Сэргэй Баһылайап — Бороҕуонускай төрөөбүтэ 115 сыла

Ааптар: 
Бөлөххө киир:

Уус Алдан Суоттутугар Хоноҕор учаастагар Кыһыл Кырдалга Сэргэй Баһылайап үөрэммит, үлэлээбит оскуолата баар. Бартыһаан Дьөгүөрэп туттарбыт оскуолаларыттан биир баараҕайдара, киэҥ-куоҥ уораҕай. Аҕа дойду сэриитэ саҕаламмытыгар бу оскуола дьиэтигэр бүтүн оройуон уолаттара, эр дьоно —  ыҥырыллыбыттар бука бары манна мустан, маҥнайгы байыаннай үөрэҕи баран, баарсалаах борохуот кэлэрин кэтэспит ытык сирдэрэ.

edersaas.ru

Оскуола тиэргэнигэр силбэһэ кэриэтэ быйыл тэриллибитэ үйэ аҥара буолбут профтехучилище баар. Саҥалыы аата тиэхиньикум. Ааспыт үйэ 80-с сылларыгар бу училищеҕа күүстээх үлэлээх дириэктэринэн Старостин Егор Петрович олорон ааспыта. Кини дьаһалынан, үтүө санаатынан үлэһиттэрин түмэ тардан Сергей Степанович Васильев төрөөбүтэ 75 сылыгар училище үрдүнэн үрдүк мырааҥҥа көмүс уҥуоҕун эргитии үлэтэ барбыта. Онно анаан бэйиэт оҕолоро Светлана Сергеевна, Сергей Сергеевич мыраамар пааматынньыгы Москубаҕа оҥорторон аҕалбыттара, эргиир күрүөтүн Егор Петрович этиитинэн производственнай үөрэхтээһин маастара Мандаров Валерий Иванович тимири сыбааркалаан оҥорбута. Онон эргитии эркиннэригэр бэйиэт Сергей Васильев бастыҥ айымньылара “Арамаан артыала”, “Ытык Ильмень”, “Аччыгый уол” иһэриллэн чочуллубуттара.

Ол пааматынньыктаах эргитии оҥоһулларыгар элбэх суруйааччылар, бэйиэттэр кыттыыны ылан, ыалдьыттаан барбыттара. Мин ыытааччы, тыл биэрээччи быһыытынан сылдьыбыт буоламмын барытын бу баардыы өйдүүбүн. Хоһоонноро ааҕыллыбыттара, ырыалара ылламмыттара, арай олоҥхолоро ахтыллыбыттарын өйдөөбөппүн.

Дьылҕа-хаан ыйыытынан буоллаҕа буолуо, кэлин үлэм оскуолаҕа уонна эбии үөрэхтээһин хайысхатынан барбыта. Төрүт култуура, Кыыс Куо биридимиэт учуутала, онтон салгыы оҕону норуот ырыатыгар, чабырҕаҕар уһуйар буолбутум, олоҥхоҕо тиийбитим. Олоҥхоҕо үлэлэһэрбэр туох ханнык иннинэ Сергей Васильев оҕолорго анаан суруйбут олоҥхолорун булан, ааҕан астыммытым, үөрбүтүм уонна ити алта олоҥхоттон харыс да халбарыйбакка, куорат оскуолаларын сахалыы тыллаах кылаастарыгар балачча үлэлээн кэллим. Сергей Васильевтан ураты оҕоҕо анаан олоҥхо суруйбут бэйиэт да, суруйааччы да суоҕунан, кини хайдахтаах курдук инникини өтө көрөн, кэскили өйдөөн, ийэ тыл туһугар кутун-сүрүн уһугуннаран туран туруулаһан үлэлээбитин сөҕөбүт, махтанарбыт, сүгүрүйэрбит өссө да иннибитигэр баар буолуо диэн чопчу этэбин. Кини олоҥхолорун биир бөлөххө дуу, биир кылааска дуу, бэркэ билбиттэрин, толорор буолбуттарын кэннэ үйэтитэн киинэ-испэктээк уһултарбытым өрөспүүбүлүкэни биир гына диискэнэн тарҕанан эдэр уһуйааччылар мэтэдьиичэскэй босуобуйа оҥостон туһаналлар. Толорбут оҕолор улааттахтарына көрө-истэ сылдьыахтара, оҕолоругар билиһиннэриэхтэрэ диэн үөрэбин. Бөлөҕүнэн толорор оҕолортон биирдиилээн сайдан, олоҥхоҕо дириҥник сыстан, соҕотоҕун толорор оҕолор тахсан кэлээччилэр. Сергей Степанович олоҥхолорун ырытан сороҕор толорон Саха араадьыйатыгар “Удьуор тыынын уһуйан” диэн оҕоҕо аналлаах биэриигэ хас да сыл аһаҕас эфиргэ элбэх оҕону кытыннарбытым. Ырытыыга олоҥхо персонажтарын быһаарыы, кинилэр суолталарын, аналларын анаарыы, быһа тардыылары толоруу – барыта өрөспүүбүлүкэ оҕолоругар олоҥхону билиһиннэрии, чугаһатыы, интэриэһи үөскэтии сыаллаах барара. Кыттар оҕолор аһаҕас эфиргэ кэпсииллэриттэн долгуйаллара да, элбэххэ үөрэнэллэрэ да, умнуллубат түгэннэр этилэр.

