператордара үлэлииллэр. Куораты, уулуссалары ­ыраастааһыҥҥа араас тиэхиньикэ күүһэ, кыаҕа толору туһаныллар.

— Урукку диэн буолуо дуо, билигин тиэхиньикэнэн буолан, үлэбит биллэрдик чэпчээтэ. Сарсыарда 8-тан саҕалаан, куорат хайа баҕарар оройуонугар түүннэри икки симиэнэнэн үлэлиибит. 60-70-с сылларга аҕыйах «Бөлөрүүс» тыраахтырдаах буоларбыт. Наар илиибитинэн киирсэрбит. Оччолорго улаханнык сыаналаммат, дуона суох төлөбүрдээх үлэҕэ түптээн-тохтоон үлэлээбэт да этилэр. Билигин атын хартыына: үлэҥ чааһынан көрөн, ыйга ортотунан 25 тыһыынча солкуобайтан саҕалаан, 40 тыһыынча солкуобайга тиийэ хамнас аахсыахха сөп. Уоппуска, больничнай лиис төлөнөр, сылга биирдэ доруобуйаҥ туругун бэрэбиэркэлэнэҕин. Онон араас омук дьоно олохсуйан үлэлиир буоллулар. Астынарым баар, куораттан, тыаттан киирэн олохсуйбут саха ыччата хото үлэлиир буолан эрэриттэн.

Билигин урукку буолбатах. Дьон-сэргэ, куорат олохтоохторо өйдөрө-санаалара уларыйда. Култууралаах, иллээх-эйэлээх, бэйэ-бэйэни ытыктаһар ­буолбуттара харахха быраҕыллар. Кылаабынайа, саҥалыы тутулла, киэргэйэ, сайда турар куораттарын таптыыр, харыстыыр, киэн туттар буоллулар. Урукку курдук харбаан, ыраастаан ааспыт сиргэр кэннигиттэн ыспат-тохпот, киртиппэт буолан иһэллэрэ үөрдэр. Сайынын ордук куораппыт киинэ ырааһыран, күөҕүнэн чэлгийэн тупсар, киэргэйэр. Оҕо аймах, ыччат дьон, ытык-мааны кырдьаҕастар дуоһуйа сынньанар, астына күүлэйдиир буолбуттарын, араас омук дьоно куораппыт кэрэ көстүүлэрин сөҕө-махтайа хаартыскаҕа түһэ­рэллэрин, бэйэлэрэ түһэллэрин, сандаарыйар ыраас, сырдык уулуссаларбын, өстүөкүлэ эркиннэринэн чаҕылыһа ылбаныйар дыбарыастары куолубунан сиппийэ, харбыы сылдьан, маныаха мин сэмэй кы­­лаатым баарынан киэн тутта көрөбүн. Тапталлаах Дьокуускай куораппар өссө да туһалыам, үлэлиэм диэн бигэ эрэллээхпин, – диэн 81 саастаах уулусса хар­бааччы, хара үлэһит, «Якутдорстрой» АУо оробуочайа, үлэ бэтэрээнэ, саха саарына Гаврил Гаврильевич Устинов сэһэргэһиибитин түмүктүүр.

Мэҥэ Хаҥалас II Наахаратыттан төрүттээх Гаврил Гаврильевич Устинов 59 сыл устата бииргэ дьоллоохтук олорон кэлбит олоҕун аргыһа, тапталлаах кэргэнэ Клара Тимофеевналыын түөрт уол оҕолонон, үстэрэ билигин ыал буолан оҕо-уруу төрөтөн, Устиновтар аҕа уустара салҕанар. Биэс сиэн, биир хос сиэн эбээлээх эһээтэ буолан сүрэхтэрин манньыта түбүгү­рэллэр. Күннэрэ-ыйдара тахсар дьонун атахтарыгар туруорар, кырдьары киэр илгэр улуу мөккүөрдээхтэр.

Туомтуу тардыы

Өрөспүүбүлүкэбит килбэ­йэр киинэ – Дьокуускай куораппыт сайдыытыгар ыйааһыннаах кы­­лааттарын киллэрбит үгүс сала­йааччылар, куорат хаһаайыстыбатын араас салааларыгар, култуура, үөрэх, доруобуйа харыстабылын о.д.а. эйгэлэр бастыҥ үлэһиттэрэ Дьокуускай куорат бочуот­таах олохтоохторо үрдүк ааты сү­гэллэр. Саамай сөп. Оттон 54 сыл – үйэ аҥаарыттан ордук кэм устата тапталлаах куоратын уулуссаларын, болуоссаттарын сыламтата суох ыраастаан, харбаан кэлбит, ыраастыы, харбыы сылдьар хара үлэһит, патриот, ааспыт сылга  80 ытык сааһын ­туолбут «Якутдорстрой» АУо оробуочайа Гаврил Гаврильевич Устинов ама тапталлаах Дьокуускай куоратын бочуоттаах олохтооҕо буолар  бырааба суох дуо, диэн ыйытыы үөскүүр.

Иван Ксенофонтов, суруналыыc, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru

+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0