Үүммүт сыл тохсунньу 9 күнүттэн саҕалаан, “Сүлүһүннээх таптал” диэн 16 сиэрийэлээх киинэни күөх экраммытыттан арахсыбакка көрдүбүт. Этэргэ дылы, үгүс киһи бу киинэнэн эрэ олордо диэтэххэ, омуннааһын буолбата буолуо. Ааспыт үйэ 70-с сылларыгар сайылыкка буолбут араас киһи үөйбэтэх-ахтыбатах быһылааннарын көрөн, биир кыра сэлиэнньэ олоҕор тахсыбыт түбэлтэлэри, мучумааннары быһаара охсоору, “иннэ үрдүгэр” олордубут.
Арай, киинэ саха киһитин сиэригэр-туомугар соччо сөп түбэспэт дьайыынан түмүктэммититтэн элбэх киһи соһуйда. Ол эбэтэр долгуйдулар, инникитин саха киинэтэ сайдарыгар санааларын үллэһиннилэр. “Сүлүһүннээх таптал” күөх экраҥҥа тахсыан иннинэ, устааччылар мистическэй хабааннаах буолуоҕун, онон саха кинематографиятыгар саҥа көстүүнэн сыаналаныаҕын бэлиэтээбиттэрэ.
Мин киинэ ис хоһоонун ырыта барбакка, оруоллары толорбут артыыстар хайдах үлэлээбиттэригэр тохтуурга сананным.
ЖАННА БАРАШКОВА, Чурапчы улууһун Бахсытыгар орто оскуолаҕа саха тылын учууталынан 30-с сылын үлэлиир (оруола – сэбиэт Дария Ивановна).
– Оччотооҕу кэм сэбиэтин (буолаары буолан, сэбиэт дьахтары) оонньууру төһө ыарырҕаттыҥ? Бэйэҥ оруолгуттан төһө атын киһигиний?
– Кулууппут дириэктэрэ Туйаара Слепцова сэбиэт дьахтар оруолугар оонньоо диэбитигэр биир үксүн иҥэ-бата сатаан (күлэр-ааптар), кимнээх оонньуулларын, тугу уһулалларын билбэккэ эрэ сөбүлэспитим. Кулуупка тиийэн оччотооҕу кэм таҥаһын кэтэн олордохпуна, бииртэн биир чулуу артыыстар кэлбиттэрэ. Бастаан Майя Слепцова, онтон Надежда Ушницкая, Лиза Потапова. Сотору Дмитрий Михайлов Афанасий Карамзинныын көтөн түспүттэригэр наһаа куттаммытым. “Бу дьону кытта тэҥнээх курдук туттан, өссө киинэҕэ уһулла кэлбиппин!” – диэн бэйэбиттэн наһаа кэлэйбитим. Саатар, аны оруолбунан бу үтүөлээх артыыстары барыларын сайылыкка ‘’үүрүөхтээхпин’’ ээ. “Кэбис, мин уһуллубат эбиппин”, – диэн кыккыраччы аккаастанан көрбүтүм. Онуоха бары саба түһэн: “Олох куттаныма, биһиги көмөлөһүөхпүт”, – диэннэр, боруобалыахха диэн оонньоон киирэн барбытым. Бэйэм киинэҕэ көстөр дьоруойбуттан букатын атын киһибин дии сананабын. Арай, кыыһырымтаҕай буолан көстөөрү, ачыкыта суох уһуллубутум. Онтум көрдөххө, син сөп эбит. Дария Ивановна курдук куһаҕан майгылаах дьахтары олохпор көрсүбэтэҕим.
АФАНАСИЙ КАРАМЗИН, Уус Алданнааҕы эбии үөрэхтээһин учуутала, 1985 сыллаахха щепкинистэр төрдүс устуудьуйаларын бүтэрбитэ (оруола – Уйбаан).
– Сериал сүрүннээн туох санааны этэрий?