Оннук оҕолортон биирдэстэрэ Данилов Марк “Үөлэн Хардааччы” диэн Сергей Васильев олоҥхоһут Тиихээн бастыҥ олоҥхотуттан суруйбут айымньытын кыра кылаастан сөбүлээн толороро. Арыый улаатыыта Ноорой “Күн Эрилитин” толорторбутум да, “Үөлэн Хардааччытын” ордорор буолан элбэхтэ толороро. Быйыл “Айар” кинигэ кыһата бэйиэт үбүлүөйдээх сылынан электроннай аудио кинигэни таһаарда, онно түөрт оҕо уһуллубутуттан Марк 2,5 чаас толорбутун куйаар ситимигэр булан истээриҥ. Бу олоҥхоҕо ырыата олус элбэх, олоҥхотун толорботоҕо балай да ырааппыт да буоллар, бэркэ ыллаабыта.

Бэйиэт төрөөбүтэ 105 сылыгар “Үөлэн Хардааччыны” толорор Дьокуускай куорат 2-с оскуолатын 4-с кылааһын тоҕус оҕолоох бөлөҕүн таһааран олоҥхону Кыһыл Кырдал оскуолатыгар туруорбутум. Онтон биэс сыл буолан баран, Сергей Степанович төрөөбүтэ 110 сылын бэлиэтиир тэрээһиҥҥэ эмиэ ити олоҥхотун аны Данилов Марк соҕотоҕун Кыһыл Кырдал култууратын дьиэтигэр толорбута. Ити сыл сааһыгар Суотту орто оскуолатыгар элбэх оҕолоох тахсан бэйиэт үс олоҥхотун толорбуппут. Алын сүһүөх оҕолоругар биир бөлөҕүм “Күн Эрили”, орто сүһүөх кылаастарга “Айыы Дьураҕастай”, улахан кылаас оҕолоругар эмиэ Марк “Үөлэн Хардааччыны” толорбута. Быйыл да ытыктыыр, таптыыр бэйиэтим төрөөбүтэ 115 сылыгар ыытыллар тэрээһиннэргэ кыаҕым баарынан кыттабын, бастыҥ оҕом Марк ХИФУга тиэхиньиичэскэй хайысхалаах үөрэххэ 3-с куурус устудьуона буоллар да, икки төгүллээн олоҥхотуттан толордо, толоруо да турдаҕа.

Тумул оскуолатыгар биир кэмҥэ бииргэ үлэлээбит ытыктыыр киһим – учуутал С.П.Васильев чугас аймаҕын С.С.Васильев-Бороҕуонускайы кэриэстээн суруйбут хоһоонун бу кэпсээммэр кыбытабын:

Сэргэй Бороҕуонускай.

