Сокуон күүһэ — толорулларыгар!

Ааптар: 
Бөлөххө киир:

Суут бириистэптэрин үлэлэрин ис хоһооно туохханый? Өрөспүүбүлүкэҕэ ­иэстээх-күүстээх киһи төһө элбэҕий? Суут дьиэлэригэр бэрээдэги төһө тутуһалларый? Ол уонна да атын туһунан — РФ Суут би­риистэптэрин федеральнай сулууспатын Саха сиринээҕи управле­ниетын салайааччыта – сүрүн суут бириистэбэ Алексей Никифоровы кытта интервьюга.

edersaas.ru

— Алексей Артамонович, суут бириистэптэрин үлэтин сүрүн соруктарын билиһиннэриэҥ дуо?

— Сулууспа девиһэ – “Сокуон күүһэ – кинини толорууга!” Итинэн сибээстээн, сулууспа сүрүн соругунан гражданнар, тэрилтэлэр уонна судаарыстыба бырааптарын көмүскээһин итиэннэ чөлүгэр түһэрии буолар. Бириистэп былдьыыр буолбатах, бириистэп ирдэһэр киһиэхэ киниэхэ сокуонунан анаммыты төннөрөр соруктаах.

Хомойуох иһин, иэстээхтэр үгүстэрэ “дьэ, миигиттэн ирдэһэн холонон көр!” диэн санаалаахтар. Оттон быраап судаарыстыбатыгар төттөрүтэ буолуохтаах – сокуону убаастаа уонна эбэһээтэлистибэлэрдээх буоллаххына, бэйэҥ баҕа өттүгүнэн төлөө. Сөбүлэспэт буоллаххына – сууттас.

— Иэс ханнык көрүҥнэрэ ордук баһыйалларый?

— Бу сыл ыам ыйынааҕы туругунан, 339 тыһыынча толоруллар дьыала баар. Итинтэн 128 тыһыынчата, ол эбэтэр, 38,3 %-на – тус уонна юриди­ческай сирэйдэр икки ардылары­нааҕы чааһынай-быраап дьыалалара. Олортон 8 %-на – олох-дьаһах, хомунаалынай хаһаайыстыба тэрилтэлэрин туһаларыгар, 14, 2 % — кирэдьиит биэрэр тэрилтэлэр туһаларыгар, 1,6 %-на – алименнары ирдэһии. Нолуогу уонна страховкалааһын төлөбүрдэрин ирдэһии – 57,5 тыһыынча, ол эбэтэр, 17,1 % уонна административнай ыстарааптары ирдэһии — 91,8 тыһыынча биитэр 27, 3 %.

— Сороҕор маннык тыл-өс иһиллээччи: бириистэптэр иэстэри судаарыстыба эрэ туһугар буоллаҕына, турунан туран ирдэһэллэр. Оттон дьон туһугар буоллаҕына, соччо баҕата суохтук үлэлииллэр диэн. Ити төһө оруннааҕый?

— Күһэйэн толотторуу ньымалара барыларыгар тэҥ: судаа­рыстыба буоллун, муниципалитет буоллун, юридическай биитэр тус сирэйдэр да буоллуннар. Биһиги толоруллан бүппүт биитэр сороҕо толоруллубут дьыалалар уопсай бырыһыаннара үрдүүрүн ситиһэргэ дьулуһуохтаахпыт. Холобура: 2019 сыл бастакы кыбаарталыгар гражданнар уонна юридическай сирэйдэр туһаларыгар 851 мөлү­йүөн ирдэннэ (29,9 %). Фискальнай төлөбүрдэр (араас таһымнаах бүддьүөт туһаларыгар) – эмиэ итинник сыыппара – 29,9 %, 429,5 мөлү­йүөн солкуобай ирдэннэ. Ол эбэтэр, ирдэһии көдьүүһэ биир тэҥ. Маныаха дьон туһугар икки төгүл элбэх харчы ирдэммитин бэлиэтиибин.

— Суол быраабылаларын кэһии иһин ыстарааптары ирдэһии баһыйар ахсааны ылар. Онуоха элбэх киһи быраабыланы кэспитин туһунан суруктары, счеттарыттан харчы уһулуннаҕына эрэ билэллэрин туһунан үҥсэргииллэр.

— Бүгүҥҥү күҥҥэ итинник суруктары биһиги иэстээхтэргэ барыларыгар тиэрдэргэ дьулуһабыт. Ол эрэн, манна “икки өттүгэр хайысхалаах” суол курдук буо­луохтаах – информационнай уоп­састыбаҕа олорорбутунан, бэйэ туох иэстээҕин билбэккэ сылдьыы диэн — соччо оруна суох. Биһиги управлениебыт саайтыгар «Банк данных исполнительных производств» диэн онлайн-сервискэ биитэр смартфоннарга анал­лаах сыһыарыыга киирэн көрдөххө, ким туох иэстээҕэ барыта сурулла сылдьар.

