Софрон Данилов судаарыстыбаннас бөҕөргүүрүгэр сыламтата суох турууласпыта

Бүгүн, муус устар 19 күнүгэр, Саха сирин норуодунай суруйааччыта, уһулуччулаах уопсастыбаннай диэйэтэл, РФ култууратын үтүөлээх үлэһитэ, М.Горькай аатынан РСФСР Судаарыстыбаннай уонна СӨ П.Ойуунускай аатынан Судаарыстыбаннай бириэмийэлэр лауреаттара, Саха сирин Суруйааччыларын сойууһун бырабылыанньатын бэрэссэдээтэлэ (1979-1993 сс.), Арассыыйа Суруйааччыларын сойууһун бырабылыанньатын сэкирэтээрэ (1980-1993 сс.) Софрон Петрович Данилов төрөөбүтэ 100 сыла туолар.

Ини-бии суруйааччылар Семен Петрович уонна Софрон Петрович Даниловтар 90 уонна 85 сыллаах үбүлүөйдэригэр Софрон Петрович кыыһа, философия наукатын доктора, ХИФУ бэрэпиэссэрэ Вера Петровна Данилова дакылаатыттан билиһиннэрэбит.

«Ытыктабыллаах бар дьоммут!

… Аҕабыт уонна абаҕабыт тыыннаахтара буоллар, биһигини кытта үлэлии-хамныы, үөрэ-көтө, арахсыспат доҕор буола сылдьыа этилэр диэн олус курутуйа саныыбыт, кинилэр биһиги сүрэхпитигэр-санаабытыгар мэлдьи бааллар. Кинилэр өйдөрүн-санааларын чаҕыла өлбөт мэҥэ уута буолан, аймах-билэ дьонноругар, доҕотторугар бары өттүнэн үүнэллэригэр-сайдалларыгар сүдү төһүү буолбута чахчы. Кинилэр дьон болҕомтотун хайа баҕарар түгэҥҥэ тардаллара: олох-дьаһах, сиэр-майгы, эдэр суруйааччылар айымньыларын туһунан санаа үллэстиитигэр, биир идэлээх доҕотторо суруйалларынан, мэлдьи кэрэхсэбиллээх айар үлэҕэ кынаттыыр сүбэлэринэн, идеяларынан.

… Биһиги аҕабыт Софрон Петрович бэйэтин хаһан да кыра омук бэрэстэбиитэлинэн ааҕыммат этэ, өй-санаа, сиэр-майгы өттүнэн үрдүк таһымҥа сылдьара. Кини гражданин, патриот быһыытынан саха нацията сайдарыгар, дьоно-сэргэтэ бэйэтин омугунан киэн туттуохтааҕын, кимтэн да тутулуга суох хас биирдии киһи бэйэтин убаастаныахтааҕын туһунан бэйэтин айымньыларыгар, дакылааттарыгар, публицистическай ыстатыйаларыгар тоһоҕолоон бэлиэтиир этэ.

Софрон Петрович Данилов төрөөбүт норуота өйө-санаата үрдүүрүн, олоҕо-дьаһаҕа тупсарын, республикатын государственноһа бөҕөргүүрүн иһин сыламтата суох туруулаһара. Ити санааларын саха норуотун бастакы конгреһыгар оҥорбут «Саха норуота барҕарыы суолунан» диэн дакылаатыгар кэс тыл кэриэтэ түммүтэ. Ырыынакка киирии кытаанах бириэмэтигэр саха омуга кэнэҕэски олоҕун хайдах тэринэрин төлкөлөөхтүк түстээн, ордук социальнай сайдыыта, экономикаҕа норуот модун, чиргэл духуобунай күүһэ, кини ахсаабат дьулуура бииргэ түмсүүтүгэр, эҥкилэ суох ыраас өттүнэн туругун, кадрдары бэлэмнээһин, омук ахсаан өттүнэн элбиирин, норуот өлбөт-сүппэт кэскилин, баар-суох эрэлин — саха дьахтарын туһунан тоһоҕолоон бэлиэтээбитэ. «Тыа сиригэр үстэн ордук оҕолоох ийэлэри, орто үлэһит хамнаһын төлөөн туран, оҕолорун ииттэрэ дьиэлэригэр олордор үчүгэй буолуох этэ» диэн, «норуот кэскилин хааччыйар үлэттэн үрдүк үлэ -– ама баар буолуон сөп дуо?» диэн уон биэс сыл анараа өттүгэр эппит санаалара хайа эрэ өттүнэн дьэ бу күннэргэ олоххо киирэн эрэр. С.П.Данилов саха норуота нация быһыытынан түмсэригэр, атын омуктары кытта бырааттыы доҕордоһуулара сайда, бөҕөргүү турарын туһугар айар дьоҕурун, тэрийэр күүһүн бүтүннүүтүн анаабыта.

