Хотугу норуоттар дьиэлэригэр “Северянка-2019” диэн өрөспүүбүлүкэтээҕи бэстибээл-куонкурус аан бастаан буолла. Тэрээһин Аан дойдуга төрүт олохтоох норуоттар тылларын норуоттар икки ардыларынааҕы, Арассыыйаҕа Оҕо саас уон уонна СӨ Сомоҕолоһуу сылларыгар ананна. “Туймаада хочотун дьахталлара: оҕолор тустарыгар сомоҕолоһуу” форум уонна СӨ Хотугу аҕыйах ахсааннаах төрүт олохтоох норуоттар Ассоциацияларын 30 сылын чэрчитинэн ыытылынна. Тэрээһин туһунан биһиэхэ А.Е.Кулаковскай аатынан норуоттар доҕордоһууларын дьиэтин пресс-сулууспатыттан иһитиннэрдилэр.
Түһүлгэҕэ төрөөбүт төрүт тылларын илдьэ сылдьар, үгэстэрин, сиэрдэрин-туомнарын, култуураларын тарҕатар аҕыс Далбар Хотун кытынна. “Көс олохтоох норуоттар” түһүмэххэ куонкурустаһааччылар олорор дьиэлэрин-уоттарын туһунан сырдаттылар, уус-уран оҥоһуктарын быыстапкалаатылар, национальнай бүлүүдэлэрин билиһиннэрдилэр. Ханнык баҕарар күөн күрэскэ үгэс быһыытынан ыытыллар “Визитнэй карточкаҕа” хас биирдии Далбар Хотун сүрдээх үчүгэйдик үөрэн-көтөн, өрө көтөҕүллэн туран, төрөөбүт тылынан уустаан-ураннаан бэйэтин уонна дьиэ кэргэнин билиһиннэриитэ ытыс тыаһынан арыалланна. Оттон өбүгэлэриттэн ситимнэнэн кэлбит таҥастарын-саптарын маанытын, кэрэтин көрдөрүүлэрэ, ыллаан дьиэрэтиилэрэ, үҥкүүлээн тэйиилэрэ көрөөччүлэр болҕомтолорун улаханнык тарта диэн кэпсээтилэр.
Куонкурустаһааччылар бары да ох курдук оҥостон, кустук курдук куоһанан, тура-олоро уратыны тобулан, сыта-тура сонуну бэлэмнэнэн кэлбиттэрэ хас биирдии нүөмэрдэригэр көстүбүт. Онон күөн күрэс үрдүк таһымнаахтык ааспыт.
История наукатын хандьыдаата, дьүкээгир норуотун кырдьаҕастарын сүбэтин салайар Акимова Валентина Семеновна бэрэссэдээтэллээх дьүүллүүр сүбэ хас биирдии нүөмэри кыраҕытык көрөн сыаналаабыт. Дьүүллүүр сүбэҕэ филология наукатын доктора Варламов Александр Николаевич, СӨ аҕыйах ахсааннаах төрүт олохтоох норуоттарын ыччакка түмсүүтүн бэрэссэдээтэлин солбуйааччы Кейметинов Спиридон Васильевич, СӨ чукчалар ассоциацияларын чилиэнэ Сыроватскай Илья Ильич, Усуйаана оройуонун Уйаандьы национальнай нэһилиэгин баһылыга Лебедев Анатолий Захарович, СӨ народнай суруйааччыта, СӨ аҕыйах ахсааннаах төрүт олохтоох норуоттарын ассоциациятын бэрэсидьиэнэ Кривошапкин Андрей Васильевич туох баар кыһамньыларын, болҕомтолорун ууран үлэлээбиттэрэ бэлиэтэннэ.—Түмүккэ “Северянка-2019” кыайыылаах үрдүк аатын норуот маастара, “Ийэ мичээрэ” уопсастыбаннай түмсүү чилиэнэ, Өлөөн оройуонун Харыйалаах бөһүөлэгиттэн кыттыбыт Надежда Колодезникова ылла. Киниэхэ маны таһынан “Северянка – национальнай бүлүүдэлэр маастардара” анал аат туттарылынна. Кини эбэҥки норуотун аһын, утаҕын отучча арааһын билиһиннэрдэ. Бэйэтэ тикпит кыһыҥҥы национальнай көстүүм аҕыс араас кэмпилиэгин көрдөрдө.
“Северянка – уопсастыбаннай хамсааһын лидера” диэн анал ааты Жанна Дьячковаҕа туттардылар. Кини Дьокуускайга искусство 1 №-дээх оскуолатыгар преподавателинэн үлэлиир. Жанна Андреевна чукча тылын, култууратын олус үчүгэйдик билэрин көрдөрдө. Айар куонкуруска промышленнай техникум устудьуоннарын кытары үҥкүүлээбитэ ытыс тыаһынан доҕуһуолланна.
«Северянка – өбүгэ таҥаһын харыстааччы» анал аат хаһаайкатынан Анаабыр Үрүҥ Хайатыттан кыттыбыт Пелагея Туприна буолла. Пелагея Ивановна Үрүҥ Хайа орто оскуолатыгар долган тылын уонна төрүт култууратын үөрэтэр. Уран тарбахтаах маастардар Вера Кылтасова уонна Антонина Петрова тикпит наһаа кырасыабай көстүүмнэрин бар дьоҥҥо көрдөрдө. Кыыһын кытары дууһаны манньытар ырыаны ылаабыттарын көрөөччүлэр олус астыннылар, биһирээтилэр.
