“Сахафильм” национальнай киинэ хампаанньата 1992 сыллаахха бастакы бэрэсидьиэн М.Е.Николаев уурааҕынан төрүттэммитэ. Саха киинэтин дьылҕатын, инники сайдыытын уонна буолаары турар 30 сыллаах үбүлүөй туһунан хампаанньа салайааччыта Сардаана Саввиналыын кэпсэттибит.
Сардаана Саввина
1998 с. – СГУ омук тылын факультетын бүтэрбитэ.
2003 с. – Санкт-Петербург куоракка Герцен аатынан РГПУ аспирантуратын бүтэрбитэ. М.К.Аммосов аатынан ХИФУ иһинэн «Киинэ уонна литература» диэн хайысхаҕа магистратураны бүтэрбитэ.
2005 c. – Арктическай институкка норуоттар икки ардыларынааҕы сибээс салаатын салайааччыта.
2016-2018 сс. – Олоҥхо тыйаатырыгар норуоттар икки ардыларынааҕы үлэни ситимниир салаа салайааччыта.
2018 сыл олунньу ыйыттан – «Сахафильм» судаарыстыбаннай национальнай хампаанньа продюсера.
2021 с. — «Сахафильм» дириэктэрэ.
Ураты тыыннаах саха киинэтэ
— Быйыл «Сахафильм» киинэ хампаанньа 30 сыллаах үбүлүөйэ. Хайдах, туох былааннаах үлэлии-хамсыы сылдьаҕыт?
– Бу үүммүт сылга биһиги өрөспүүбүлүкэбит төрүттэммитэ 100 сыла уонна биһиги тэрилтэбит бэс ыйыгар 30 сыла буолар. Онон эргиччи үбүлүөйдээх сыл. 1992 сыллаахха биһиги киинэ хампаанньабытын өрөспүүбүлүкэбит бастакы бэрэсидьиэнэ Михаил Ефимович Николаев төрүттээбитэ. Сорох дьон, отут сыллааҕыта саха дьоно бастакы саха киинэтин көрбүппүт дииллэр. Ол иннинэ Саха сиригэр киинэ уһуллар эбит да буоллаҕына, үксэ документальнай буолар эбит. Саха тылынан киинэни устуу «Сахафильм” киинэ хампаанньата төрүттэниититтэн саҕаламмыт. Бастакы бэрэсидьиэммит Михаил Ефимович инникилээх хардыыны оҥорбут. Саха киинэтигэр ситиһиибит да элбэх. Өссө киэҥ эйгэҕэ тахсыа этибит диэн баҕа санаалаахпыт.
Үйэлээх киинэлэрбитин иккистээн көрдөрүөхпүт
– Үбүлүөйдээх сылбытыгар биһиги «Көмүс кэллиэксийэбитигэр» ханнык киинэлэри киллэрэрбитин испииһэктээн, оҥорон, бэйэбит уус-уран сэбиэппитигэр быһаараммыт, бачча документальнай, бачча уус-уран толору метражтаах (полнометражнай), тэттик киинэлэр диэн, уопсайа 20-тэн тахса киинэни бырайыактаан бэлэмнээтибит. Ол курдук, урукку уус-уран киинэлэри, араас докумуоннары тупсаран, сорохторго субтитр туруоран бэлэмнээммит, киэҥ эйгэҕэ таһаараары сылдьабыт. Бастатан туран, ретро-киинэлэри оскуолалары, үөрэх уонна араас социальнай тэрилтэлэри кытта дуогабар түһэрсэммит, босхо көрдөрөбүт. Бу киинэлэрбитин кинилэр холобур, оскуолаҕа эҥин көрүөхтэрин сөп. Оттон «Снайпер саха», «Журавли над Ильменем», «Государственные дети», «Мин үрдүбэр күн хаһан да киирбэт», «Тойон Кыыл», «Сааскы кэм», «Дьикти саас» курдук киинэлэри тыйаатырдарга көмөлөһөр баҕаттан, иккистээн эргитэн көрдөрөр былааннаахпыт. Ону сэргэ бэйэбит киинэ тыйаатырбытыгар да көрдөрүөхпүт.
Киинэ кулуубун сөргүтүөхпүт
– Уопсайынан, саха дьоно саха киинэтин сөбүлээтин, сэҥээрдин, ырыҥалаатын диэн сыаллаах “Киинэ кулууба” (“Киноклуб”) бырайыакпытын сөргүтэн эрэбит. Бу бырайыак уон сыллааҕыта тэриллибитэ. Биһиги дьону мунньан саха киинэтин көрөр, ырытыһар этибит. Ааптардары, көрөөччүлэри мунньан кэпсэтиһэр тэрээһиммит түмүгэр үгүс саҥа киинэ бырайыага үөскээбитэ. Ити кэпсэтиигэ, ырытыһыыга сылдьан биллиилээх режиссердар үүммүттэрэ. Биһиги бу кулуубу Любовь Борисованы кытта уон сыллааҕыта тэрийэммит, элбэх уопсастыбаннай үлэни оҥороммут, саха киинэтигэр туһаны аҕалбыппыт буолуо дии саныыбын. Ити кулуубу үбүлүөйдээх сылбытыгар сөргүтэн, бэйэбит киинэбит саалатыгар тэрийэрбит буолуо.
