Ыстаал курдук хатарыллыбыт нуучча өрөбөлүүссүйэниэр суруйааччыта Николай Островскай “Күдээринэ олорон баран, кэлин саата-кыбыста сылдьыбат курдук…” эпоханы курдаттаабыт сүдү этиитигэр, ол эпоха киһитэ, саха саарына Иван Петрович Спиридонов улахан дьоһуннаах олоҕун 90 сааһын томточчу туолан, ытык сааска үктэнэн олорон, итинник кыбыста, саата этэр кыраам да сыһыана суох!
Ол аата, Ытык Кырдьаҕас бэйэтин кэмин, көлүөнэтин киһитэ, сайдыылаах социализмы тутуу күүрүүлээх эпохатын кэмигэр Ийэ дойдум, төрөөбүт-үөскээбит Сахам сирин туһугар диэн эдэрдик, эрчимнээхтик, үрдүк таһаарыылаахтык үлэлээн-хамсаан, айан-тутан кэлбитэ. Иван Петрович бу олоҕор 60 сыл тохтоло суох үлэлээбит кэмигэр бүтүн үйэ аҥаара — 50 сыл өрөспүүбүлүкэ олохтоох бырамыысыланнаһын аакка-суолга киирбит, аныгылыынан дойду, аан дойду таһымыгар Саха сирин брендэ буолбут бөдөҥ тэрилтэрэлэри араас түһүүлээх-тахсыылаах кэмнэргэ сатабыллаахтык, кэскиллээхтик салайан, сайыннаран өрө таһааран, түмсүүлээх үлэ кэлэктииптэрин тэрийэн, түмэн атахтарыгар бигэтик туруортаан кэлбит номох буолбут хаһаайыстыбаннай салайааччынан буолар.
Ханна үлэлээбит сиригэр — өрө тахсыы, сайдыы
Иван Петрович Спиридоновы уһуннук эрэ үлэлээбитинэн, үйэ аҥаара хаһаайыстыбанньык-салайааччы быһыытынан сөҕө-махтайа сыаналыыр төрдүттэн кэрэгэй. Кини улуута, үтүөтэ, үйэтин тухары ханна салайбыт тэрилтэлэригэр бастатан, үлэһит киһини үрдүктүк тутуута, сыаналааһына, ытыктабыллаах сыһыана, олорор, үлэлиир усулуобуйатын тэрийиитэ, өйөөһүнэ, ол кэнниттэн сиэрдээх ирдэбилэ буолар. Сэбиэскэй кэмнээҕи былааннаах экэниэмикэ, 90‑с сыллартан ырыынак сыһыаннаһыыларын, хапытаал үйэтин ыһыллыы-тоҕуллуу, эстии-быстыы, эргиччи моҥкурууттааһын аҥаатмуҥаат кэмнэригэр, саҥалыы салайыныы аргыстаах кытаанах сокуоннарыгар сөп түбэһиннэрэн, производствоны уларытан тэрийиигэ, саҥа, аныгы үрдүк оҥорумтуолаах, кэмчилээһиннээх технологиялары олохтооһуҥҥа, наука бастыҥ ситиһиилэрин, этиилэрин үлэҕэ киллэриигэ, үлэ тэрээһинигэр, ырыынак экэниэмикэтин сыһыаннаһыыларыгар, онуоха билиилээх-көрүүлээх, үөрэхтээх, сатабыллаах, аныгылыы корпоративнай өйдөөх-санаалаах үлэһит кэлэктииби иитэн-бэлэмнээн таһаарыыга улахан болҕомтотун туһаайбыта буолар.
