Быйыл Р.М. Дмитриев аатынан Олимпийскай эрэллэр училищелара төрүттэммитэ 30 сыла буолла. Пандемия мэһэйдээн бэлиэтэммэтэ. ССРС Госкомспордун бирикээһинэн уонна Саха АССР миниистирдэрин Сэбиэтин уурааҕынан, 1990 сыл тохсунньу 25 күнүгэр училище үөрүүлээхтик аһыллыбыта.
Маҥнайгы дириэктэрдэринэн Александр Михайлович Братищев, Александр Афанасьевич Тыасытов, тириэньэрдэринэн көҥүл тустууга Василий Николаевич Гоголев, Прокопий Семенович Иванов, буоксаҕа Артур Федорович Кравченко, Евгений Михайлович Фомин үлэлээбиттэрэ. Орто-анал уопсай үөрэхтээһин уонна успуорка уһуйуу бырагыраамаларынан тэтимнээх үлэ барар. Сыал-сорук — Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр уонна Арассыыйа сүүмэрдэммит хамаандаларыгар үрдүк кылаастаах спортсменнары, идэлэрин профессиональнай таһымҥа тиийэ баһылаабыт спортсменнары бэлэмнээһин. Училищены бүтэрбиттэр физкултуура уонна успуорт учууталлара, тириэньэрдэр буолан тахсаллар.
Инникини түстээһин
Училище улуу бөҕөс Роман Дмитриев аатын чиэстээхтик сүгэр.
Кэккэ боччумнаах ситиһиилэрдээх. Кэскили түстүүр, эрэллээхтик инники диэки баран иһэр сайдыы, хамсааһын баар. Успуорка көрдөрүүлэр ону арылхайдык кэрэһэлииллэр. Тустууктар Петр Юмшанов, Герман Контоев, Виктор Лебедев, боксердар Георгий Балакшин, Василий Егоров, пауэрлифтер Владимир Балынец курдук Арассыыйа успуордун үтүөлээх маастардара, 32 норуоттар икки ардыларынааҕы кылаастаах успуорт маастардара, сүүстэн тахса Арассыыйа успуордун маастардара үүнэн, иитиллэн таҕыстылар.
2005 сылтан күн бүгүнүгэр диэри училище дириэктэринэн, көҥүл тустууга маастарга хандьыдаат, оҕолорго Арассыыйа призера, Ил Түмэҥҥэ дьокутааттаан, патриотичекай өйдөөх-санаалаах Алексей Алексеевич Филиппов таһаарыылаахтык, айымньылаахтык үлэлиир. Училище материальнай баазата, кыаҕа, кэҥээн улаатан иһэр. Тутуунан күүскэ ылсан дьарыктананнар, сүүрэн-көтөн федеральнай үбүлээһини туруорсан ыланнар уонна спонсордар көмөлөрүнэн греко-римскэй тустууга уонна оҕунан ытыыга эбии бэйэлэрэ бас билэр, толору хааччыллыылаах икки спортивнай саалаланнылар. Тэлгэһэлэрин иһигэр оҕунан ытыы былаһаакката, гараас баар буоллулар. Эркээни сиригэр-уотугар кыраһыабай айылҕалаах өрүс үрдүгэр сайыҥҥы спортивнай лааҕырданнылар. Үрдүттэн олорон үөрэнэргэ, эрчиллэргэ табыгастаах усулуобуйа үөскэтилиннэ. Доруобуйа туругун көрүү-истии, эчэйиилэри ылбыттарга эти-сиини чөлүгэр түһэрии, доруобуйаларыгар хааччахтаахтар успуортара, уйулҕаҕа аналлаах кэбиниэт, үрдүк калорийдаах иҥэмтэлээх аһылык тэриллэн, анал үөрэхтээх исписэлиистэринэн толору хааччыллыы баар.
Инньэ гынан, училище иитиллээччилэрэ сыыйа сыллата эбиллэн, элбээн иһэр успуорт көрүҥнэринэн дьарыктаналлар. Ол курдук, көҥүл тустуу, буокса, оҕунан ытыы, дзюдо, тхэквондо, чэпчэки атлетика, буулдьанан ытыы, хайыһар, греко-римскэй тустуу, ыарахан атлетика, пауэрлифтинг курдук көрүҥнэр кистэлэҥнэрин баһылыыллар.
