Бу – сэрии төгүрүк тулаайаҕа, хоту көһөрүллүү кыттыылааҕа, “Челябинскай-40” бэтэрээнэ, улахан буукубаттан суруллар Учуутал, ССРС, РСФСР норуотун үөрэҕириитин туйгуна Григорий Константинович МАКАРОВ (1938-2021) туһунан кинигэ.
—Сэрии биһиги дьиэ-кэргэн аҕабыт, эһэбит, хос эһэбит Григорий Константинович Макаров дьылҕатыгар оспот баастары хаалларбыта. Сэрии саҕаланыытыгар үс саастаах оҕоҕо, улахан да киһи тулуйуо суоҕун курдук ыар сүтүктэр ааҥнаан кэлбиттэрэ: аҕата Константин Егорович Макаров Чурапчы оройуонун Кытаанах нэһилиэгигэр суотчутунан үлэлии олорон, 1941 сыллаахха сэриигэ барбыта уонна 1944 сыл тохсунньу ыйыгар, 1-кы Прибалтийскай фронт 4-с Ударнай Армия састаабыгар сэриилэһэ сылдьан, сураҕа суох сүппүтэ.
Учуутала, блокада кэмигэр Ленинград куораты көмүскэспит Анастасия Тихоновна Старостинаны кэриэстээн, Григорий Константинович кэргэнинээн Валентина Григорьевналыын 2018 с. Санкт-Петербурга бара сылдьыбыттара.
Ийэтэ Ефросинья Гаврильевна Макарова (Гордеева) ССКП Саха уобаластааҕы кэмитиэтин 1942 сыл атырдьах ыйын 11 күнүнээҕи уурааҕынан, “Күүһү түмүү” колхуоһун дьонун кытта, түөрт саастаах кыракый Гришатын илдьэ, хоту Булуҥҥа көһөрүүгэ барбыта. Ити курдук, балык бултаан фроҥҥа көмөлөһөөрү, тапталлаах Чурапчыларыттан ыраах Булуҥ оройуонугар Быков-Мыыс бөһүөлэгэр тиийбиттэрэ. Ефросинья Гаврильевна ол кыһын цынгалаан өлбүтэ. Онон, Гриша сэрии төгүрүк тулаайаҕа буолбута.., — диир 50-тан тахса сыл бииргэ олорбут олоҕун аргыһа, оҕолорун ийэтэ, сиэннэрин эбээтэ, РСФСР норуотун үөрэҕириитин туйгуна, Учууталлар учууталлара Валентина Григорьевна Макарова.
Тулаайах уолчаан интэринээттэргэ иитиллэн, орто оскуоланы бүтэрээтин кытта, Сэбиэскэй аармыйа кэккэтигэр ыҥырыллыбыта. Манна Григорий Макаровка дьылҕата өссө биир улахан моһолу бэлэмнээбит этэ – “Челябинскай-40” (1957 с. буолбут маҥнайгы атомнай саахалланыы зоната)!
Кини итинник уустук, ол эрээри, дьоллоох олоҕу олорон ааспыта… Ону, бу кинигэҕэ (“Сайдам” издательство. 2021 с.) ахтыыларын суруйбут таптыыр чугас дьоно — кэргэнэ, кыыһа, уолаттара, сиэннэрэ, хос сиэннэрэ, бииргэ үөрэммит, үлэлээбит доҕотторо уонна үгүс ахсааннаах махталлаах үөрэнээччилэрэ, биир дойдулаахтара туоһулууллар. Олоҕу олус таптыыр, үтүөҕэ дьулуһар күүстээх санаалаах киһи, туох баар моһоллору барытын туораан, сыалын хайаан даҕаны ситиһэр, кыайыылаах тахсар. Оннук киһи этэ, Григорий Макаров.
Григорий Константинович (бастакы эрээккэ уҥаттан бастакы) үөрэнээччилэрин кытта уочараттаах археологическай экспедицияҕа. Кини маннык экспедицияларга уопсайа 25 сезон сылдьыбыта.
Бу кинигэ – киһи кыаҕа муҥура суоҕун туһунан кэпсиир.
Сэбиэскэй норуот Аҕа дойдуну көмүскүүр Улуу сэриигэ фашистскай Германияны кыайбыта 77 сылын туолла. Бу, аан дойдуну атыйахтыы аймаабыт сэрии уота хаарыйбатах, таарыйбатах ыала, дьиэ кэргэнэ диэн бүтүн дойду үрдүнэн эрэ буолбакка, ыраах хоту сытар биһиги өрөспүүбүлүкэбит үрдүнэн эмиэ суох. Соччонон, бу харах уулаах Улуу Кыайыы Күнэ биһиэхэ бука барыбытыгар олус күндү уонна сүдү улахан суолталаах.
Татьяна АФАНАСЬЕВА.