— Олунньу ыйтан, а.э. Кытайтан аймалҕаннаах сонуннар кэлэн барбыттарыгар, алмаас ырыынагар улахан түһүү бэлиэтэммитэ. Ол түһүү билигин да баарын кэтээн көрөбүт. Элбэх эксперт табаардар luxury уонна бриллианнаах ювелирнай оҥоһуктар ырыынактарыгар буола турар балаһыанньаны, ырыынак дириҥник түһүүтүн, элбэх оонньооччуга дьайыытын өттүттэн көрөн, Улуу депрессия кэмигэр тэҥниир. Мин экспертэр маннык сыанабыллара баар чахчыга чугастар дии саныыбын. Тоҕо диэтэххэ, алмаас аан дойдутааҕы ырыынага сыл аҥаара кэмҥэ харгытаата…
edersaas.ru
2008, 2012 уонна 2014 сыллар, билигин буола турар балаһыанньаҕа тэҥнээтэххэ — “сибэккилэр”. Ол да буоллар, ханнык баҕарар кириисис мэлдьи ааһарын өйдүүбүт. Түһүү төһөнөн дириҥ да, ырыынагы чөлүгэр түһэрии түргэн тэтимнээх буолуоҕа.
Алмаас-бриллиант бородууксуйатын ырыынага дьон, бастатан туран, табаардар luxury атыылаһартан аккаастанар төрүөттэриттэн эмсэҕэлээтэ. Ону сэргэ, дьиэҕэ олоруу, дьон куттала дьайда. Биһиги табаарбытын ювелирнай оҥоһук быһыытынан уонна, быраабыла курдук, маҕаһыыҥҥа сылдьан атыылаһаллар. Үгүс дьон сыбаайбаларын хойукку кэмҥэ көһөрүүлэрэ эмиэ бэйэтин оруолун оонньоото. Ону тэҥэ, нэһилиэнньэ атыылаһар кыаҕа намтаата
Ол да буоллар, Кытай биллэ түргэнник чөлүгэр түһэн эрэр. Бу, АХШ, Европа уонна атын кэккэ эрэгийиэннэр ырыынактара чөлүгэр түстэхтэринэ, ювелирнай оҥоһукка наадыйыы эмиэ элбиэҕин кэрэһилиир. Кытайга онлайн-атыылааһын тохтотуллубутун да иһин, Гонконг, Макао балаһыанньатыттан көрдөххө, уруккутун курдук, куттал хаалар. Ити ырыынак “ковид иннинээҕи” таһымыгар төннүбүтүн кэриэтэ.
Ону таһынан биһиги кинилэргэ саҥа көстүү баарын билэбит. Ол эбэтэр, урут баай дьон, ол иһигэр туристар, ювелирнай оҥоһуктары Гонконҥа атыылаһар буоллахтарына, билигин Кытай диэки сыҕарыйан эрэллэр. Ювелирнай оҥоһуктар улахан аҥаардарын туристар Америкаҕа Tiffani, Европаҕа маҕаһыыннарга уонна атын ювелирнай ситимнэргэ атыылаһалларын өйдүүр наада. Билигин туризм суоҕа уопсай наадыйыыга олус куһаҕаннык дьайар. Ону таһынан COVID-19 сылтаан, Индияҕа тааһы кырыылааһын бүтүннүү тохтотуллубутун кытта сибээстээх салаа иһинээҕи түгэннэр бааллар. Фабрикалар үгүстэрэ бастаан биир ыйга сабыллыбыттара, онтон ити кэм уһаан биэрбитэ.
Биһиги урут хаһан да буолбатах аллараа түһүүнү биллибит, билигин дьуоҕарыыга сылдьабыт дии саныыбын. Ол эрэн, өйдүүбүт: вирус балаһыанньата хонтуруолга ылыллыаҕа. Эмискэ үрдээһини күүтэбит уонна сакаастар чалымныыр түгэннэригэр бэлэм буолуохпутун наада. Биһиги Ороһуоспатааҕы уонна Саҥа дьыллааҕы бырааһынньыктарга эрэнэбит, тоҕо диэтэххэ, бу кэмҥэ сыллааҕы атыы үс гыммыт биирэ, ардыгар өссө элбэҕэ тиксээччи.