“Северянка – төрүт култуураны харыстааччы” диэн үрдүк аат Үөһээ Халыма оройуонун Нелемное селотуттан кыттыбыт Ирина Дускуловаҕа иҥэрилиннэ. Ирина нэһилиэк дьокутаата, норуот айымньытын дьиэтин исписэлииһэ. Кини бэйэтэ айбыт ырыатын ыллаабытын уонна дьонун кытары дьүкээгир үҥкүүтүн толорбутун дьон-сэргэ дохсун ытыс тыаһынан арыаллаатылар. Кинини дьүкээгир норуотун ытык кырдьаҕаһа Любовь Демина өйүү кэлбитин бар дьон улаханнык кэрэхсии иһиттэ.
«Северянка – хранительница материального наследия» анал аакка Кэбээйи Сэбээн-Күөлүн аатыттан кыттыбыт Дария Мартынова тигистэ. Кини А.С.Пушкин аатынан национальнай бибилэтиэкэҕэ үлэлиир. Дария төрөөбүт тылын эдэр ыччакка тарҕатар, өбүгэлэрин ырыатын кытары ситимниир, “Аймулдан” ыччат ансаамбылын салайар. Эбээн норуотун үгэһин, сиэрин-туомун оҕолоругар хайдах иҥэрэрин билиһиннэрбитэ кэрэхсэннэ.
«Северянка – дьиэ кэргэни харыстааччы, араҥаччылааччы» диэн анал аат “Русскоустьинцы” ОО бэрэссэдээтэлин солбуйааччы Евгения Госсенҥа туттарылынна. Кини Саха сиригэр атыы-эргиэн хампаанньатын бэрэстэбиитэлэ. Евгения Новгород дьоно-сэргэтэ XIV-XV үйэлэргэ кэппит наһаа интэриэһинэй көстүүмнэринэн болҕомтону улаханнык тарта.
«Северянка – дьиэ кэргэни харыстааччы, араҥаччылааччы» Ляна Яковлеваҕа (Өлүөхүмэ, Тээнэ) дохсун ытыс тыаһыгар арыалланан туттарылынна. Ляна Алексеевна Тээнэҕэ эбэҥки тылын уонна литературатын тылын учуталынан үлэлиир. Бэйэтэ оҥорбут, чочуйбут дьиэҕэ-уокка туһаныллар тэрили, оонньуурдары, тикпит таҥаһын-сабын көрдөрдө. Маанылаах остуолугар таба этиттэн, балыктан, сир аһыттан бүлүүдэ арааһа хото тардыллыбыта сөхтөрдө. Ляна Алексеевна эбэҥки тылынан ырыалары суруйарын сэргэ төрөөбүт тылы үөрэтэргэ анаабыт кинигэлэрдээх.
«Северянка – төрөөбүт тылы харыстааччы» анал ааты Орто Халыматтан төрүттээх Варвара Сухомясова ылла. Кини СӨ луоравэтланнар ассоциацияларын бэрэссэдээтэлин солбуйааччы. Дьокуускайга промышленнай техникум преподавателэ. Күөн күрэскэ муора кытылыгар олорор чукчалар олохторун-дьаһалтарын билиһиннэрдэ. Устудьуоннарын кытары муораҕа булт-алт туһунан ис хоһоонноох үҥкүүнү көрдөрө-көрдөрө ыллаата. Хабарҕа ырыатын толоруута дьону-сэргэни сөхтөрдө.
Дьоро киэһээ күөн күрэс кыттыылаахтарыгар сибэкки дьөрбөлөрө, харчынан бириэмийэлэр уонна сэртипикээттэр туттарылыннылар. Аан бастаан “сүрэхтэммит” тэрээһини өйөөбүт, тирэх буолбут, көмөлөспүт дьоҥҥо, тэрилтэлэргэ түмсүүлэргэ ис сүрэхтэн тахсар истиҥ махтал тыллар этилиннилэр.
Үөһээ Халыма улууһун култуураҕа управлениетын начаалынньыгар Горохова Нина Владимировнаҕа, Нелемнэй нэһилиэгин баһылыгар Солнцев Андрей Афанасьевичка, Өлөөн улууһун баһылыгар Иванов Александр Степановичка, бу улуус култуураҕа управлениетын начаалынньыгар Николаева Надежда Прокопьевнаҕа, култуураҕа управлениетын начаалынньыгын солбуйааччы, дэлэгээссийэни салайбыт Михайлова Василиса Васильевнаҕа, ону сэргэ, Саха сирин төрүт олохтоох аҕыйах ахсааннаах норуоттарын бары ассоциацияларыгар, Үөһээ Халыма, Өлөөн улуустарын түмсүүлэригэр, Абдуллмубин Мамажанов бэрэссэдээтэллээх СӨ олорор узбектар дисапораларыгар истиҥ тыллар ананнылар.
Өрө көтөҕүллүүлээхтик ыытыллыбыт бэстибээл-куонкурус Аартыканы сайыннарыыга уонна төрүт олохтоох аҕыйах ахсааннаах хотугу норуоттар дьыалаларыгар, СӨ култуура уонна духуобунай сайдыы министиэристибэлэрин, хотугу норуоттар судаарыстыбаннай тыйаатырдарын, А.Е.Кулаковскай аатынан норуоттар доҕордоһууларын дьиэтин өйөбүллэринэн, “Северянка” СӨ Хотугу уонна Акртика норуоттарын дьахталларын уопсастыбаннай түмсүүтүн (бэрэссэдээтэл Сивцева Татьяна Васильевна) тэрийиитинэн ыытылынна. Бырайыак СӨ Тас сибээскэ уонна норуоттар дьыалаларыгар министиэристибэ олохтообут гранын үбүнэн олоххо киллэрилиннэ.