Бүгүҥҥү туругунан Илин эҥээр улуустарга (Амма, Мэҥэ Хаҥалас, Таатта, Уус Алдан, Чурапчы) барыта 92 харантыыннаммыт фитосанитарнай зоналар (КФЗ) бааллар.
Ол иһигэр 84 зонаҕа сибиир солколоох үрүмэччитэ (шелкопряд), 2 зонаҕа харыйаны кэрбиир уһун муостаах улахан хомурдуос (еловай усач), 6 зонаҕа мутукчалаах үүнээйини кэрбиир уһун муостаах хара хомурдуос (хвойнай усач), 5 зонаҕа аччыгый хара хомурдуос (еловай усач) бааллара бэлиэтэнэр. Мантан 62 зона (сибиир солколоох үрүмэччитэ) Чурапчы улууһугар, 11 зона (эмиэ оннук үрүмэччилээх) уонна икки улахан хара хомурдуостаах зоналар Таатта улууһугар бааллар. Бу ыйыллыбыт зоналар Россельхознадзор Саха сиринээҕи управлениетын бирикээстэригэр олоҕуран, СӨ Бырабыыталыстыбатын уураахтарынан 2009-2012 сс. олохтоммуттара.
Россельхознадзор Саха сиринээҕи управлениетын фитосанитарнай кэтээн көрүүгэ уонна бурдук хаачыстыбатын хонтуруоллуур салаа үлэһиттэрэ 2021 сыллаах СӨ харантыыннаммыт фитосанитарнай туругу кэтээн көрүү былааныгар олоҕуран, бу үөһээ ыйыллыбыт зоналарга (Чурапчы, Таатта улуустарыгар) кэтээн көрүү (мониторинг) үлэлэрин ыыттылар. Бу үлэлэр сүрүн ньымаларынан ойуурга (сибиир солколоох үрүмэччитэ ордук тиит мастаах ойуурдарга үөскүүр, тэнийэр) көрүү, маһы хамсатыы, тэбээн түһэрии (солколоох үрүмэччи үөнүн мастан түһэрии) уонна кэнники кэмҥэ күүскэ үөнү угуйар феромоннаах сохсолору туһаныы буолар. Маннык угуйар сохсолор сүрүннээн шелкопряд лыах буолан көтөр кэмигэр туһаныллаллар. Сибиир солколоох лыаҕын чинчийэргэ феромоннаах сохсо икки көрүҥэ туһаныллар: сибиир солколоох үрүмэччитэ уонна паарата суох шелкопряд, ону таһынан муостаах хомурдуостарга анаан эмиэ феромоннаах Monochamus диэни туттуллар. Бу ыйыллыбыт зоналары (КФЗ) кэрийэн көрүү түмүгүнэн барыта 85 устуука феромоннаах сохсо үс көрүҥэ туруорулунна. Бу сохсолор тустаах бириэмэ ааспытын кэнниттэн хомулланнар анал лабораторнай чинчийиини ааһаллар. Маһы хамсатан тэбээһин түмүгүнэн үгүс ойуурдарга сибиир солколоох үрүмэччитин үөннэрэ булулуннулар. Бу үөннэр ахсааннара элбэҕэ суоҕун да иһин, кинилэргэ сөптөөх (куйаас, кураан) күн-дьыл туран биэрдэҕинэ, элбээн тахсар кутталлара баар. Бу чинчийиилэр түмүктэринэн КФ зоналар иэннэрин кээмэйин чуолкайдааһын, чопчулааһын оҥоһуллуоҕа.
Сибиир солколоох үрүмэччитэ чуолаан Саха сиригэр, ойууру кэрбээччилэртэн саамай улахан хоромньуну оҥорооччунан буолар. Кини сүрүннээн мас мутукчатынан аһылыктанар, тиит мас мутукчатын ордук сөбүлээн сиир. Сибиир солколоох үрүмэччитэ Уралтан Сахалиҥҥа диэри, ону таһынан Кытай, Монголия, Корея сиринэн-уотунан тарҕаммыт. Бу үрүмэччи көтөн тарҕанар. Ордук итии, кураан сайын күүскэ тарҕаныан сөп. Күһүн уһуннук ардаан, тымныы күннэр турдахтарына, ону таһынан тымныы, чараас хаардаах кыһын буоллаҕына, солколоох үрүмэччилэр үөннэригэр грибной уонна да араас ыарыылар тарҕанан маассабайдык өлүөхтэрин сөп.
Н.Н.Максимов,
Россельхознадзор Саха сиринээҕи управлениетын фитосанитарнай кэтээн көрүүгэ уонна бурдук хаачыстыбатын хонтуруолун отделын судаарыстыбаннай иниспиэктэрэ.