(«Ыччаты кытта үлэни тэрийии» үөрэх салаатын 5 сылын көрсө)
М.К. Аммосов аатынан Хотугулуу-Илиҥҥи федеральнай үнүбэрситиэт Арассыыйа Хотугулуу-Илиҥҥи норуоттарын тылларын уонна култуураларын үнүстүүтүгэр 2017 сыллаахха «Ыччаты кытта үлэни тэрийии» диэн саҥа үөрэх хайысхата арыллыбыта. Бу үөрэх салаатын устудьуоннара биэс сыллаах үбүлүөйдэрин үгүс ситиһиилээх көрсөөрү сылдьаллар. Кинилэр талан ылбыт идэлэрин баһылаары бэрт сэргэхтик үөрэнэллэр.
Билиҥҥи кэмҥэ эдэр дьон уопсастыба сайдыытыгар, култуурунай олоххо-дьаһахха, социальнай уонна экэнэмиическэй хайысхаларга бэйэлэрин дьоһун кылааттарын киллэрэргэ дьулуһаллар.
Үөрэх хайысхатын салайааччыта педагогическай наука хандьыдаата, ХИФУ дассыана Марк Николаевич Егоров этэринэн, бу эйгэҕэ үлэлиир идэлээх исписэлиис үлэ, быраап, бэлиитикэ, доруобуйа харыстабылын хайысхаларын, судаарыстыбаннай уонна уопсастыбаннай боппуруостары быһаарсар, ыччат уонна оҕо түмсүүлэрин кытта айымньылаахтык үлэлэһэр буолуохтаах. Сүрүн сыала — ыччат үлэлээх, дьарыктаах буолуутун сүрүннэһиэхтээх.
«Устудьуон ситиһиилээх буолуутун төрдө туохха сытарый?» — диэн ыйытыыга Марк Николаевич маннык эппиэттээтэ:
— Бэрээдэккэ. Дьиссипилиинэни сөпкө өйдөөн тутуһар ыччат үөрэҕэр, уопсастыбаннай үлэҕэ, бэйэтин сайыннарар дьарыгар ордук ситиһиилээх буолар.
Ситиһиилэртэн быһа тардан кэпсээтэххэ, быйылгы үөрэх дьылыгар үһүс куурус устудьуоннара Акбермет Эргешова, Алексей Яковлев, Анатолий Сыроватскай, Саина Цыпандина аан дойду, Арассыыйа, өрөспүүбүлүкэтаһымнаах научнай кэмпириэнсийэлэргэситиһиилээхтик кыттыбыттар. 2021 с. ахсынньытыгар Саратов куоракка ыытыллыбыт регионнар икки ардыларынааҕы «АРТстАРТ» куонкуруска Саха сирин аатыттан кыттан, бырайыактыыр үлэлэринэн дипломант үрдүк аатын ылбыттар. 2022 с. кулун тутарыгар бастакы куурус устудьуона Анастасия Резник “Muus ustar . Твоя и100рия” ыччат бэстибээлин чэрчитинэн ыытыллыбыт Бүтүн Россиятааҕы ыччаттар бырайыактарын күрэҕэр кыайыылаах буолбут
Маны таһынан, үнүбэрситиэккэ, үнүстүүккэ ыытыллар араас тэрээһиннэргэ көхтөөхтүк кытталлар, ситиһиилэнэллэр. “Бырайыактыыр мастарыскыай” (сал. М.Н. Егоров) көҕүлээһининэнбыйыл бэһис төгүлүн “Бырайыактар параадтара”буолан ааста. Быйылгы параакка барыта 6 хамаанда кыттыбыт. Бырайыактар билиҥҥи ыччат проблемаларыгар анаммыттар. Экспертэр тэрээһин үрдүк тамһымнаахтык ыытыллыбытын, бырайыактар олус суолталаах боппуруостары көтөҕөллөрүн бэлиэтээбиттэр. Бастакы миэстэни “Стажировка студентов СВФУ “Internship ОРМ” (5 хамаанда), иккиһи — “Научный марафон “Готу” (2 хамаанда), үсүһү — “ORM skills” (6 хамаанда) бырайыактар ылбыттар.
Үөрэх бырагырааматын чэрчитинэнбырайыактыыр үлэ сатабылларыгар, ону салайыыга, грант үлэтин суруйууга бэлэмнэнэллэрэбит. Хайысха биир бастыҥ устудьуона Саина Цыпандина кэпсиир:
— Үөрэхпит таһынан «Бырайыактыыр мастарыскыай», «Ыччаты кытта үлэҕэ билим куруһуога» диэн дьарыктарга сөбүлээн сылдьабыт. Сыл аайы үөрэххэ туттарсааччыларга «Воскресная школа молодого лидера» тэрээһин ыытыллар. Икки сыл төһө да тэйиччиттэн үөрэннэрбит, онлайн-көрсүһүүлэри, төгүрүк остуоллары тэрийдибит, аһаҕас кэпсэтиилэргэ кытынныбыт. Үбүлүөйдээх биэс сылга анаан, муус устар 23 күнүгэр «Организация работы с молодежью: проблемы и перспективы» диэн Арассыыйатааҕы научнай-практическай кэмпириэнсийэни ыытаары сылдьабыт. Онно араас регионтан бэйэбит саастыы ыччаттар кытталларын күүтэбит.
Онон бу хайысха устудьуоннара бастакы куурустан саҕалаан, үөрэҕи сэргэ быраактыканы дьүөрэлии тутан, үрдүк квалификациялаах исписэлиис буоларга дьулуһаллар. Үөрэхтэрин бүтэрэн, уопсастыба араас эйгэтигэр ыччат дьон кыһалҕаларын быһаарсар, интэриэстэрин туруулаһар, харысхаллаах буолууларыгар сүбэ-соргу буолар, ыччакка аналлаах араас бырайыактары сүрүннүүр дьоһун дьон буолан тахсыахтара. Ыччаты кытта үлэни тэрийэр анал идэлээх дьон олох-дьаһах, уопсастыба сайдыытыгар төһүү күүс буолуохтара диэн эрэнэбит.
Түгэнинэн туһанан, ыччаты кытта үлэни тэрийэр үөрэх салаатын биэс сыллаах үбүлүөйүнэнустудьуоннары, учууталлары, салайааччылары истиҥник эҕэрдэлиибит. Ситиһиилээх үөрэҕи, айымньылаах үлэни, сонун бырайыактары баҕарабыт!
Диана Васильева,
М.К. Аммосов аатынан ХИФУ
Литературнай айар үлэ салаатын 3 кууруһунустудьуона