Иван Петрович кыахтаах, муударай хаһаайыстыбанньык-салйааччы быһыытынан сыаналанар улуу дьыалалара ханна үлэлээбит, салайбыт тэрилтэлэрэ үлэ үрдүк оҥорумтуотун ситиһиилэрэ, дойду, Арассыыйа, Саха сирин үрдүнэн социалистическай куоталаһыы кыайыылаахтарынан тахсыылара! Ол курдук, Иван Петрович Спиридонов дириэктэрдээх Дьокуускайдааҕы эт кэмбинээтэ үрдүк стиһиилэрин, бастыҥ көрдөрүүлэрин иһин ССКП КК, ССРС Үрдүкү Сэбиэтин, Миниистирдэрин Сэбиэтин уонна Боропсойуустар БСКС-н Бочуоттаах бэлиэлэринэн, 1974–1975 сыллардаахха субуруччу РСФСР Эт-үүт бырамыысыланнаһын министиэристибэтин Кыһыл Знамятынан наҕараадаланар чиэскэ тиксибитэ. Бу, биллэн турар, салайааччы таһымыттан, лиичинэс быһыытынан дьоһуннаах, дьыаланы хамсатар дьыалабыай хаачыстыбаларыттан тутулуктаах. Иван Петрович бу тэрилтэтэ бүтүн Сэбиэскэй Сойуус, Арассыыйа, төрөөбүт Сахатын сирин үрдүкү наҕараадаларынан бэлиэтэниитин хаһаайыстыбанньык-салайааччы быһыытынан үлэлээбит күннээх сылларынан астына ахтар, сыаналыыр.
Бүтэй Бүлүүттэн улахан суолга үктэммитэ
Эти астыыр-үөллүүр бырамыысыланнас Москватааҕы икки сыллаах оскуолатын бүтэрбит, халбаһы оҥоруутун маастара Иван Спиридонов 1958 сыллаахха Дьокуускайдааҕы халбаһы фабрикатыгар халбааһынай сыах начаалынньыгынан анаммыта. 1960‑с сыллартан ас-үөл саҥа табаардарын, халбаһы оҥоһуктары, ыыһаммыт эти оҥоруу производствотын тэрийиигэ эдэр исписэлиис бэйэтин кылаатын киллэрбитэ. Сыл буолан баран, эдэр маастары Ньурбаҕа маслопром оройуоннааҕы хонтуоратыгар халбаһы сыаҕын начаалынньыгынан көһөрөллөр. Мантан саҕаланар, Иван Спиридонов салайааччы быһыытынан тэрийэр дьоҕура, билиилээх исписэлиис дьыалабыай хаачыстыбалара дьыаланан дакаастаныылара. Бэрт кылгас кэм иһигэр күҥҥэ 800 киилэ халбаһы оҥоһуктары оҥорон таһаарар механизацияламмыт халбаһы сыаҕын аһары ситиспитэ. Саҥа бородууксуйанан Бүлүү умнаһын бары оройуоннара, алмаастаах Мииринэй оройуона хааччыллыбыттара.
Эдэр дириэктэр оройуон бөдөҥ сопхуостарын: Степан Васильев аатынан, “Ньурба”, “Марха” сопхуостары кытта ыкса сибээһи, бииргэ үлэлээһин хайысхаларын олохтообута. Бары сопхуостар үүттэрин эт-үүт кэмбинээтигэр туттарар буолбуттара, арыы сыахтарын саҥардыбыттара, сүөһүнү өлөрөр механизация аҥаардаах буойуналары туппуттара. И. П. Спиридонов дириэктэрдээх Ньурбатааҕы эт кэмбинээтэ үс сылынан РСФСР атылыы тэрилтэлэрин ортолоругар соцкуоталаһыыга бочуоттаах III миэстэҕэ тиксибитэ.Оройуон социальнай-экэнэмиичэскэй сайдыытыгар сыаналаммат кылаатын иһин И. П. Спиридоновка “Ньурба оройуонун бочуоттаах гражданина” аат иҥэриллибитэ.