Үлэҥ дьонун өрө тутан

Ийэ сиргин иэйэ туойан,

Оччолорго эдэр Сэргэй

Хоһуйбутуҥ тугун бэрдэй?

Эрдэттэн илэ билбитиҥ,

Эппитиҥ, эчи, кэскилин,

Олоҕу өтө көрбүттүү

Туойбутуҥ чопчу тускулун?!

“Мэҥэлэр – хайа үрдүгэр,”—

Иэйэ эппит кэс этииҥ

Дьонуҥ-сэргэҥ баай тылыгар

Уос номоҕо буолла дии.

Мэҥэлэр үлэ үөһүгэр

Мэлдьэҕэ суох үчүгэйдэр,

Бүгүн да Бэстээх биэрэгэр

Тимир ыллыгы саайаллар.

Оттон Ньурба “Күөх Ньурбаҕын”

Улуус гиимнинэн билиннэ,

Бэйэҥ аспыт киэҥ пааркаҕын

Ытык түөлбэ оҥоһунна.

Дьиҥнээҕинэн, бу улуустар

Эн кэмҥиттэн ини-биилэр,

Мэлдьитин хайа – үрдүгэр

Өрүүтүн хочо күөнүгэр.

Ол ахсын ытыс үрдүгэр

Эйигин тутар курдуктар,

Олоҥхоҕуттан эбэтэр

Ырыаҕыттан ыллыыллар.

Ити үөрүүнү үллэстэ,

Олоҥхоҥ атын мэҥэстэ

Кэлэр курдуккун бар дьоҥҥор

Көр-нар, үөрүү үгэнигэр.

Манна бүгүҥҥү ньим сахха,

Даҕатан ахтан аастахха,

Оччотооҕу кэм силлиэтэ

Эйигин да хаарыйбыта.

“Мас кэҕэлэр” кэҕэлээн

Кэҕийэн аххан биэртэрэ,

Сиэрэ суох сэмэлээн

Төрүт тылгын түөспүттэрэ.

Үрүҥ хоһооҥҥо үҥэр диэн

Үөҕүөх курдук тутталлара,

Олоҥхону уруйдуур диэн

Үрукку бэйээт дииллэрэ.

“Оҕонньор буолуоххар диэри

Олоҥхоттон тэйбэтиҥ баар,

Аныгылыы көрүөххэ!” – диир

Бэл сүбэһиттэр бааллара.

Ону төрүт ылыммакка

Норуотуҥ өһүн күөртэстиҥ,

Олоҥхону тохтоппокко

Улуу түөрэҕи түстэстиҥ.

Бу хоһооҥҥо этиллибитин курдук Сергей Степанович икки улахан оройуон ситэриилээх кэмитиэтин, Дьокуускай куорат горисполкомун салайбыт, саха суруйааччыларын сойууһун сэкиритээринэн үлэлээбит күүстээх салайааччы киһи, элбэх оҕолоох ыал аҕата, аатырбыт чулуу поэмалары, хоһооннору, очеркалары суруйтаабыт сытыы бөрүөлээх бэйиэт-очеркист, өссө бириэмэтин, болҕомтотун ууран оҕолорго анаан оҕо сааһыттан истибит олоҥхолорун суруйтаан хаалларбыта туохха да кэмнэммэт үтүөкэннээх дьыала буолар. Суруйбут 6 олоҥхотун таһынан архыыбыгар хаалбыт (бэчээттэнэ илик) 2 олоҥхото көстөрө буоллар эмиэ бэчээттэнэн тахсыа этэ.

Сергей Васильев – Бороҕуонускай олоҥхолорун, атын да айымньыларын ааҕыҥ, оҕолоргутугар аахтарыҥ, үйэлээҕи иҥэриниҥ, билиигитин хаҥатыныҥ!

СӨ култууратын туйгуна, СӨ оҕону олоҥхоҕо уһуйар бастыҥ маастар-педагога Наталья МОРДОВСКАЯ.  

 

+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0