Ааспыт сыл сайына, ама да ааспытын иһин, барыбытыгар элбэх ойуур баһаардааҕынан өйбүтүгэр-санаабытыгар күүскэ хатаннаҕа буолуо. Быйыл хайдах сайын буолар диэн бары дьиксинэр, саллар этибит. Билигин арыый этэҥҥэ курдук. Бүгүҥҥү туругунан өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн 49 ойуур баһаара умайар. Холобур, былырыын баччаларга Саха сирин күөх дуолун 250-ча кэриҥэ ойуур баһаара мэҥиэстэрэ. Бары билэрбит курдук, күөх тыабытын, күөх дуолбутун араҥаччылыыр лесниктэр үлэлэрин «Якутлесресурс» ГАУ үүннүүр-тэһиинниир. Түгэнинэн туһанан, тэрилтэ генеральнай дириэктэрин 1‑кы солбуйааччы Спартак Ивановтуун быйылгы сезоҥҥа үлэ хайдах-туох бара турарын туһунан кэпсэттибит.
— Спартак Иннокентьевич, былырыын баччаларга ойуур баһаардара саамай үгэннээн турар кэмнэрэ этэ. Эн былырыыҥҥы ойуур баһаардарын умуруорууга, этэргэ дылы, түүннэри-күнүстэри үлэлээбит буолан, бары ымпыгын-чымпыгын үчүгэйдик билэҕин. Былырыын тоҕо олус элбэх баһаар турбутай?
— Бастатан туран, былырыын сайын куйааһа бэрт этэ. Саха сирин үгүс улуустарыгар икки ый устата халлаантан таммах уу түспэтэҕэ. Аны туран, ардаҕа суох этиҥнэр элбэхтик түһүүлэриттэн элбэх ойуур баһаара турбута. Саамай кутталлааҕа манна сытар. Холобур, былырыын «Якутлесресурс» ГАУ исписэлиистэрэ Томпоҕо, Ньурбаҕа уоту умуруорууга сырыттахтарына, биир-икки күнүнэн быысаһан, 19 улууска биирдэ ойуур баһаардара тураннар барыбытын ыксаппыттара. Биир бэйэм ойуур хаһаайыстыбатын салаатыгар 19 сыл үлэлээтим эрээри, итинниккэ түбэһэ илигим. Онон 19 улуус сиригэр-уотугар эмискэ ойуур баһаардара тураннар олору, умуруорууга «Якутлесресурс» ГАУ күүһэ-уоҕа хайдах да тиийэр кыаҕа суоҕа.
— Быйыл үп көрүллүүтэ этэҥҥэ быһыылаах.
— Оннук. Былырыын сиринэн сылдьан, ойуур баһаарын умуруорууга диэн 12 мөл. солк эрэ көрүллүбүт буоллаҕына, быйылгы 56 мөл. солк тэҥнэһэр. Көрөрбүт курдук, хас да төгүл улааппыт. Итини тэҥэ, билигин исписэлиистэрбит ахсааннара элбээтэ. Былырыын тэрилтэ бастайааннай төрүккэ 193 үлэһиттээҕэ. Ойуур баһаардара турар кэмнэригэр эбии 223 киһини наймылаһааччыбыт. Билигин үп көрүллүүтэ улаатан, тэрилтэ бастайааннай төрүккэ 560 үлэһиттээх. Бу — улахан, халыҥ аармыйа. Аны туран, тиэхиньикэ өттүнэн эмиэ лаппа кыаҕырдыбыт. Былырыын 100‑чэ анал тиэхиньикэлээх буоллахпытына, “Экология” национальнай бырагыраама чэрчитинэн, үс сыл устата үлэлээн, 120‑тэн тахса тиэхиньикэни ылан, саас суол хаалыан иннинэ аадырыстарыгар тиэрдэтэлээбиппит. Дьоҕус квадроцикллартан саҕалаан тыраахтардар, тягачтар бааллар. Балары филиалларбыт ордук туох тиэхиньикэлэргэ наадыйаллларынан көрөн-истэн үллэртээбиппит. Холобур, хоту улуустарга ДТ‑75 тыраахтардары ыыппыппыт. Онон билигин уруккубут буолбатах, балачча кыаҕыран олоробут.
— Быйылгы сайын былырыыҥҥытааҕар быдан ардахтаах курдук. Онон сибээстээн, 2021 сылы кытта тэҥнээтэххэ, быйыл син аҕыйах ойуур баһаара баар. Ардаҕы ыҥырар анал зондировщик-сөмөлүөттэр көмөлөрө буоллаҕа.
— Анал зондировщик-сөмөлүөттэр өҥөлөрө улахан. Халлааҥҥа хойуу былыт үөскээтэ даҕаны анал көтөр ааллар тиийэн, аллараа баттаан биэрэллэр уонна чопчу ханна тиийэн ардыахтааҕын курдук былыты салайан биэрэр кыахтаахтар. Онон чахчы абыраатылар диир кыахтаахпыт. Манна эбэн этэр буоллахха, биһиги 22 филиалы аһан, билигин ойуур баһаара турбутун-турбатаҕын бэрэбиэркэлиир кыахпыт лаппа улаатта. Билигин күн аайы филиалларбыт үлэһиттэрэ анал маршрутунан сылдьан, тустаах бэрэбиэркэни ыыталлар.
— Саха сирин үрдүнэн ойуур баһаардара турбуттарын, турбатахтарын ыраахтан кэтээн көрөр камералары туруортаабыккыт. Ханнык улуустарга хас “харах” түүннэри-күннэри чыпчылыйбакка, кэтээн көрөн турарый?
— Билигин өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн 32 анал устар камералары үрдүк вышкаларга туруорбуппут. Холобур, Дьокуускайга Табаҕа тоҕойугар, Бүлүүлүүр суол 15‑с км уонна Хаҥаласка (Кангаласс) бааллар. Улуустарга үксүлэригэр “Ростелеком” ПАУо вышкаларыгар тураллар. Анал камералар эргийэ тураннар, 25–30 км ыраах эргимтэҕэ диэри буруо тахсарын таба көрдүлэр да, тута биллэрэллэр. Ол курдук, Алдаҥҥа, Ленскэйгэ, Ньурбаҕа, Өлүөхүмэҕэ, Томпоҕо, Уус Маайаҕа, Хаҥаласка, Намҥа, Чурапчыга биирдии, Аммаҕа, Бүлүүгэ, Горнайга, Мэҥэ Хаҥаласка, Тааттаҕа, Сунтаарга, Кэбээйигэ, Уус Алдаҥҥа иккилии уонна Үөһээ Бүлүүгэ, Дьокуускайга үстүү анал камералар туруорулланнар, ойуур баһаарын кэтииллэр-маныыллар.
— Былырыын баччаларга ойуур баһаардарын умуруорууга сылдьыбыт буолуохтааххын. Билигин этэҥҥэ буолан, кэбиниэккэр баар эбиккин.
— Улаханнык саҥарыма. Былырыын, кырдьык, сайын устата тыаны кэтэ сылдьыбытым. Ньурбанан, Үөһээ Бүлүүнэн, Мииринэйинэн ордук үлэлээбитим. Быйыл былырыыҥҥы курдук ойууру, тыаны кэппэтэх киһи диэн баҕа санаалаахпын.
Кэпсэттэ Александр ТАРАСОВ.