Быйыл “БАСХАН-2025” диэн өрөспүүбүлүкэтээҕи дьыалабыай оонньуу бэһис төгүлүн ыытыллан, өрөспүүбүлүкэ араас муннуктарыттан элбэх уол кытынна. Икки күннээх тыҥааһыннаах киирсии кэнниттэн кылаан кыайыылаах үрдүк аатын Е.С. Никитина аатынан Амма улууһун Алтан нэһилиэгин орто оскуолатын 11 кылааһын үөрэнээччитэ Саша Адамов ылла. Бүгүн кинини кытта кэпсэтиини билиһиннэрэбин.
Кырыымпа оонньоон соһутарга санаммытым
— Мин биэс оҕолоох Адамовтар дьиэ кэргэн ортоку оҕолоро буолабын. Бииргэ төрөөбүттэр бэһиэбит. Эдьиийдээхпин, убайдаахпын, бырааттаахпын уонна балтылаахпын. Ийэм Вероника Карловна, кини нуучча тылын уонна литэрэтиирэтин учуутала. Бу оонньууга кыттарбар күүс-көмө, өйөбүл буолбут салайааччым ийэм буолар. Аҕам Егор Егорович баһаарынайга суоппарынан үлэлиир. Өрөспүүбүлүкэтээҕи “Басхан” күрэҕэр бастакыбын кытынным. Ол эрээри маныаха майгынныыр оскуолам иһинэн ыытыллыбыт дьыалабыай оонньууга иккитэ кыттыбытым, улууска эмиэ кыттан турардаахпын. Онно үһүс үрдэлгэ тиксибитим. Быйыл улууспар дьыалабыай оонньууга бастаабытым уонна өрөспүүбүлүкэҕэ кыттар чиэскэ тиксибитим.
— Саша, төһө кэм устата бэлэмнэммиккиний?
— Быйылгы күрэххэ биир ый курдук бэлэмнэммитим. Оонньууга кытта кэлэрбэр дьону соһутар гына кырыымпаҕа оонньуу үөрэниэххэ наада диэн толкуйдаабытым. Уонна учууталым Василий Алексеевич Неустроев‑Байаан Баһылайтан үөрэтэригэр көрдөспүтүм. Кини миигин муусука оскуолатыгар кыра сааспыттан хормуоскаҕа үөрэппитэ. Биһиги оскуолабытыгар өрөспүүбүлүкэҕэ бастакынан кырыымпа кылааһа аһыллыбыта. Онно учууталбыт оҕолору билигин да уһуйар. Оттон кырыымпа курдук ураты тыастаах муусука үстүрүмүөнүн биһиэхэ, Алтаҥҥа, Неустроев Семен Семенович-Уус Сэмэн диэн учууталым оҥорор. Кини биһиэхэ үлэ уонна ОБЖ уруоктарын үөрэтэр. Онон эрдэттэн бэлэмнэммит буолан, өрөспүүбүлүкэҕэ кытта кэлэрбэр хайдах эрэ бэлэм курдук этим.
Учууталларбар махталым
— Арай тэрийээччи эбитиҥ буоллар, оонньууга өссө ханнык түһүмэҕи киллэриэҥ этэй?
— Кылаан кыайыылаах үрдүк аатын ылан олус үөрбүтүм уонна соһуйбутум. Миигин бэлэмнээбит учууталларым миигиннээҕэр күүскэ үөрбүттэрэ буолуо, арааһа. Бастатан туран, кылааһым салайааччыта Неустроева Акулина Герасимовна. Кини саха тылын уонна төрөөбүт литэрэтиирэни үөрэтэр. Ону сэргэ оскуолабыт бибилэтиэкэрэ Наталья Васильевна Александрова. Бары учууталларбар махталбын тиэрдэбин. Бу “Басхан” дьыалабыай оонньуу суолтата дириҥ — инникитин өрөспүүбүлүкэбит салайааччыларын иитэргэ туһуланар.