Ити үлэлии сырыттаҕына, эдэр салайааччыны, аны хаалыылаах учаастакка, ыарахан балаһыанньалаах, баайы-дуолу, үбү-аһы ыскайдаан, хоромньулаан арастарааталаммыт түөрт салайааччылара сууттанан хаайыллыбыт Бүлүүтээҕи эт кэмбинээтин өрө тартара, атаҕар туруортара ыыппыттара. Харыны ньыппарынан, производствоны атаҕар туруорууга кэлэктииби түмүү, күүрээннээх үлэҕэ көҕүлээһин соруга турбута. Эмиэ, Ньурбаҕа курдук, сопхуостарга арыы сыахтарын, сүөһүнү тутар пууннары үлэҕэ киллэрбиттэрэ. Тэрээһиннээх үлэ күөстүү оргуйбута. Сыл буолан баран, 1963 сыллаахха, Бүлүүгэ эт кэмбинээтэ өрөспүүбүлүкэтээҕи Бочуот дуоскатыгар таһаарыллыбыта.
Дьоппуон сиригэр убаһа этинэн “түннүгү аспыттара”
Чуолаан Иван Петрович Спиридонов салайбыт сылларыгар, 1969–1984 сылларга, Дьокуускайдааҕы эт кэмбинээтэ инники сайдыытыгар производство үрдүк кирбиилэрин ситиспитэ: материальнай-тиэхиньиичэскэй базаны хаҥатыыга, үлэ көрдөрүүтүгэр, эт бырамыысыланнаһын идэлээх каадырдарын бэлэмнээһиҥҥэ. 1975 сыллаахха саҥа оборудованиенан, технологическай тэрилинэн сэбилэммит толору механизацияламмыт кэмбинээт саҥа дьиэтэ үлэҕэ киирбитэ. Убаһа этиттэн нассынаалынай, үрдүк хаачыстыбалаах бородууксуйаны оҥорон таһаарыы саҕаламмыта.
— Оччолорго, атырдьах-сэтинньи ыйдарга, маассабай өлөрүүгэ анаан илин эҥээрдээҕи Ленин, Максим Горькай ааттарынан сопхуостартан, киин Нам, Горнай, Орджоникидзевскай оройуоннартан 36–40 тыһыынча төбө сүөһүнү тутарбыт. Өлөрүөх иннинэ Дьокуускай куорат анныгар Хатыыстыыр арыыга бэйэбит базабытыгар уотан аһатарбыт. Онуоха сыллата 200 туонна оту соҕотуопкалыырбыт. Күҥҥэ 300–400 төбө сүөһүнү, сэтинньигэ күҥҥэ 35–40 убаһаны өлөрөн астыырбыт. Күн ахсын 14 туонна халбаһы, 6 туонна эт оҥоһуктары оҥорорбут. Горпищеторга анаан 25 туонна эт көрүллэрэ. Үрдүк хаачыстыбалаах сүөһү тириитин Дьокуускайдааҕы тирии кэмбинээтигэр туттарарбыт, бэл, муоһа, туйаҕа быраҕыллыбакка, туһаҕа таһаарыллара. Быһата, тобоҕо суох производство этэ, — Иван Петрович ахтан-санаан ылар.
Кини көҕүлээһининэн, 1978–1979 сылларга “Дальинторг” нөҥүө аан бастаан убаһа этин Японияҕа экспорга таһаарыы саҕаламмыта. Ити Саха сирин олохтоох бырамыысыланнай тэрилтэтин тас экэнэмиичэскэй бииргэ үлэлээһиҥҥэ аан бастакы тахсыыта этэ.
—100‑чэ туонна убаһа этин экспорга таһаарбыппыт. Дьоппуоннар бородууксуйа хаачыстыбатыгар, табаарынай көрүҥэр, оннооҕор суулааһыҥҥа-хахтааһыҥҥа үрдүк ирдэбиллэрэ биһигини тиритиннэрбитэ, долгуппута даҕаны. Биһиэхэ өрөспүүбүлүкэбит, дойдубут — бүтүн Сэбиэскэй Сойуус достуойунай ааттарын (имиджтэрин) түһэн биэрбэт хайдахтаах эппиэтинэс сүктэриллибитин өйдөөбүппүт, — үтүөлээх бэтэрээн-салайааччы ахтара-саныыра элбэх.