«Уйбаана суох миигин көмүмэҥ»
– Үлэбит хайысхаларын туһунан сырдатар, салгыы кэпсиир буоллахха, быйыл улахан бырайыагы премьералаары сылдьабыт. «Не хороните меня без Ивана» диэн киинэ Любовь Борисова режиссердаан уонна сценарийын суруйан «Автор» диэн Москва устуудьуйатын кытта кыттыгас оҥорбут үлэтэ буолар. Бу бырайыак аҥаара федеральнай бүддьүөттэн үбүлэннэ, аҥаарын «Сахафильм» уйунна. Мин санаабар, киинэбит наһаа табыллыбыт. Бэлиэтээн эттэххэ, Любовь Борисова “Мин үрдүбэр күн хаһан да киирбэт” диэн киинэтин курдук, эмиэ бэйэтин истииллээх, киһи дууһатын таарыйар, сырдык, үчүгэй киинэ буолла диэн этиэхпин баҕарабын. Эмиэ да драма, эмиэ да кэмиэдьийэ аҥаардаах буолла. Бу киинэҕэ эрэл, таптал, кэрэни көрүү, доҕордоһуу ырылхайдык көстөр. Биһиги биллэр худуоһунньукпут, Саха сиригэр үөскээбит нуучча киһитэ Иван Попов уонна кини табаарыһа Степан Бересеков доҕордоһууларын туһунан олус истиҥ киинэ. Киинэ ааптар бэйэтэ суруйбут тиэксинэн, сценарийынан оҥоһулунна. Бу күһүн киэҥ сыанаҕа таһаараары бэлэмнэнэбит. Киинэбит араас бэстибээллэргэ кыттыа диэн эрэл санаалаах этибит. Хомойуох иһин, билигин балаһыанньа уларыйда. Ханнык эбит улахан бэстибээлгэ, Арассыыйа, омук сирин таһымыгар хаһан эбит ылаллар ини диэн эрэнэбит.
Саха АССР 100 сылыгар анаммыт бырайыакпыт
– Биһиги хампаанньабыт маны таһынан өссө биир саҥа улахан бырайыагы өрөспүүбүлүкэбит 100 сылыгар анаан оҥоро сылдьар. Ол курдук, оҕолорго анаан Сахабыт сирин устуоруйатын туһунан документальнай киинэни ХИФУ историческай факультетын көмөтүнэн бэлэмнии сылдьабыт. Оонньуу, анимация киллэһиктэрдээх, үөрэтэр-научнай хайысхалаах тэттик оонньуу-уруоктар буолуохтара. Бу сылга устан саҕалаан 12 сиэрийэлээх гына оҥоруохпут. Хас биирдии сиэрийэтэ биһиги өрөспүүбүлүкэбит устуоруйатын түгэннэригэр ананыаҕа. Манна историческай факультет преподавателлэрэ хас биирдии блокка лиэксийэ ааҕыахтара. Онон бу үлэбит ХИФУ-ну кытта кыттыгас бырайыак буолар.
Ону сэргэ, хас да документальнай бырайыагы түмүктээн сүрэхтээри сылдьабыт. Быйыл М.К.Аммосов туһунан документальнай киинэни биһиги биллэр режиссербут Алексей Романов бүтэрэн тыаһын-ууһун, өҥүн оҥоро сылдьар. Бу киинэ муус устар ыйга тахсыахтаах. Ону таһынан, хас да бырайыак оҥоһулла сылдьар, бүддьүөтүн ааҕыы, сценарийын суруйуу үлэтэ элбэх.
Алексей Романов «Олох амтана» киинэтин устуохпут
– Маны таһынан, икки оонньуу киинэлээхпит. «Тойон Кыыл” киинэ режиссера Эдуард Новиков “На краю света” диэн Николай Лесков сэһэнигэр олоҕуран оҥорбут киинэтин устуохтаахпыт. Манна 19-с үйэҕэ буолбут түбэлтэ ойууланар. Итэҕэл диэн тугуй диэн боппуруостар көтөҕүллүөхтээхтэр. Дьон дьоҥҥо сыһыана, доҕордоһуу, эрэл… Маны сэргэ Алексей Романов өссө биир бырайыагы бэлэмнии сылдьар. Николай Заболоцкай «Мааппа» айымньытыгар олоҕуран «Олох амтана» диэн ааттаах киинэни устуохтаахпыт. Үлэ-хамнас элбэх. Үбүлүөйдээх сыл буолан, киинэ тула кэпсэтиилэр, мунньахтар, “төгүрүк остуоллар” элбэх буолуохтара. Москваҕа Саха сирин күннэрэ ыытыллыахтаахтар. Онно эмиэ үлэ бөҕө ыытыллар.
