Сэрии кэмигэр хоту улуустартан киһи ахсаана аҕыйах буолан, аармыйаҕа ылбат этилэр. Бултаан, балыктаан, таба, сүөһү иитэн фрону хааччыйдыннар диэн. Ол иһин хоту дойдуга хорсун, дойдуну көмүскүүр кыахтаах, ыраах, ыарахан айаны тулуйар, Аҕа дойдуну көмүскүөх дьон элбэхтэр диэн хайыһарынан сүүрүү тэриллибитэ. Сүүрүү-айан сыала – Сэбиэскэй Сойуус сирин-уотун өстөөхтөртөн көмүскээбит байыастары чиэстээһин.
Баара буоллар, быйыл кулун тутар 3 күнүгэр Дьааҥыга экстремальнай туризмы саҕалаабыт успуорт маастара Сергей Андреевич Булатов 75 сааһын туолуо эбит.
Дьааҥы Баатаҕайын олохтооҕо, Дьааҥы геологическай-чинчийэр эспэдииссийэҕэ үлэлии сылдьыбыт Сергей Булатов дэгиттэр спортсмен этэ, ол эрээри хайыһарынан сүүрүүнү ордороро. Оннук сылдьан кини 1978 сыллаахха олунньуга хайыһарынан Баатаҕай—Верхоянскай маршрутунан 75 килэмиэтир усталаах сүүрүүнү тэрийбитэ. Онно түөрт киһи кыттыбыта, үксүлэрэ эдэр геологтар этилэр. Ол хайыһарынан айан аатырбыт Верхоянскай куоракка этэҥҥэ түмүктэммитэ. Онно хайыһардьыттар Улуу сэрии саҕана 1945 сыл олунньу—кулун тутар ыйдарыгар Верхоянскай—Дьокуускай—Верхоянскай туһаайыытынан 2254 килэмиэтир усталаах сири Дьааҥы хорсун сэттэ уола барбытын саҥа истэн, харахтара чаҕылыйан, ити устуоруйаҕа киирбит айаны хатылыах буолбуттара.
1945 сыллааҕы хайыһардьыттар: Неустроев Н.— хамандыыр, Баишев Н., Слепцов И., Климовскай И., Обутов Г., Слепцов А., Афана сьев А. этилэр.
Боронук диэн нэһилиэккэ хайыһардьыт уолаттар сэрии саҕанааҕы хайыһарынан сүүрүү кыттыылааҕа Слепцов Иннокентий Христофоровичтыын көрсөн кэпсэтэн, баҕа санаалара өссө күүһүрбүтэ. Оччотооҕу хайыһардьыттартан хас да киһи баара: Кэбээйи Сиэгэн Күөлүгэр салайааччы-хамандыыр Неустроев Николай Николаевич, Дьааҥы Табалаах нэһилиэгэр Баишев Николай Николаевич олороллоро, Баатаҕайга хайыһардьыттары бэлэмнээбит, сэрии саҕана военруктаабыт Романов Семён Петрович баара.
Дьэ, итинтэн ыла ыраах айаҥҥа бэлэмнэнэн барбыттара. Дьарыктаныы быһыытынан улуус иһигэр хас да хайыһарынан сүүрүүлэр тэриллибиттэрэ: 1978 сылга — Нэчики—Баатаҕай, 1979 сылга — 900 килэмиэтир усталаах Баатаҕай —Верхоянскай — Барылас — Верхоянскай туһаайыынан.
Аны 1980 сылга бэлисипиэтинэн Баатаҕайтан Магадаҥҥа баран кэлбиттэрэ. Сылдьааччылар үксүлэрэ геологтар этилэр. Сэрии саҕанааҕы айан суолун биир өттүн билэ таарыйа, 1983 сыл муус устарга бэлисипиэтинэн сылдьыбыттара. Онно түөрт геолог Буянкин Александр, Соболев Сергей, Ромащенко Татьяна, Миронов Виталий кыттыбыттара. Сиэгэн Күөлгэ Неустроев Николай Николаевичтыын көрсүбүттэрэ. Уонна, дьэ, 1985 сылга — Улуу Кыайыы 40 сылыгар Дьааҥы хайыһардьыттарын баҕа санаалара туолбута. Кулун тутар 20 күнүгэр Дьокуускайтан 1100 килэмиэтир усталаах уһун айаҥҥа Дьааҥы хорсун аҕыс уола Верхоянскайга диэри хайыһар суолун 16 хонугунан тэпсибиттэрэ: хамандыыр Булатов Сергей, хамыһаар Лыткин Степан, Миронов Виталий, Шарин Владимир, Ариносов Сергей, Прудецкай Василий, Новиков Виктор, Потапов Андрей. Сиэгэн Күөлгэ Николай Неустроевтыын көрсүөх буолбуттара да, кырдьаҕас хайыһардьыт тиийиэхтэрин иннигэр олохтон барбыт этэ.
АЛЯСКАҔА ТИИЙЭР БАҔАЛААХТАРА
Сергей Андреевич бүтэһигин бэйэтэ 1992 сылга “Верхоянскай—Өймөкөөн — Магадан — Бухта Провидения — Берингов силбэһиитэ” тэрээһиҥҥэ кыттыбыта. Аны Берингов силбэһиитин туораан, Америка Аляскатынан хайыһарынан барарга былааннааҕа да, Сэбиэскэй Сойуус эстэн, экэниэмикэ кириисиһэ сатыылаан, баҕа санаа туолбатаҕа хомолтолоох. 2003 сыл балаҕан ыйыгар Алдан хайаларыгар Сергей Булатов тыына быстыбыта.
Кини Дьааҥыга саҕалаабыт успуорт көрүҥэр 17 успорт маастара иитиллэн тахсыбыта. Ол иһигэр атын көрүҥнэргэ – уһуну сүүрүүгэ аан дойду түөрт төгүллээх чөмпүйүөнэ Лыткин Степан, мас тардыһыыга Саха сирин, Арассыыйа чөмпүйүөнэ Шарин Владимир, успуорт маастара Миронов Виталий.
Ити курдук, Булатов Сергей көҕүлээһининэн Дьааҥы улууһугар экстремальнай туризм диэн спортивнай дьарык тиһиктээхтик саҕаланан барбыта. Отут сыл устата хайыһарынан, бэлисипиэтинэн, таас үрэхтэринэн байдааркаларынан устан, атаҕынан сүүрэн, таас хайаларга дабайан тахсан элбэх айаҥҥа сылдьыбыттар. Саха сирин Географическай киинэ булуллубута. 1990 сылга 4100 километр усталаах Верхоянскай — Депутатскай — Белай Гора — Черскэй — Певек — Уэлен—Берингов силбэһиитэ уһун уонна ыарахан маршрута Саха сирин рекордарын кинигэтигэр киирбитэ. 2010 сыл муус устар ыйыгар аатырбыт маршрут эмиэ хатыламмыта. Верхоянскай—Сэбээн Күөл—Дьокуускай туһаайыытынан хайыһарынан айаны Дьааҥы түөрт хорсун уола толорбута. Онно кыттыбыттара: Стручков Виктор, Потапов Олимпий, Эверстов Дмитрий, Окладников Василий. Киһи үөрүөх, Олимпий Потапов 1985 сыллааҕы хайыһардьыт Андрей Потапов уола.
Онон, Сергей Андреевич Булатов саҕалаабыт успуорка бэртээхэй бачыыма этэҥҥэ салҕанан бара турар.
Виталий МИРОНОВ,
успуорт маастара