– Уһулларга бииргэ устудьуоннаабыт доҕотторум ыҥырбыттара. Уоппускам кэмэ буолан, сөбүлэспитим. Суруйааччы Сардаана Сивцева-Даана Сард сценарийынан уһуллубут киинэҕэ таптал араас уустук өрүттээҕэ көстөр. Бастакы ыраас таптал, балай эмэ “баараҕадыйбыт” таптал, кэлиэхтээх таптал, табыллыбатах таптал, ийэ оҕотугар таптала …
НАДЕЖДА УШНИЦКАЯ, Былатыан Ойуунускай аатынан Саха тыйаатырын артыыската (оруола – Маайыс).
– Биир кэрэ аҥаар олоҕун барытын да “тыктаран” көрөр оруолу олус итэҕэтиилээхтик толордуҥ. Онно туох көмөлөстө?
– Кырдьык, бэйэм көлүөнэм кэмэ буолан дуу, итинник олохтоох дьахталлары билэр буоламмын дуу, оонньуурбар чэпчэки этэ. Чурапчы айылҕата бэйэтэ киһини өрө күүрдэр күүстээх уонна бииргэ оонньообут артыыстарым бэйэ дьоно. Дима Михайловы кытта 38 сыл оонньоон кэллим диир, этэргэ эрэ дөбөҥ. Оруолбар Маайыс туохтан итинник буолбутун дьон өйүгэр-санаатыгар, сүрэҕэр тиэрдэр гына оонньоотум ини диэн эрэнэ саныыбын.
Маайыспын наһаа аһынным, барахсан төһөлөөх хараҕын уутун тохпута буолуой? Ол эрэн, олох олорон истэҕин аайы өйө-санаата уларыйан, “наадыйбат буолбуппун” диэхтиир дии. Итинник олохтоох төһөлөөх дьахталлар бааллара эбитэ буолуой?
МАЙЯ СЛЕПЦОВА, Ньурбатааҕы көһө сылдьар тыйаатыр артыыската (оруола – Өкүлүүнэ).
– Оруолгар тугу эрэ арыый атыннык биэрбитим буоллар диэн санаалар артыыс киһиэхэ киирэн ыллахтара буолуо?
–Үлэлээбитим тухары араас оруоллары оонньоон кэллэҕим: кыра оҕотуттан эмээхсиҥҥэ, баҕаттан көтөр кыылга, кыраһыабайыттан араас ыарыһахха тиийэ…
Оттон сериалга аан бастаан уһулуннум. Тыйаатырга саҥарарыҥ да атын буолар. Бүтэһик эрээккэ олорор көрөөччүгэ эн саҥаҥ, бэл сибигинэйэрин иһиллэрин курдук анал үөрэҕи ааһаҕын. Оттон киинэҕэ олох атын эбит, «шептальный реализм» диэн тыйаатырга сэмэлиир тыллара манна дьэ туттулунна.
Сорох түгэҥҥэ атыннык оонньуохха сөбө буолуо. Ол эрэн, режиссерга сүүс бырыһыан эрэнэн үлэлэстэххэ эрэ, кини үлэтэ тахсар буоллаҕа. Сериал киэҥ араҥаны хабар күүһүттэн чахчы соһуйдум. Оттон тыйаатырга араас оруолу оонньообутуҥ уһуллубакка, ол кэмҥэ, ол чааска хааллахтара, ону бэйэбит эрэ билэн эрдэхпит… Бэйэм дойдубар, Чурапчыга үлэлээһин миэхэ олус суолталаах. Ити көстүбүт Эбэ халдьаайытыгар ийэлээх аҕам, бырааттарым көмүллэ сыталлар…
ЕЛИЗАВЕТА ПОТАПОВА, Былатыан Ойуунускай аатынан Саха тыйаатырын артыыската (оруола – Мотуруона).
– “Сүлүһүннээх таптал” эн олоххор туох өйдөбүлү хаалларыай?