Дьонун-сэргэтин национализмҥа сымыйанан буруйдааһынтан, холуннарыыттан көмүскээбитэ, националистары көрдөөччүлэргэ уордаах тыллары туһаайбыта, көҥүл иһин охсуспута.
Софрон Петрович Данилов төрөөбүт төрүт дойдутун айылҕатын харыстыырга, киниэхэ сүгүрүйэргэ ордук эдэр ыччаты ыҥырара. Саха норуотун бастакы конгреһыгар оҥорбут дакылаатыгар ол туһунан эппитэ: «Айылҕа биһигини иитэр-аһатар эрэ буолбатах, кини уйулҕабыт уйата, куппут-сүрбүт тыына. Айылҕаҕа таптал -– Ийэ сиргэ, төрөөбүт норуокка таптал үөскүүр төрдө», -– диэн кини бэйэтин уус-уран айымньыларыгар, этиилэригэр, ыстатыйаларыгар уонна суруйааччылар уопсай мунньахтарыгар тулалыыр эйгэни харыстыыр туһунан сүҥкэннээх теманы көтөҕөрө. Промышленность, техника сайдыыта, ядернай дэлби тэптэриилэр дьайыылара биһиги республикабытын экологическай катастрофа зоната буолар кутталга киллэрэн эрэриттэн дьиксинэрэ. Саха норуотун дьылҕата, кэскилэ бүтүннүүтэ төрөөбүт айылҕатын туругун кытта ыкса сибээстээх. «Үөскээбит айылҕабыт кэҕиннэ, алдьанна-кээһэннэ, өллө-өстө да, бар дьоммут эмиэ эстэр-быстар суолга мүччүргэнэ суох киирэр», — диирэ. Итиннэ эбии, билиҥҥи кэмҥэ «Илин Сибиир -– Тиихэй акыйаан» нефть ситимин бырайыактааһын уонна соҕуруу Саха сиринээҕи гидроэнергетическэй комплекс тутуллуохтааҕа, ураан көстүбүт сирин үлэҕэ бэлэмнээһин -– ити барыта дойдубут киэҥ иэнин буортулуурга тириэрдиитэ — Саха сирин олохтоохторун улаханнык долгутар.

С.П.Данилов саха норуота дьалхааннаах күннэри эрэйинэн-кыһалҕанан да буоллар, этэҥҥэ туораан кэлбитин бэлиэтиир буолара. «Биһиги дойдубутугар демократия чычырбас кыахтарын ситэри туһанан, омукпут бүтүннүүтэ биир санаанан эбии ыкса түмүстэҕинэ хайа баҕарар эрэйи, кыһалҕаны, ыарахаттары этэҥҥэ туораан, тиһэҕэр тиийэ сайдыа» диэн бигэ эрэллээҕэ. Сахабыт сирэ уйгу-быйаҥ олохтоох эрэ буолбакка, ону тэҥэ дэгиттэр дьоҕурдаах дьоһун-мааны дьоннордоох дойду, үөрэх-сайдыы киинэ буоларыгар эрэнэрэ…».

Надежда ЕГОРОВА, «Саха сирэ», edersaas.ru