33 тириэньэр үлэлииллэриттэн, аҥаардарыттан ордуктара Саха Өрөспүүбүлүкэтин уонна Арассыыйа үтүөлээх тириэньэрдэрэ буолаллар. Өрөспүүбүлүкэ сүүмэрдэммит хамаандаларын тириэньэрдэрэ оҕолорго Прокопий Семенович Иванов, ыччаттарга Станислав Афанасьевич Захаров, буоксаҕа Владимир Иванович Павлов, дзюдоҕа Дамдиндорж Гомбодорж, оҕунан ытыыга Анатолий Николаевич Тимофеев, Василий Петрович Уваров, Николай Николаевич Рожин, Ким Кимович Колодезников, Яков Яковлевич Филиппов уо.д.а. баай уопуттаах тириэньэрдэр, кинилэри сэргэ эдэрдэр биир кэккэҕэ туран оҕолору уһуйаллар. Бэйэлэрин кэмнэригэр училищены бүтэрбит Андрей Слепцов буоксаҕа, Руслан Поисеев тхэквондоҕа оҕолору эрчийэллэр. Тириэньэрдэр киһи, спортсмен, тириэньэр буолан тахсыбыт кыһаларын харыстыыллар, эппиэтинэстээхтэр, бэйэ-бэйэлэрин кытта өйдөһөллөр, түмсүүлээхтэр.
Иитиллээччилэри сүүмэрдээһиҥҥэ биир миэстэҕэ үс-түөрт оҕо баара, успуорка болҕомто ууруллуутун, аныгы көлүөнэ ыччат бу успуорт кыһатыгар тардыһарын, төрөппүттэр таба өйдүүллэрин көстүүлэрэ. Хоту улуустарга, ордук, тустууга, буокска, оҕунан ытыыга үлэ сэргэхсийбитин бэлиэтиир тоҕоостоох. Оҕолору ылыы хас да түһүмэхтэринэн ыытыллар. Тустаах успуорт көрүҥэр эрэ буолбакка, үөрэх, бэрээдэк туруктара эмиэ учуоттаналлар. Онон, училищеҕа ылыллааччылар кыһыннары-сайыннары, сыл устата кытаанах тургутууну ааһаллар. Киирии судургута суох. Ити училище администрациятын өттүттэн хаачыстыбаҕа ирдэбил баарын туоһута.
Отут сыл устата 794 оҕо үөрэнэн, училищены 481 оҕо ыччат саастарыгар бүтэрдилэр. Бастыҥнар Арассыыйа чөмпүйэнээттэриттэн, араас таһымнаах күрэхтэһиилэриттэн 1000 тахса, аан дойду түһүлгэлэриттэн 200-кэ кыһыл көмүс, үрүҥ көмүс, боруонса мэтээллэри аҕалтаатылар.
Физкултуура уонна успуорт эйгэтигэр аан дойдуга тиийэ таҕыстылар. Кытай Хэйлунцзян провинциятын, Монголия Улан-Батор, Соҕуруу Корея Сеул, Япония Токио куораттарын кытта доҕордуу дьыалабыай сыһыаны олохтоотулар. Тэҥ саастаах омук оҕолорун, ыччаттарын кытта билсэллэр, уопут атастаһаллар.
Манна аҥардастыы, биир кэлтэй успуордунан эрэ олорботтор.
Үөрэтии-иитии умсулҕана
Үөрэх-иитии хайысхаларыгар утумнаахтык үлэлэһэллэр. Эргиччи сайдыылаах личноһы көччөх гына көтүтэн таһаарарга хас биирдии үлэһит, үлэ кэлэктиибэ бүттүүнэ дьулуһар. Болҕомтону тардар, дириҥ ис хоһоонноох, аан бастаан быыбардааһын курдук, үгүс өрүттээх дьаһаллар ыытыллаллар. Конкурустарга көхтөөхтүк кытталлар. Үөрэнээччилэр дьоҕурдара успуорка эрэ буолбакка, үөрэх, култуура салааларыгар арылхайдык арыллаллар. Инньэ гынан, училище аата-суола, рейтинэ үрдээн иһэр. 15 сыллааҕыта Арассыыйа 58 училищеларын ортолоругар 36-с миэстэҕэ турар эбит буоллахтарына, сыыйа бэттэх кэлэн, бүгүн 4-5-с миэстэҕэ сылдьаллар. Училище дириэктэрэ Алексей Алексеевич Филиппов 2015 сыллаахха дойду профессиональнай үөрэхтээһинин систиэмэтигэр “Сыл дириэктэрин” бочуоттаах бэлиэтинэн наҕараадаламмыта түбэспиччэ буолбатах. 2017-2020 сыллардаахха профессиональнай маастарыстыба Бүтүн Арассыыйатааҕы олимпиадаларыгар бастакы-иккис миэстэлэри ылаттаабыттара. Михаил Симушин — “Спорт уонна фитнесс” олимпиадатын боруонса медалиһа. Инники күөҥҥэ сылдьар Арассыыйа олимпийскай солбук училищеларын, спорт тэрилтэлэрин уонна үрдүк үөрэх кыһаларын кытта бииргэ үлэлэһэллэр.