– “Үлэ – дьол” диэн этиэхпин баҕарабын. “Сүлүһүннээх таптал” элбэх киһи үлэтинэн, сыратынан көрөөччүгэ тиийдэ. Сценарийбытын олох хойут аахпыппыт. “Чурапчы алдьархайыгар сыһыаннаах” диэн биһиги да, олохтоохтор да өйдөрүгэр охсуллан ааспатаҕа. Мин санаабар, манна сүрүннээн дьиэ кэргэн, ыаллыылар сыһыаннара, сиэри-туому тутуспат буолуу түгэннэрэ көстөллөр. Сериал диэн, нууччалыы эттэххэ, “мыльнай опера”, улахан философията суох жанр. “Сүлүһүннээх таптал” уус-уран айымньы, дьоҥҥор-сэргэҕэр аньыыны оҥордоххуна, саха сиэрин-туомуон тутуспатаххына, бэ-йэҕэр уон оччонон эргиллиэ диэн өйдөбүлү үүнэр көлүөнэҕэ иҥэрэр, сэрэтэр, харыстыыр. Холобур, Өкүлүүнэ ыалдьан баран, дьоҥҥо мөкүтүк сыһыаннаспытыттан кэмсинэн, аны олох атыннык олоруом этэ диэн кэп туонаахтыыр дии. Оттон мөкү дьыаланы оҥорбут дьон оннук мөкүтүк орто дойдуттан бардылар…
Манна даҕатан эттэххэ, мин кэргэним аҕата, артыыс, режиссер Спартак Слепцов төрөөбүт-үөскээбит сиригэр уһулуннум. Майя Слепцова дьонун дьиэтин таһыгар Спартак Иванович олорбут дьиэтэ турара күүспэр күүс, санаабар санаа эппитэ. Онон бу тухары эһээбит үөһээ дойдуттан көрө, араҥаччылыы сылдьарын курдук этэ. Аны үлэлии сырыттахпытына, үһүс сиэн Давид Спартакович Слепцов диэн киһи күн сиригэр кэлбитин туһунан үтүө сурах иһиллибитэ. Онон, хайдах эрэ барыта эһээбитин кытары сибээстээх курдук буолла.
АНАТОЛИЙ СПИРИДОНОВ, “Саха” НКИК режиссера (оруола – Дьөгүөр).
– Омсолоох оруолга сөбүлэспиккин кэмсиммэтиҥ дуо?
– Режиссер Елена Эверстова: “Эйиэхэ оруол биэрдэхпинэ, сөбүлэһиэҥ этэ дуо?” – диэн ыйыппыта. Мин элбэх саҥата суох оруол буоллаҕына сөбүлэһиэхпин сөбүн туһунан оонньуу-күлэ кэриэтэ эппитим. Били, саҥата суох оруолум чэпчэки буолуо дии санаабытым ыарахаттардаах, бөлүһүөктүү көрүүлээх, дириҥ уобарас буолан биэрбитэ. Нууччалыы эттэххэ, отшельник киһи. Уопсайа балтараа ый кэмигэр устубут буоллахтарына, мин 20 эрэ күн сылдьыбытым. Инньэ гынан, туох түмүктээҕин билбэккэ кэлбитим. Билигин көрөөччү бэйэтэ дьүүллүүр буоллаҕа…
Мин санаабар, “Сүлүһүннээх таптал” жанра – психологическай дыраама. Ол иһин, хара маҥнайгыттан тартаран, умсугуйан олорон көрдөххүнэ эрэ өйдүүгүн. Дьиҥэр, уус-уран айымньыттан уһуллубут сериал туомтуу баайыытыттан көрөөччүлэр олус соһуйдулар, айманнылар. Сериал хаһан баҕарар салҕаныан эбэтэр түмүктэнэн хаалыан сөп.
Надежда ЕГОРОВА, “Саха сирэ”, edersaas.ru