Уол оҕо киэн туттар, ытыктыыр киһилээх буолуохтаах. Миэхэ оннук киһинэн ийэм аҕата Карл Трофимович Новиков-Быйаман буолар.
Салайааччы, бастатан туран, норуотун кытта ыкса ситимнээх буолуохтаах дии саныыбын. Ол иһин мин санаабар, кэлин бу оонньууга оҕолору тургутар соһуччу ыйытыылары бэлэмниэххэ сөп курдук. Онно оҕолор туох да бэлэмэ суох тугу билэллэрин этиэхтэрин, өрөспүүбүлүкэбит олоҕор-дьаһаҕар сыһыаннаах араас ыйытыыларга хоруйдуохтарын сөп.
Тус көрүүм
— Оонньууга кыттан туох санааҕа кэллиҥ?
— Аныгы уопсастыбаҕа уол оҕоҕо аналлаах күрэхтэһии, куонкурус элбэх. Холобур, “Аҕа уолунуун”, “Куйуур”, “Байанай” курдук айылҕаҕа ыытыллар күрэхтэр саха уолаттарыгар олус туһалаахтар. Маннык күрэхтэһиилэр айылҕаҕа сылдьыы, төрүт үгэс, саха эр киһитин дьарыгын курдук өйдөбүллэри иҥэрэллэр, элбэх сатабылга үөрэтэллэр. Уопсайынан, уолаттарга аналлаах өссө элбэх араас тэрээһиннэр наадалар.
Уол оҕо киэн туттар, ытыктыыр киһилээх буолуохтаах. Миэхэ оннук киһинэн ийэм аҕата Карл Трофимович Новиков‑Быйаман буолар. Кини Саха сирин Суруйааччыларын сойууһун чилиэнэ, Абый улууһун уонна Абый нэһилиэгин өрөгөй ырыаларын тылларын ааптара этэ. Эһээбинэн наһаа киэн туттабын.
Сөбүлүүр суруйааччым
— Мин сөбүлүүр суруйааччым Платон Алексеевич Ойуунускай буолар. Биллэн турар, сөбүлүүр айымньым — кини улуу олоҥхото “Дьулуруйар Ньургун Боотур”. Бу олоҥхоҕо биһиги ийэ тылбыт туох баар баайа, тылын-өһүн уратыта барыта баар. Саханы аан дойдуга ааттатар, ЮНЕСКО-ҕа киирбит сүдү айымньы буолар. Бу олоҥхону кыра кылааска сылдьан ааҕан турардаахпын.
— Ханнык успуорт көрүҥүнэн дьарыктанаҕын?
— Кыра кылаастарга тустуунан дьарыктанарым. Күрэхтэһиилэргэ миэстэлэһэр этим. Билигин волейболунан, баскетболунан үлүһүйэбин.
— Дьоҥҥо ханнык хаачыстыбаны ордороҕун?
— Дьоҥҥо сыаналыыр хаачыстыбам — чиэһинэй буолуу. Хас биирдии киһи чиэһинэй буолуохтаах.
Түмүкпэр, тэрийээччилэргэ, дьүүллүүр сүбэҕэ барҕа махталбын тиэрдиэм этэ. “БАСХАН” оонньуу салгыы сайда турдун, таһыма өссө үрдээтин!
Кыайыылаахтар:
3 ҮРДЭЛ — Макаров Эрсан Владимирович. Иван Михайлович Павлов аатынан Чурапчы орто оскуолатын 10 кылааһын үөрэнээччитэ, Чурапчы улууһа.
2 ҮРДЭЛ — Боронов Иннокентий Аянович. Евдокия Александровна Степанова аатынан Тоҕус орто оскуолатын 10 кылааһын үөрэнээччитэ, Бүлүү улууһа.
1 ҮРДЭЛ — Иванов Ярослав Ильич. Бэрдьигэстээх, Василий Васильевич Филиппов аатынан улуустааҕы гимназия 10 кылааһын үөрэнээччитэ, Горнай улууһа.