2021 сыл балачча уустук буолуоҕун өйдүүбүт. Ол гынан баран, салаа туох баар содуллары туоратыа уонна ювелирнай оҥоһукка наадыйыы 2022-2023 сылларга бүтэһиктээхтик чөлүгэр түһэригэр суоттанан үлэлиэҕэ. Ол кэнниттэн, эмиэ урукку сылларга курдук, 5-10% үрдүөхпүт.
Билигин ханнык эрэ кэмҥэ “ыскылаакка” диэн үлэлиибит уонна саппаастарбыт биллэ элбиэхтэрэ. Ырыынак оһоруллубутун кэнниттэн бу саппааспытын батарыыны саҕалыахпытын сөп, ол гынан баран, ити тустаах бириэмэни ылыа.
Биһиги үлэһиттэри уураппат, дьону үлэтэ суох хаалларбат туһугар туох кыалларын барытын оҥордубут. Саха сиригэр дьон хамнаһа Арассыыйа орто көрдөрүүтүттэн үрдүк, оттон үлэ тохтотуллубут кэмигэр арыый намыһах хамнаһы ылаллар. Биһиги кырыылааһынҥа үлэлиир кэлэктииби эмиэ тохтоторго күһэллибиппит. Атырдьах ыйыттан хас да сыаҕы үлэлэтиэхпит, тоҕо диэтэххэ, кырыылыырга барыстаах көрүҥнэр эмиэ бааллар уонна ол бриллианнары кэрэхсэбиллээх сыананан атыылыахпытын сөп.
Олох биһиги стратегиябытыгар дьоһуннаах көннөрүүлэри киллэрдэ, онон көдьүүһү биэрэр бырайыактары элбэҕи булуохтаахпытын өйдүүбүт. Билигин биһиги – бэйэбит секторбытыгар саамай күрэстэһэр кыахтаах хампаанньабыт. Пандемия бүттэҕинэ уонна атыы уруккутугар түстэҕинэ, хампаанньа бигэ туруктаах буоларыгар эбии саппааһы булар кыахтары, баҕар, стабфонд форматын, үөрэтэн көрүөхпүт.
Биһиги сыыппаралаах алмаастаах аукционнары аан бастаан ыытан эрэбит. Бу күһэйиллибит сценарий, ол гынан баран, салгыы сайдыаҕын өйдүүбүт. Пандемия буолбатаҕа буоллар, биһиги ырыынакпыт уратытынан сибээстээн, бу бородууксуйаҕа улахан наадыйыы суох буолуо этэ. Ол гынан баран, биһиги салаабытыгар инновационнай оҥоһуктарга улахан наадыйыы баарын көрөбүт.
Бэйэбит биисинэс-моделбытын төрдүттэн уларытарга санаммаппыт. Стратегия – наар төбөҕө илдьэ сылдьыллыахтаах, тирэҕириллиэхтээх докумуон. Ол гынан баран, аан дойду уларыйар, ол аата сыл аҥаарын аайы онно уларыйыылары киллэриэххэ наада.
Биһиги кэмчилээһин кытаанах эрэсиимин киллэрэргэ тиийбиппит, түөрт хонуктаах үлэ нэдиэлэтигэр көспүппүт, элбэх үлэһити хамнастарын кыччатан туран тохтобулга ыытарга күһэллибиппит. Оптимизацияҕа, кииннээһиҥҥэ бырайыактары оҥорбуппут, салгыы оҥоробут. СAPEX, OPEX кыччатарга тиийбиппит, элбэх маркетинговай үлэттэн аккаастаммыппыт, цифровизацияҕа кэккэ бырайыактары көһөрбүппүт.
