Биһиги өбүгэлэрбит суол-иис, сырыы мөлтөҕүттэн үксүгэр суорумньунан холбоһоллор эбит. Биир эмэ баай киһи ыспыт ыһыаҕар ыраахтан-чугастан ыҥырыллан кэлбит дьон ыһыах оонньууларыгар таба көрөн оҕолорун холбууллара. edersaas.ru
Мин тыа сирин олоҕун-дьаһаҕын үөрэтэн көрөн баран, 2006 с. суорумньу кулуубун тэрийэргэ былааннаммытым. Ханнык да дэриэбинэҕэ тиий, аҥардас сылдьааччы олус элбэх. Огдообо хаалбыттар, арахсыбыттар, адьас да кэргэннэмэтэх дьон, киһи хараастыах, ускул-тэскил сылдьаллара үгүс. Ол иһин, ити сыл алтынньытыгар «Кыталык» диэн ааттаах суорумньу кулуубун тэрийбитим.
Кырдьаҕастар дьиэлэригэр эрэ тиийбэтэргит…
Бу кулуубу тэрийиэхпиттэн ыла уон сыл ааста. Илин эҥэр улуустарга үгүстүк сырыттым, элбэх суорумньу күннэрин, киэһэлэрин тэрийдим. Онтум олох түмүгэ суох хаалбата.
Төҥүлү Тумулугар үс ыал холбоһон, ньир-бааччы олохторун булан олорор. Холбообут дьоннорбуттан сэмээр ыйыталаһан билбитим, дьоннорум аҕыс оҕоҕо күн сирин көрдөрөн, ийэ-аҕа буолан дьолломмуттар.
Маннык биэчэрдэри тэрийии барыта харчыттан тутулуктаах. Кистээбэккэ эттэххэ, саала арыандатыгар, эрэклээмэҕэ биэнсийэбин барытын уу харчынан ууран биэрэбин. Чэ, ити хааллын. Саатар, Дьокуускай куоракка маннык үтүө дьыаланан дьарыктанар дьоҥҥо кэппиэйкэ да көмө суоҕуттан хомойобун. Тойон-хотун, дьокутаат бөҕө баар да, бу улахан кыһалҕаҕа кумаардаан да көрбөттөр. Толкуйдаан көрдөххө, туох эрэ иэстээх дьон курдук суорумньуһуттар бэйэбит эрэ сүүрэбит.
Соҕотох сылдьыы диэн олох саамай улахан кыһалҕата дии саныыбын. Аҥардас мин дойдубар сүүһүнэн дьахтар да, эр киһи да сулумах сылдьар.
Чэ, биир холобуру кэпсиим. 50-ча саастаах, үйэтин тухары ыал буолбатах, ынах кутуругуттан ырааппатах киһи баар. Соҕотох бэйэтигэр 10 сүөһүлээх. Ол киһиэхэ: «Биир күн ынахтаргын кимҥэ эрэ көрдөрөн, куоракка киирэн суорумньу кулуубугар кэл», – диэн кэпсэтэ сатаан көрдүм да, туох иһин буолуммат. Быһата, кыбыстар. Оччотугар бу киһи хаалбыт олоҕор таптал, ойох диэни билбэккэ, сарсыарда остуол уҥуор-маҥаар олорон кэргэнин кытары күө-дьаа кэпсэппэккэ үйэтин моҥууругар тиийэр. Түмүгэ – кырдьаҕастар дьиэлэрэ. Дьэ, маннык дьоҥҥо нэһилиэктэр дьаһалталара, социальнай үлэһиттэрэ быһаччы суорумньуһуттары кытары үлэлэһэллэрэ буоллар, туох эмэ көдьүүс тахсыа этэ дии саныыбын. Ону ким да кыһаллыбат. Өссө сорохтор: «Суорумньуһут кэлбит» – диэн кистии-саба күлүөхтэрэ.
Биир баһылык холобурун батыһыҥ
Арай, былырыын саас Бүлүү улууһун Илбэҥэтигэр тиийэн, баһылык Роман Алексеевка киирдим. Киирэн туох сыаллаах-соруктаах сылдьарбын кэпсээбиппэр киһим: «Олох биһиги дьолбутугар кэлбит киһи эбиккин!», – диэн өрө көтө түстэ. Ол күн аҥардас сылдьар дьоннорун мунньан, нэһилиэк мунньаҕын тэрийэ охсон, соҕотох олорон хаалбыт дьоҥҥо хайдах гынан көмөлөһөр туһунан кэпсэттибит. Түмүгэр: «Дьокуускайга буоллун, ханна буоллун, суорумньуну тэрийдигит да тиийиэхпит, массыына булуом», – диэн хайҕаан, алҕаан ыытта. Дьэ, бу норуотун туһугар ыалдьар дьиҥнээх салайааччы. Баһылык барыта манныга эбитэ буоллар, сахалар төһөлөөх элбиэх этибитий?
«Кыталык» суорумньу кулууп атын кулууптартан, араас ностальжи биэчэрдэри ыытар тэрилтэлэртэн биир уратыта – чөл олоҕу тутуһар. Арыылаах алаадьынан, кымыс утаҕынан айах тутан көрсөр, ырыанан-тойугунан атаарар.
Бэйэм билигин да сулумах сылдьар дьоҥҥо өссө да биир-икки сыл көмөлөспүт киһи диэн санаалаахпын. Ол гынан баран, син биир эргийэн кэлэ турар арыанда харчыта төбөнү ыарытар. Хантан ылан соҕотох биэнсийэбинэн 18-20 тыһыынчаны толунабын диэн толкуйга түһэбин.
Аҥардас энтузиазмынан аныгы олоххо ырааппат кэм кэлбитин дьэҥкэтик билэн олоробун. Баҕар, СӨ бырабыыталыстыбатын өттүттэн бу улахан кыһалҕаны туоратыыга, аччатыыга көмө-тирэх буолан, арыанда төлөөбөппүт туһугар биир кыра саала оҕото көстөөрөй диэн суруйдум. Бэйэбит туспа дьиэлэннэхпитинэ-уоттаннахпытына, араас улуустартан «Суорумньу» кулууптара мустан, сүбэлэһэн элбэх үлэни ыытыах этибит. Демография боппуруоһа тыҥаан турар кэмигэр көмөбүт аҕыйаҕа суох буолуо диэн этэбин.
Алексей ШЕЛОМОВ.