30 сылы эргиллэн көрдөххө…
– 30 сыл анараа өттүгэр, хампаанньабыт тэриллэр кэмигэр «Орто дойду” диэн Алексей Романов бастакы киинэтэ уһуллубута. Бу киинэ 1993 сыллаахха тахсыбыта. Пленкаҕа уһуллан Судаарыстыбаннай киинэ харайар пуондаҕа сыппыта. Ону буламмыт сыыппараҕа таһаардыбыт. Икки чаастаах этнографическай киинэ буолар. Биһиги, сахалар, 30 сыл анараа өттүгэр Сойуус ыһыллан, дьэ, сахабытын билинэр, хайдах буолуохтаахпытын удумаҕалатар буолбуппут туһунан үчүгэй киинэ уһуллубут. Отут сыл ааспытын кэннэ көрөргө интэриэһинэй. Онон бу киинэни улахан киинэ экраныгар таһаарыахпыт. Ити киинэ тула араас кэпсэтиилэр буолуохтара. Толкуйдатара үгүс дии саныыбын.
Мин саҥа салайааччы буоларым быһыытынан, санаабын үллэстэр буоллахха, наһаа элбэх саха киинэтэ көрөччүлэргэ тиийбэккэ турар. Бу кэнники оҥоһуллубут эрэ киинэлэр киэҥ эйгэҕэ таҕыстахтара дии. 90-с сылларга уһуллубут олус элбэх киинэ быракаат ситимигэр киирбэккэ, тэлэбиисэргэ эрэ көстөн хаалбыта. Онон биһиги хайдах кыалларынан былыргы киинэлэрбитин көрөччүлэргэ төнүннэрэ сатыахпыт этэ. Наһаа элбэх киинэ уһуллан баран ырытыллыбатах, дьоҥҥо ситэ тиийбэтэх эбит.
Сомоҕолоһор кэм
– Бу уустук кэмҥэ сомоҕолоһон бары бииргэ буоллахпытына, элбэҕи кыайыахпыт. Дойдубут үрдүнэн элбэх эрэгийиэн баар. Ол эрээри хас эрэгийиэн ахсын киинэ устубаттар. Бэйэбитин ханнык таһымҥа тиийбиппитин ырытыахтаахпыт, толкуйданыахтаахпыт. Киинэ сайынна дииллэр. Бу барыта хаһан эрэ саҕалааһыннаах этэ. Итини эҥин ырытарга, ылынарга саамай тоҕоостоох кэм кэллэ. «Сахафильм» баар буолан киинэ сайынна дии саныыбын. Хампаанньа уопсайа, отут сыл иһигэр 142 киинэни устубут. Төһө да барытын бэйэтэ устубатаҕын иһин, бу хампаанньа тирэх, көмө, өйөбүл буолбута саарбаҕа суох.
Биһиги быйыл «Закон о поддержке кинематографии» диэн сокуону олоххо киллэрээри үлэлэһэ сылдьабыт. Ол сокуон олоххо киирдэҕинэ, «Сахафильм» хампаанньа, чааһынай устуудьуйалар өйөнүллүөхтэрэ этэ. Сокуоммут барыла парламеҥҥа тиийэн, Ил Түмэҥҥэ бигэргэннэҕинэ бэрт буолуо этэ.
Саҥа ааттар тахсан иһиэхтэрэ
– «Саха киинэтин күннэрэ» диэн Москваҕа, Санкт-Петербурга, Владивостокка ыытыллыахтаах. Ону сэргэ, былырыын «Киинэ өрөспүүбүлүкэтэ» диэн ааттаах бэстибээл ыыппыппыт. Ахсынньы диэки быйыл эмиэ ыытар санаалаахпыт. Бу – тэттик киинэлэр бэстибээллэрэ буолар. Манна маастар-кылаастар ыытыллыбыттара, араас улуустартан ыччат, саастаах да дьон кэлэн кыттыбыттара. Быйыл «MuusuSTAR» ыччат бэстибээлигэр сценарий куонкуруһун тэрийбиппит. Номнуо 70-ча сайаапка киирбитэ. Мин дьүүллүүр сүбэ бэрэссэдээтэлэбин. Түмүгэ 26 чыыһылаҕа биллэр. Кыттааччылар үлэлэрин ааҕа сылдьабыт. Син интэриэһинэй үлэлэр бааллар. Былырыын тэттик киинэ куонкуруһугар сүүстэн тахса сайаапка киирбитэ. Онон сабаҕалаатахха, Саха сиригэр бары киинэҕэ наһаа истиҥ сыһыаннаахтар уонна баҕалаахтар диэн түмүккэ кэллим. Онон маннык тэрээһиннэр, араас куонкурустар нөҥүө саҥаттан саҥа ааттар арыллан иһиэхтээхтэр дии саныыбын.
«Чыпчаал» киноакадемия диэн өрөспүүбүлүкэтээҕи куонкурустаахпыт. Манна идэлээх эйгэҕэ хайа режиссер, оператор бастыҥын ааттаан, анал бириис туттарыллар. Аҕыйах сылынан бу «Чыпчаалга” саҥа ааттар эбиллиэхтэрэ диэн бигэ эрэллээхпин.
Ульяна Захарова.
СИА хаартыскалара.