Бу күннэргэ Дьокуускайга бүтүн Арассыыйатааҕы таһымнаах муосчуттар VII бэстибээллэрэ буолан ааста.
edersaas.ru
Муосчуттар быыстапкаларыгар биир бастакынан сылдьыбыт СӨ Бырабыыталыстыбатын Бэрэссэдээтэлэ Владимир Солодов: “Саха сиригэр сэлии муоһун 90%-на харыстанан хаалбыт буолан, муоһунан кыһыы ускуустубата сайдыыта ордук суолталаах. Сэлии – өрөспүүбүлүкэ биир сүрүн брендэ. Норуот уус-уран оҥоһуга, батарыы өттүнэн барыстаах сырье, научнай чинчийии эбийиэгэ – бу барыта сэлии муоһуттан оҥоһуллан тахсар экэнэмиичэскэй суолталаах табаар. Онон муоһунан кыһыы ускуустубатын утумнаахтык сайыннаран, үрдүк таһымҥа таһаарар соруктаахпыт, — диэн бэлиэтээтэ.
Бэстибээлгэ Арассыыйа 13 эрэгийиэниттэн, өрөспүүбүлүкэ 13 улууһуттан, оннооҕор Гренландияттан тиийэ идэтийбит муосчуттар, муостан кыһыы кииннэриттэн кыттыыны ыллылар.
Гренландия муосчута Ким Клеист дойдутугар муоһунан кыһыы дириҥ устуоруйалааҕын бэлиэтээн туран:
— Ол эрээри маастардар суохтарын кэриэтэ. Ыччат ускуустуба бу көрүҥэр интэриэһэ суох. Сувенир оҥорорго холоноллор да, хаачыстыбата олох мөлтөх. Матырыйаал тиийбэт буолан, оҥоһуктарбытын морж, кашалот уонна таба муоһуттан оҥорорго күһэллэбит. Сэлии муоһун мин манна, Саха сиригэр эрэ тутан көрдүм. Үлэлииргэ наһаа чэпчэки эбит. Маннык үрдүк таһымнаах тэрээһиҥҥэ аан бастакытын кыттар буолан, миэхэ барыта олус интэриэһинэй. Судаарыстыба өйөбүлэ улахан эбит. Миигин аны Магадаҥҥа ыҥырдылар. Онон Арассыыйаҕа муосчуттар олус сыаналаналларын итэҕэйдим, — диэн санаатын тиэртэ.
Бурятия муосчута тэҥнээҕин булбата
Бэстибээл дьүүллүүр сүбэтэ уопсайа үс сүүстэн тахса үлэни сыаналаата.
— Дьүүллүүр сүбэ чилиэннэрэ олус тапсан үлэлээтибит. Киирбит үлэлэр бары да улахан сыанабылы ылар кыахтаахтар. Арассыыйаҕа олус үрдүк таһымнаах муоһунан кыһыы оскуолалара баалларыттан сөхтүбүт, — диэн санаатын үллэһиннэ дьүүлүүр сүбэ салайааччыта, норуот уус-уран оҥоһугун уонна декоративнай ускуустуба көрүҥүн сыаналыыр эксперт Александр Греков.
Бэстибээл Гран-при бириэмийэтинэн Бурятия Өрөспүүбүлүкэтин аатырбыт муосчута Бато-Мунку Чимитов наҕараадаланна.
Киниттэн тилэх баттаһан, Уэлентан кэлбит Наталья Умкина, Москваттан — Николай Похилюк уонна Ямалтан — Виктор Янде кыайыылаахтарынан таҕыстылар. Биллэн турар, култуура Арктическай институтун бэрэпиэссэрэ Константин Мамонтов үлэлэрэ эмиэ үрдүк сыанабылы ыллылар.
Бурятия Өрөспүүбүлүкэтин аатырбыт муосчута, бэстибээлгэ тэҥнээҕин булбатах Бато-Мунку Чимитов сэлии муоһуттан чочуйан оҥорбут бэйэтин алта үлэтин: Хамбо-ламы Итигэлов иконатын, Чингис-хаан скульптуратын, монгуол тыллаах көһө сылдьар норуоттар саахыматтарын, монгуоллар ийэлээтэр ийэлэрэ Алан-гоа ойуулаах панно-бүлүүдэни, худуоһунньуктар сойуустарын урукку бэрэссэдээтэлэ Баир Дугаров мэтириэтин уонна национальнай быһаҕын дьүүллүүр сүбэҕэ сыаналатта.
— Гран-при курдук наҕараадаҕа тиксиим – дьылҕам бэлэҕэ. Маннык улахан сыанабылы биэрэн, миигин бэлиэтиэхтэрэ диэн күүппэтэҕим. Хомойуох иһин, мин Улан-Удэҕэ соҕотох муосчуппун. Ол да иһин буолуо, Саха сиригэр — сэлии дойдутугар талааным сыаналаммыта миэхэ саамай үрдүк чиэс, — диэн бэлиэтээтэ кыайыылаах бүрээт муосчута.