АНАЛ ААТТАР
1. «Удьуор утуму салгыыр БАСХАН» — Докторов Сахаян Николаевич. Баҕадьа сүрүн оскуолатын 8 кылааһын үөрэнээччитэ, Кэбээйи улууһа.
2. «Сайдам санаа БАСХАНА» — Касьянов Саян Иванович. Георгий Николаевич Чиряев аатынан Хоро оскуолатын 10 кылааһын үөрэнээччитэ, Үөһээ Бүлүү улууһа.
3. «Өркөн өй БАСХАНА» — Сергеев Дамир Александрович. Григорий Трофимович Семенов аатынан Хадан орто оскуолатын 10 кылааһын үөрэнээччитэ, Сунтаар улууһа.
4. «Хомоҕой тыл БАСХАНА» — Быккасов Кирилл Симонович. Саха гимназиятын 9 кылааһын үөрэнээччитэ, Дьокуускай куорат.
5. «Ылыннарыылаах тыл БАСХАНА» — Васильев Денис Евгеньевич. Өрөспүүбүлүкэтээҕи лиссиэй-интэринээт 10 кылааһын үөрэнээччитэ, Дьокуускай куорат.
6. «Кэскиллээх санаа БАСХАНА» — Иванов Богдан Васильевич. Николай Иванович Шарин аатынан 39 №-дээх орто оскуола 8 кылааһын үөрэнээччитэ, Дьокуускай куорат.
7. «Кэрэхсэбиллээх БАСХАН» — Лукин Иван Иванович. Степан Кузьмич Макаров аатынан Чурапчы гимназиятын 10 кылааһын үөрэнээччитэ, Чурапчы улууһа.
8. «Тобуллаҕас толкуй БАСХАНА» — Ефремов Ефрем Валерьевич. Семен Петрович Барашков аатынан Хачыкаат орто оскуолатын 10 кылааһын үөрэнээччитэ, Хаҥалас улууһа.
9. «Кыайыыга дьулуурдаах БАСХАН» — Сыроватскай Артур Васильевич. Модут орто оскуолатын 10 кылааһын үөрэнээччитэ, Нам улууһа.
10. «Киэҥ көрүүлээх БАСХАН» — Тегюрюков Владимир Александрович. Федор Матвеевич Охлопков аатынан Кириэс Халдьаайы орто оскуолатын 9 кылааһын үөрэнээччитэ, Томпо улууһа.
11. «Олохтоох тыллаах БАСХАН» — Прокопьев Ратмир Романович. Евдокия Александровна Степанова аатынан Тоҕус орто оскуолатын 10 кылааһын үөрэнээччитэ, Бүлүү улууһа.
12. «Иэйэр куттаах БАСХАН» — Егоров Альберт Петрович. Егор Петрович Неймохов аатынан Мэҥэ Алдан орто оскуолатын 10 кылааһын үөрэнээччитэ, Томпо улууһа.
13. «Уран тыл БАСХАНА» — Николаев Николай Николаевич. Николай Гаврилович Золотарев‑Якутскай аатынан Харбалаах орто оскуолатын 11‑с кылааһын үөрэнээччитэ, Үөһээ Бүлүү улууһа.
14. «Ураты толкуй БАСХАНА» — Иванов Алтан Андреевич. Өрөспүүбүлүкэтээҕи лиссиэй-интэринээт 10 кылааһын үөрэнээччитэ, Дьокуускай куорат.
15. «Итэҕэтиилээх тыллаах-өстөөх Басхан» — Федоров Арсен Игоревич. Саха гимназиятын 9 кылааһын үөрэнээччитэ, Дьокуускай куорат.
16. «Көрөөччү биһирэбилэ Басхан» — Ксенофонтов Ярослав Александрович. Иван Гаврильевич Тимофеев аатынан Майа лиссиэйин 10 кылааһын үөрэнээччитэ, Мэҥэ Хаҥалас улууһа.
СИА хаартыскалара