Өрөспүүбүлүкэҕэ биллэр ааттаах-суоллаах бастыҥ спортсмен оҕолор, аатырбыт спортсменнарбыт дэммэккэ, үөрэхтэригэр эмиэ үчүгэйдэрэ, бэрээдэктээхтэрэ, училище иһинээҕи уопсастыбаннай дьаһалларга туора турбакка көхтөөхтүк кыттан иһэллэрэ үөрдэр.
Учууталлар, тириэньэрдэр, баспытааталлар училищены бүтэрэн барар оҕолорун үтүө-алгыс тылларынан атаараллар, ханна да тиийдэллэр-сырытталлар, билсэ-көрсө, күндү ыалдьыт быһыытынан кэлэ-бара, сылдьыһа тураллар. Киэҥ нэлэмэн Сахабыт сирин ыраах да чугас да муннуктарыгар физкултуура-успуорт исписэлиистэрин быһыытынан, атын үрдүк үөрэх идэлэрин баһылаан да бараннар, бэйэлэрин сирдэрбэт гына күрэхтэһэллэр, үлэлииллэр. Холобур, Намҥа Кузьма Сивцев, Горнайга Петр Сивцев, Уус Алдаҥҥа Иван Пантилов, Хотугулуу-Илиҥҥи федеральнай университеккэ Артур Федоров, Герман Контоев, Эдьиигээҥҥэ Алексей Иванов, 5-с №-дээх оҕо успуордун оскуолатыгар чэпчэки атлетикаҕа Диана Тартакынова, Сунтаарга буокса оскуолатыгар Константин Игнатьев, Ленскэй оройуонун кэмитиэтин бэрэссэдээтэлинэн Прокопий Петров, Уус Алдан улууһун успуорка кэмитиэтин бэрэссэдээтэлинэн Константин Давыдов, Мэнэ Хаҥалас Бэстээхтээҕи Олимпийскай эрэл оскуолатын дириэктэрэ Алексей Варламов, Хаҥалас оройуонун успуорка кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Юрий Никифоров, Саха Өрөспүүбүлүкэтин буокса оҕо оскуолатын дириэктэрин 1 солбуйааччытынан Иван Сивцев, о.д.а. үлэлииллэр. Ону таһынан, нэһилиэктэр баһылыктара, бэрээдэги араҥаччылыыр уорганнар сотрудниктара, тэрилтэлэр төһүү үлэһиттэрэ баллар. Георгий Балакшин, Виктор Лебедев, Петр Юмшанов — Саха сирин, Арассыыйа тутаах дьоно. Хайа да улууска, оройуоҥҥа үлэҕэ-олоххо кынат анньыммыт училище иитиллээччилэрэ бэйэлэрин үчүгэй эрэ өттүнэн көрдөрөллөр.
