Өскөтүн, эйиэхэ «баантан» эрийдэхтэринэ…

Ааптар: 
Бөлөххө киир:

Аныгы, гаджет сайдыбыт кэмигэр түөкүннээһин диэн киһини итэҕэтэн, албыннаан, харчытын сүүлүктээн ылыы буолла.

Бүгүн биһиги СӨ Ис дьыала министиэристибэтин «Якутское» муниципальнай управлениетын интэриниэт ситиминэн, си­­бээс өҥөлөрүн туһанан уоруу дьыалаларын арыйар салаа салайааччыта, полиция майора Егор Васильевич Чемезовтыын кэпсэттибит.

— Билигин өрөспүүбүлүкэҕэ түөкүннээһин ханнык көрүҥэ ордук дэлэйдэ, кэнники тоҕус ый сыыппаралара тугу көрдөрөллөрүй?

— Тоҕус ый түмүгүнэн этэр буоллахха, информационнай-телекоммуникационнай технология өҥөтүн туһанан 1 260 буруйу оҥоруу бэлиэтэммит. Олортон саамай киэҥник тарҕаммыт көрүҥ — суотабай төлөпүөн нөҥүө уоруу. Холобур, түөкүттэр баан үлэһитэ буолан кубулунан 8495…, 8499, 8800… нүөмэрдэртэн эрийэллэр. Кинилэр араас баан, тэрилтэ аатыттан эрийэн киһи өйүн буккуйан, тылларыгар киллэрэн, итэҕэтэн төлөпүөнүнэн кэпсэтээччи хамнаһын каартатын пин куодун, СМС паролу, баан каартатын реквизиттэрин ыйыталаһаллар.

Иккис маннык түөкүннээһин көрүҥүнэн интэриниэт ситимин нөҥүө араас саайтарга атыы-эргиэн буолла. Ол курдук, Авито, Юла, Доска Якт.ру сыһыарыылар нөҥүө киирэн дьону албынныыллар. Ону таһынан, дьону эбии дохуоттанар инвестиционнай былаһаакаларга ыҥыраллар. Эмсэҕэлээччи бэйэтэ да билбэтинэн улахан сууманы түөкүннэргэ ыытан кэбиһэр.

— Дьон тоҕо баантан эрийэбит диэн сымы­йалаатахтарына итэҕэйэн, албыҥҥа киирэн биэрэрэ буолуой?

— Интэриниэт нөҥүө түөкүттэр араас көрүҥү туһаналлар, биллэриилэри, атыы-эр­гиэн былаһааккаларын, социальнай ситимнэри маныыллар, кинилэр албыннатыан сөптөөх сиэрти­бэлэри көрдүүллэр. Хас биирдии киһи бэйэтин уурумньутун, харчытын сүтэриэн баҕарбат. Эмискэ, соһуччу баантан субуоннаан, харчытын сүтэрэр кутталламмытын, атын каартаҕа түргэнник көһөрөр туһунан баан үлэһитин сүбэтин истэн, биллэн турар, киһи ыгылыйыан сөп. Онно итэҕэйэн, кини харчытын барытын түөкүттэргэ ыыппытын кэлин биирдэ өйдүүр.

— Оттон маннык түөкүттэртэн хайдах көмүскэ­ниэххэ сөбүй? Өскөтүн, түөкүн тутуллубут буоллаҕына, ыытыллыбыт харчыны төннөрүөххэ сөп дуо?

— Итинник түгэҥҥэ төттөрүтүн холкутуур наада уонна салгыы кэпсэппэккэ төлөпүөнү арааран кэбистэххэ, көмүскэллээх буолаҕын.Түөкүттэргэ ыытыллыбыт харчыны холуобунай дьыала тэриллэн силиэстийэ бардаҕына эбэтэр гражданскай суут буоллаҕына, төннөрүөххэ сөп.

— Билигин таҥас-сап, бородуукта атыылыыр араас саайтар наһаа элбэхтэр. Олорго киһи итэҕэйиэн сөп дуо?

— Ханнык баҕарар саайт нөҥүө сакаас оҥоруох иннинэ сиһилии үөрэтэр наада. Табаары хайдах төлөһүүттэн саҕа­лаан дьиэҕэ тиэрдэр өҥөҕө тиийэ барытын үөрэтэр ордук. Бу маҕаһыыны дьон туох диэн сыаналаабыта эмиэ оруоллаах, биллэн турар, эмсэҕэлээбит, албыннаппыт дьон бэйэлэрин санааларын куруук суруйаллар. Маны таһынан, интэриниэт-сервис өҥөтүнэн туһаныахха наада, маҕаһыын хаһааҥҥыттан үлэлиирин эҥин билэр туһалаах. Билигин «Инстаграм” социальнай ситим нөҥүө маҕаһыын элбэх. Маҕаһыын аккаунун, аккаун хаста уларыйбытын, дьон санаатын суруйар сирэ тоҕо арахсыбытын (комментарии) үөрэтии барыта киһини сэрэхэдитиэн сөп.

— Урут түөкүннээһин маннык көрүҥнэрэ бааллара дии: «Ийээ, мин туохха эрэ түбэстим, суһаллык харчыта ыыт» эбэтэр «Эһиги уолгут киһини эчэттэ, түргэнник харчыта ыытыҥ, ыыппатаххытына, хаайыыга киирэр куттал баар» курдуктар. Билигин маннык түөкүннээһин көрүҥэ баар дуо?

— Маннык түөкүннээһин көрүҥэ бу сылга бэлиэтэммэтэ. Арай дьон инстаграмын алдьатан, онно уоран киирэн, хаһаа­йын аатыттан эмтэниигэ харчы көрдүүр түөкүннээһин көрүҥнэрэ бааллар. Итиннэ эмиэ болҕомтолоох буолуохха наада.

— Оттон арай өскөтүн, баантан төлөпүөннээн «Эһиги хамнаскыт каартата сабылынна» диэтиннэр? Маннык түгэҥҥэ хайдах гыныахха сөбүй?

— Өскөтүн, баантан эрийдэхтэринэ эбэтэр СМС кэллэҕинэ, киһи бэйэтин каартатын кэннигэр сурулла сылдьар баан официальнай нүөмэригэр эрийэн долгутар ыйытыылары биэриэн эбэтэр чугастыы баан филиалыгар тахсан оператортан сураһыан сөп.

— Билигин харчыны илиибитигэр туппаппыт, барыта мобильнай баан, онлайн-­баан нөҥүө барар. Бу опциялары төлөпүөҥҥэ холбуур төһө сэрэхтээҕий?

— Дьэ, мобильнай бааны уонна онлайн-бааны түөкүттэр хото туһаналлар, ол эрээри эһиги счеккутугар кинилэр киирэр кыахтара суох. Эһиги бэ­­йэҕит кинилэргэ төлөпүөн нөҥүө СМС, каарта кодун этэн биэрбэтэххитинэ, ханнык да түөкүн харчыгытын сатаан устубат. Онон туох-ханнык иннинэ киһи бэйэтэ болҕомтолоох, биллибэт нүө­мэртэн эрийдэхтэринэ, итэҕэйбэт буолуохха наада.

Ульяна Захарова.

Хаартыска — tadviser.ru

+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0