— Оттон иэстээхтэрин билэр, ону төлүүргэ баҕалаах эрээри, барытын биирдэ ууран биэрэр кыахтара суох дьон хайдах гыныахтарын сөбүй?

— Толоруллар докумуон ирдэбиллэрин тутатына толорор кыахтара суох гражданнар суукка са­­йабылыанньа киллэрэр бы­­рааптаахтар. Иэстэрин төлөөһүнү биитэр суут быһаарыытын толоруу болдьоҕун уһатан биэрэргэ биитэр кыралаан төлүүргэ. Онуоха хас биирдии түбэлтэҕэ суут бары төрүөттэри ырытан көрөн эрэ баран, быһаарыы таһаарар. Онно барыта учуоттанар. Ирдэһээччи уонна иэстээх киһи сокуоннай интэриэстэрэ уонна бырааптара эмиэ.

Холобурга, С. диэн киһиттэн баан 280.000 солкуобайы ирдэһэр. Бу киһи ити сууманы тутатына төлүүр кыаҕа суох буолан, суукка сайабылыанньа киллэрбит. Кыралаан төлүүргэ. Суут кини материальнай балаһыанньатын, дохуотун кээмэйин, төһө иитимньилээҕин учуоттаан, 5-тии тыһыынча солкуобайынан төлүүргэ быһаарыы таһаарбыт. Ити бы­­һаарыыны туох да дьиэгэ суох толорон иһэринэн, толорооччу-бириистэп киниэхэ күһэлэҥ миэрэлэри (айанын хааччахтааһын, административнай эппиэккэ тардыы, баайын-малын былдьааһын уо.д.а) туттарыгар төрүөт суох.

— Бүгүҥҥү күҥҥэ иэстээх киһи мэтириэтэ хайдаҕый?

— Кылгастык эттэххэ: 30-40 саастаах эр киһи, үлэтэ суох биитэр официальнайа суох дохуоттаах киһи.

— Суут дьиэлэригэр киирэргэ киһи кытаанах бэрэбиэркэни ааһар. Сорох түгэҥҥэ ол дьон киирэрин бытаардар, ону астыммат тыл-өс тахсааччы…

— Киһиэхэ ордук туох суолталааҕый: үс-биэс мүнүүтэ арыый эрдэлиирэ дуу эбэтэр бэйэтин куттала суохтук сананара дуу? Хоруйа биллэр курдук. Буолаары буолан, суут дьиэтигэр киирэр дьону бэрэбиэркэлээһин-көрүү сокуон ирдэбиллэринэн барар, иккиһинэн, убаастабыллаахтык.

Суут үлэтигэр-хаамыытыгар бэрээдэги көрүү – биһиги сүрүн  соруктарбытыттан биирдэстэрэ, ону суут уорганнарын, кинилэри материальнай-тиэхиньиичэскэй өттүнэн хааччыйар уонна быраабы араҥаччылыыр уорганнары кытта биир сүбэнэн толоробут, үлэлиибит.

Күн аайы суут дьиэлэригэр бэрээдэги көрөр бириистэптэр сарсыардааҥҥы инструктаж кэнниттэн өрөспүүбүлүкэ бары сууттарыгар дьуһуурустубаҕа тахсаллар. Аҥаардас бу сыл бастакы кыбаарталыгар суут дьиэлэригэр бобуу­лаах 614 мал, тэрил булулунна (уотунан охсор, газовай, травматическай сэп-сэбиргэл,  быһахтар уо.д.а).

— РФ Суут бириистэптэрин федеральнай сулууспатын Саха сиринээҕи управлениета ханнык эмит социальнай хайысханан дьарыктанар дуо?

— Биллэн турар. Биһиги улахан кэлэктииптээхпит, араас ха­­йысхалаах социальнай тэрээһиннэри ыытабыт. Сылга хаста даҕаны донордар аахсыйаларыгар кыттабыт – сотрудниктар хаан туттараллар. Өрөспүүбүлүкэтээҕи коррекционнай интэринээт-оскуоланы кытта шефтэһэн, иитиллээччилэргэ көмөлөһөбүт. «Корзинка добра», «Собери ребёнка в школу», «Папа может, сын поможет» диэн социальнай аахсыйаларга кыттабыт, Аҕа дойду Улуу сэриитигэр анаммыт мемориаллары көрөбүт-истэбит. Маны сэргэ, араас куонкурустары ыытабыт – оҕолор уруһуйдарыттан саҕалаан, «Хрустальные звёздочки» диэн оҕолорго айар куонкуруска тиийэ.

— Алексей Артамонович, хоруйдарыҥ иһин махтал.

Тиэкис уонна хаартыскалар:

РФ Суут бириистэптэрин федеральнай сулууспатын

Саха сиринээҕи управлениетын пресс-сулууспата.

«Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru

+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0