Муосчуттар федерация тэриннилэр
Уус тарбахтаах муосчуттарга матырыйаал букатын тиийбэтин туһунан боппуруоһу бэстибээл кыттыылаахтара анаан түмсэн ырыттылар. Маастардар сиэдэрэй үлэни, бара сатаан, тайах муоһуттан тиийэ чочуйарга күһэллэллэр. Онтон тас дойду сатабыллаахтара, ордук кытайдар, сэлии муоһуттан талбытынан араас оҥоһугу оҥорон, төттөрү Арассыыйаҕа батараллар. Муосчуттар бэстибээллэрэ Саха сиригэр тэриллибитэ оруннаах. Саамай элбэх муосчут олорор өрөспүүбүлүкэтигэр тарбаҕар талааннаах 71 маастар — Арассыыйа худуоһунньугун чилиэннэрэ. Кэлиҥҥи сылларга сэлии муоһа матырыйаал быһыытынан тиийбэтэ, маастардарга уустуктары үөскэтэр буолла. Ол иһин үгүс муосчут тайах, туртас, таба, кулааһай муостарынан уһаналлар эбит.
Өссө биир кыһалҕа – ыччаттарга өбүгэ саҕаттан кэлбит муоһунан кыһыы кистэлэҥин, ис абылаҥын тиэрдэр уопуттаах муосчут-маастар тарбахха баттанар. Бу идэҕэ култуура Арктическай институгар 100 ыччат уһуйулла сылдьар буоллаҕына, Арассыыйа эрэгийиэннэригэр эдэр дьону муосчут оҥоруу тирээн турар сытыы боппуруоһунан буолбут. Муосчуттар бэстибээллэрэ ыытыллара хайаан да наадатын ыйан туран, көлүөнэттэн көлүөнэҕэ бэриллэн иһэр харах халтарыйар оҥоһуктарын көрөн: “Бэйэ-бэйэттэн маастарыстыбаҕа үөрэнэргэ, уопут атастаһарга олус наада”, — диэн бэстибээл үгүс кыттааччыта санаатын тиэртэ.
Муосчуттар уус дьону өйүүр анал сокуон баара буоллар, айарга-чочуйарга анал дьиэлэри, мастарыскыайдары тутуу-тэрийии эмиэ суолталааҕын ыйдылар. Суолталаах ис хоһоонноох кэпсэтиини ыытан баран, VII бэстибээл кыттыылаахтара Бүтүн Арассыыйатааҕы сэлии муоһуттан оҥоһуллар оҥоһуктар маастардарын федерациятын тэрийдилэр. Манна дойду биллэр-көстөр муосчуттара түмүстүлэр.
- ЫАЛДЬЫТТАР САНААЛАРА
Бэстибээл үгүс кыттыылааҕа сэлии муоһун саҥа көрөн соһуйда, бу матырыйаалынан үлэлээн бэркэ астынна.
Эдуард ЛОПАА, Тыва Өрөспүүбүлүкэтин муосчута:
— Биһиги сүрүннээн кыыл-сүөл муоһун туттабыт. Сэлии муоһун матырыйаалын биирдэ да тутта иликпин. Сыаналаах буолан, биһиэхэ – баҕа санаа ымыыта эрэ. Өрөспүүбүлүкэбитигэр 15 муосчут-маастар баар. 2014 сыллаахха училищеҕа муоһу кыһыы маастарыстыбатыгар үөрэтэр салаа аһылла сылдьыбыта да, үөрэниэн баҕалаах ыччат суоҕуттан сабыллыбыта.
Анатолий ОСЬКИН, Чукоткатааҕы автономнай уокурук муосчута:
— Уонча сыллааҕыта муоһунан уһаныы дьарыгын 50-60 сыллардааҕы үгэстэрин умнаары гынан, ону сайыннарар боппуруос бэрт сытыытык турбут буоллаҕына, билигин ол туһунан санаабаппыт даҕаны. Чукчалар муоһунан оҥоһуктары чочуйан оҥорууларын ураты оскуолатын уонна үгэстэрин сөргүтүүгэ киһини астыннарар тэтимнээх үлэ барар. Матырыйаалга кыһалҕа суох. Морж кылыыгын уонна кит уҥуоҕун хото туттабыт. Олохтоох былаас олуһун өйүүр. Матырыйаалы атыылаһарга анал бырагыраамалар үлэлииллэр, ол чэрчитинэн үбүлээһин көрүллэр. Олохтоох нэһилиэнньэни өйөөһүн түмүгэр Чукотка брендинэн буолар үлэлэри сакааска ылабыт. Инньэ гынан үлэнэн хааччыллабыт.
Бүгүҥҥү күҥҥэ туристическай кластер оҥорору былаанныыбыт. Онно оҕо устуудьуйатын эмиэ аһыахпыт.
Владислав КУХАЕВ, Алтай өрөспүүбүлүкэтин муосчута:
— Биһиги өрөспүүбүлүкэбитигэр муоһунан кыһыы ускуустубата олох сайдыбат, биир сиргэ тэпсэҥниир. Түөрт-биэс муосчут баар да, идэтийбит маастардар буолбатахтар. Мин да хобби быһыытынан муос оҥоһугу оҥоробун. Араас кыыл муоһун туһанабыт. Төһө да сыаналаах буоллар, муос оҥоһук биһиэхэ хамаҕатык атыыга барар. Сэлии муоһун туттуу — баҕа санаабытыгар эрэ. Онон бу бэстибээлтэн атын маастардар үлэлэрин анаан көрөн, уопут атастастым.
Бэстибээл кыттаахтара, тарбахтарыгар талааннаах муосчуттаруопут атастаһан, санааларан бэркэ үллэстэн, астынан тарҕастылар.
Елена ПОТОЦКАЯ, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru
Матырыйаал «Якутия.Инфо» https://yakutia.info/саайтан туһанылынна.