Дьоҥҥо куттал суох буолуута биһиэхэ туохтааҕар да үрдүктүк турар – ити кураанах тыллар буолбатахтар. Ыарыы таһыма үрдээбитинэн сибээстээн, сорох актыыптарга оҥорон таһаарыыны иккитэ олох тохтоторго, тотальнай тестированиены ыытарга тиийбиппит. Ыытыллыбыт тестэр ахсааннара тустаах бэлиэни 26 тыһыынчанан аһарбыта.
Москватааҕы офиспытыгар үлэһиттэр уопсай ахсааннарыттан 50 бырыһыаныттан элбэҕэ суох киһи биир кэмҥэ үлэлиирэ көҥүллэммитэ. Биһиги бүтүннүү “ыраахтан” олорон үлэлиир кыаҕа суох стратегия салаата буолабыт. Салайар аппараат туһунан этэр буоллахха, биһиги кинилэри тута “ыраахтан” үлэҕэ ыыппыппыт. Чуолаан, кутталлаах зонаҕа киирсэр, ол эбэтэр 65 саастарын аһарбыт уонна ааһан-араҕан биэрбэт ыарыылаах дьону.
Араас гаджеттарга бириэмэни ыытыы ахсаана наһаа улаатта. Ырытыллыахтаах иһитиннэрии ахсаана хас да төгүл улаатта. Бу – информационнай интоксикация.
Миэхэ үлэһиттэрбин кытары тус кэпсэтиим тиийбэт. Мунньах кэмигэр остуолга олорон быһаарыллар формат тиийбэт. Маныаха эн дьоҥҥун көрөр уонна саҥаларын истэр эрэ буолбатаххын, кинилэри тутталларыттан-хапталларыттан, майгыларыттан-сигилилэриттэн өйдүүгүн.
COVID-19 кэнниттэн биһиги болҕомтолоохтук ырытан көрүөхпүтүн уонна офиска куруук баар буолаллара ирдэниллибэт үлэһиттэргэ салгыы “ыраахтан” олорон үлэлииллэригэр кыаҕы биэриэхпитин баҕарабыт. Бу кэккэ салайааччыларга эмиэ сыһыаннаах – нэдиэлэҕэ хас да күҥҥэ “ыраахтан” олорон үлэлиэххэ сөп.
Биһиги аахсыйалаах структурабыт үс чааска арахсар: 1/3 – федеральнай бас билии (Росимущество, о.э. судаарыстыба), 1/3 – Саха Өрөспүүбүлүкэтэ, 1/3 – чааһынай инвестордар.
Судаарыстыбаны кытары хардарыта бииргэ үлэлээһин туһунан этэр буоллахха, туохха бэлэмнэнэргэ, пандемия кэмигэр ханнык федеральнай ресурсаларга суоттаныахха сөбүгэр бастакы кэмҥэ өйдөбүл тиийбэт этэ. Муус устартан саҕалаан, биисинэһи кытта үчүгэй кэпсэтии буолбута уонна кыһалҕалар суох оҥоһуллубуттара.
Саха сирин туһунан эттэххэ, биһиги бүддьүөтү оҥорор сүрүн хампаанньа буолабыт. Быйыл өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтүгэр үп-харчы киириитэ биллэ намтыаҕын өйдүүбүт. Былырыын АЛРОСА Саха сирин бүддьүөтүгэр нолуок уонна дивиденд быһыытынан 65 миллиард курдук үбү төлөөбүтэ. Хампаанньаны уонна кини атыытын, менеджмент ханнык дьайыылары ыларын өрөспүүбүлүкэ өйдүүрэ суолталаах. Өскөтүн АЛРОСА билигин кириисиһи кыайбатаҕына, уһун кэмнээх содуллар дивиденнэри төлөөбөт буолуутааҕар куһаҕан буолуохтарын өрөспүүбүлүкэ салалтата үчүгэйдик өйдүүр.