Албан аат мусуойа
Сүрүн миэстэни Училищеҕа Р.М. Дмитриевкэ анаммыт успуорт албан аатын мусуойа ылар. Училище аһыллыаҕыттан тириэньэрдээбит, көҥүл тустууга улуу тириэньэр Д.П. Коркин иитиллээччитэ, өрөспүүбүлүкэ хас да төгүллээх чөмпүйүөнэ, ССРС успуордун маастара Николай Николаевич Константинов дириэктэринэн үлэлиир. Музей 2015 с. Р.М. Дмитриевкэ аналлаах Норуоттар икки ардыларынааҕы турнирга арыллыбыта. Олимпийскай хамсааһын, Саха сирин успуордун, училище историялара, биллиилээх бөҕөстөрбүт ситиһиилэрэ, тэлэбиисэринэн кэпсиир-көрдөрөр хроникалар, күрэхтэһиилэр түгэннэрэ, аан дойду уһулуччулаах спортсменнара ыыппыт маастар-кылаастара, архыып матырыйааллара, 3000 экспонаттар, ол иһигэр, олимпийскай, аан дойду мэтээллэригэр тиийэ, элбэх докумуоннар паапкаларга хараллыбыттара көрдөрүүгэ тураллар. Үөрэтэр-эрчийэр сбордарга, күрэхтэһиилэргэ кэлбит ыалдьыттар, омуктар, спортсменнар, судьуйалар, тириэньэрдэр “Баҕа санаа” альбомугар бэйэлэрин өйдөбүллэрин суруйан хааллараллар. Үөрэнээччилэргэ анал үөрэхтэр, сэминээрдэр, көрсүһүүлэр ыытыллаллар. Устудьуоннар манна кэлэн реферат суруйаллар, дипломнай үлэлэригэр матырыйааллары туһаналлар. Биэс сыл иһигэр 13 тыһыынча кэриҥэ киһи сылдьыбыта тиһиллибит. Мусуой байа-эбиллэ турар, ситиһиилэр кэлэ тураллар.
Аан дойдуну аймыы турар COVID-19 пандемията училище күүрээннэх олоҕун тумнан ааспата. Үөһэттэн кэлбит дьаһалынан үөрэнээччилэр олорор бэртээхэй уопсайдара обсерваторга кубулутуллан, онтон ыарыһахтар эмтэнэр стационар-балыыһаларыгар уларыта тутуллан, училище сорох миэдиктэрэ, техүлэһиттэр балыыһа үлэһиттэринэн буоллулар. Пандемия кэмигэр өрөспүүбүлүкэ иһинээҕи күрэхтэһиилэр тохтооннор, систиэмэлээх улахан дьарык суох буолла. Иитиллээччилэр, ол иһигэр, Саха сирин, Арассыыйа сүүмэрдэммит хамаандаларын спортсмен оҕолоро, ыччаттар дьиэлэригэр олорон, тастан эрчиллэргэ күһэлиннилэр. Арассыыйа үрдүнэн соҕотох Р.Д. Дмитриев аатынан эрэ училище стационарга кубулутулунна. Ити барыта быйылгы үбүлүөйдээх сылга үөрэтии-иитии систиэмэтигэр сабыдыаллаабыта саарбахтаммат.
Ол да буоллар, дойду киин куораттарыгар күрэхтэһиилэр буола туралларынан, сорох успуорт көрүҥнэрин тириэньэрдэрэ быыс-хайаҕас буланнар, баар балаһыанньаны өйдөөннөр, үп-харчы булунаннар, хамаандаларын кытта хастыы эмэ ыйга, соҕуруу куораттарга тиийтэлээн эрчиллиилэрин тохтоппотулар, күрэхтэһиилэргэ кытыннылар. Дойду түһүлгэлэриттэн тиһигин быспакка, араас солотуулаах мэтээллэр кэлэ тураллар. Билигин үөрэтэр куорпустарыттан үөһэ этээстэргэ миэстэ таһаарынаннар, барыта 175 иитиллээччи баарыттан, 50 оҕону олордоннор, бу күһүҥҥэттэн дьарыктана олороллор. Онон, таах быар куустан олорон биэрбэтилэр. Үлэ барар. Эдэр спортсменнар кыайыыга дьулуурдаах, күүстээх санаалаах буолалларын олох көрдөрөр.
Баҕа санаа
Тэрийэр-салайар үлэҕэ үгүс үөрүйэҕи мунньуммут, ырааҕы көрөр киэҥ далааһыннаах өйдөөх-санаалаах училище дириэктэрэ Алексей Алексеевич Филиппов 15 сыл устата кэллэктиибин биир хайысхаҕа туһаайан, ыарахаттартан чаҕыйбакка, саҥа суолу-ииһи тобулан, инники диэки барыыны ситиһэр. Биир сүрүн баҕа санаата – соҕуруу, Москва диэки дьарыктанар баазаны үөскэтэн, бастыҥнары таһаарыы.
Училище бары үлэһиттэрин, иитиллээччилэрин үбүлүөйүнэн эҕэрдэлиибит! Көрдөрүүлэр кэлэ турдуннар!
«Саха сирэ» хаһыакка, edersaas.ru саайтка анаан
Баһылай Посельскай.