Биһиги салаабыт аата-суола – күндү, суолталаах. Салаа биллэ кыра. $14 миллиард – алмааһы атыылааһын «ковид иннинээҕи» кээмэйэ. Бриллианнаах ювелирнай оҥоһук ырыынага – $80-90 миллиард кэриҥэ. Салааны оҥорор бөдөҥ хампаанньалар – 50-ча (хостооһуну, мейнстрими, кырыылааһыны уонна бөдөҥ ретейлердэри киллэрэн туран).
Биһиги хампаанньа Кэтээн көрөр сэбиэтин чилиэннэрин уонна сэбиэт бэрэссэдээтэлэ Антон Силуановы кытары хардарыта бииргэ үлэлииргэ үчүгэй сыһыаннаахпыт. Антон Германович хампаанньа үлэтин бары көстүүлэрин олус болҕомтолоохтук сыныйан көрөр. Уопсайынан, урут стейкхолдердар сүрүн боппуруостарынан «Эһиги өссө көдьүүстээх буоларга тугу оҥороҕут?» диэн буоллаҕына, билигин «Хампаанньа кириисистэн арыый бигэтик уонна күрэстэһэр кыахтаах тахсарын туһугар биһиги тугу көмөлөһүөхпүтүн сөбүй?» диэн буолла.
Үгүстэр саныылларынан, АЛРОСА уонна DeBeers (уһун кэмнээх килийиэннэри алмаастаах сырье законтрактованнай кээмэйин атыылаһалларыгар күһэйбэккэ туран) салааны бигэ туруктаабыттарын кэриэтэ. Бриллианы атыылааһын тохтообут усулуобуйатыгар бу үгүс хампаанньаны быыһаата уонна моҥкурууттааһыны туоратта. Ол курдук, биһиэхэ хас да ый устата атыылааһын суоҕа – ол иһигэр, инникини көрөн турар салааны оннунан хаалларыыга төлөбүр.
Пандемия кэнниттэн бриллианнар сыаналара үрдүөҕэр эрэ эрэнэбит, ити араас ыйытыылартан номнуо көстөр. Бу барыбытыгар уустук кэмҥэ дьон элбэҕи саҥалыы өйдүүр. Кинилэр үчүгэй иэйиилэри билиэхтэрин баҕараллар, тапталлаах дьонноругар айылҕа бэйэтэ оҥорбут туох эрэ дьиктитин бэлэхтиэхтэрин баҕараллар.
Пандемия бүттэҕинэ, инвестордар хампаанньалар пандемия кэмигэр хайдах дьаһаммыттарын, хардарыта бииргэ үлэлэһээччилэригэр уонна бэйэлэрин үлэһиттэригэр төһө көмөлөспүттэрин, мэдиссиинэни, куттал суох буолуутун, үлэһиттэрин харыстанар сириэстибэлэринэн хааччыйыыыны кытта сибээстээх дьаһалларга төһө инвестицияны биэрбиттэрин болҕомтолоохтук көрүөхтэрэ. Маныаха ити дьаһалларга сүүһүнэн мөлүйүөн солкуобайы укпут алмааһы хостуур үгүс хампаанньалар уонна Арассыыйа бөдөх металлургическай хампаанньалара бэйэлэрин ааттарын-суолларын бөҕөргөтүөхтэрин сөп.
Аан дойду уларыйар, Арассыыйа хааччыйааччыларыттан сабыллыаҕын өйдүүбүт. Тоҕо диэтэххэ, дойдулар национальнай хампаанньалары (төһө да кыра көдьүүстээхтэрин иһин) өйүүргэ тиийиэхтэрэ. Эргиэн кыччаабытын, инвестиция түспүтүн, күрэстэһэр кыах сытыырхайарын, АХШ уонна Кытай икки ардыгар күрэстэһии хайдах буолуоҕа биллибэтин (ордук АХШ быыбар буолаары турарынан) учуоттаан, аан дойду араас эрэгийиэннэригэр экэниэмикэҕэ туһааннаах долгуйуулар биһигини өссө да күүтэллэр.
«Саха сирэ», edersaas.ru cайт Виктория ДОБРОВОЛЬСКАЯ суруйуутуттан тылбаас