“Киһини аһыммыта буолбакка, ытыктыахха наада…”
1984 сыллаахха баартыйа Дьокуускай куораттааҕы кэмитиэтин бюротун уурааҕынан, каадырдары бөҕөргөтүү бэрээдэгинэн Иван Петрович Спиридонов Дьокуускайдааҕы “Сардаана” сувенирнай фабрика, аныгынан “Сардаана” уус-уран оҥоһуктар аахсыйалаах фирмалара” ПАУо дириэктэринэн анаммыта. Төрөөбүт норуотун төлөннөөх патриотун быһыытынан, Иван Петрович манна Саха сирин норуоттарын үйэлээх үгэстэрин харыстыырга, тыыннаах хаалларарга кыаҕы ылбыта уонна сөҕүмэр элбэҕи оҥорбута да, ситиспитэ да. Кылгас кэм иһигэр үлэлиир дьоҕурдаах, идэтийбит үөрэхтээх, биир санаалаахтар: маастардар, худуоһунньуктар, салалта үлэһиттэрэ түмсүбүт кэлэктииптэрин тэрийбитэ. Чуолаан бу кэмҥэ фабрика сайдыытын инники быһаарыылаах таба суола ырытыллан төрүттэммитэ.
“Каадырдар барыны быһаараллар” бу Сталинскай тимир бириинсип — Иван Петрович салайар үлэтин сүрүн бириинсибэ. Киниттэн салайар дуоһунаска хайдах үйэ аҥаара — 50 сыл устата түөрэҥнээбэккэ, сөҕүмэр айымньылаахтык, ситиһиилээхтик үлэлээн кэллиҥ, туох кистэлэҥнээххиний диэн ыйыттахха, бэрт боростуойдук, Максим Горькай “Түгэххэ” пьесатын дьоруойа Сатин монологуттан быһа тардан хоруйдуоҕа: “Киһини ытыктыахха наада, аһынар буолбакка. Киһиэхэ киһилии сыһыаннаһыахха, кини үтүө хаачыстыбаларын таба көрүөххэ, моральнай да, материальнай да өттүнэн өйүөххэ. Кылаабынайа, киһи бу олоххо оннун буларыгар, олорор, үлэлиир усулуобуйатын тэрийиэххэ. Ол кэнниттэн ирдиэххэ, ыйытыахха, барыта кырдьыгынан буолуохтаах”. Тэрилтэҕэ үлэ бүтэһик түмүгүн иһин материальнай интэриэһи үрдэтэр күүстээх көҕүлээһиннэр олохтоммуттара. Кэлэктииби социальнай көмүскээһиҥҥэ, материальнай өйөөһүҥҥэ туһуланан ырытыллан оҥоһулубут систиэмэ күн бүгүн көдьүүстээхтик үлэлиир.
Турууласпыттара, тулуйбуттара, атахтарыгар турбуттара
Муударай салайааччы талаана 80-с сыллар бүтүүлэригэр, 90-с сыллар саҥаларыгар – дойду экэниэмикэтэ тосту уларыйар кэмигэр күүскэ арыллыбыта. Былаанабай экэниэмикэ үрэллибит, эргиччи моҥкурууттааһын, тэрилтэлэр эстэр, сабыллар кэмнэригэр “Сардаана” уус-уран оҥоһуктар аахсыйалаах фирмаларын бэрэсидьиэнэ И.П.Спиридонов производствоны, кэлэктииби чөл туруктаах хаалларары ситиспитэ. Аһара баран, тэрилтэ тас экэнэмиичэскэй сыһыаннаһыы дьыалаларынан, социальнай-экэнэмиичэскэй балаһыанньатын бөҕөргөтүүнэн дьарыктанан барбыта. АХШ-ка, Японияҕа, Францияҕа, Грецияҕа, Монголияҕа, о.д.а. сирдэргэ норуоттар икки ардыларынааҕы быыстапка-дьаарбаҥкаларга кыттыбыттара. “Сардаана” фабрика аан дойдуга Саха сирин киэҥник сураҕырар, интэриэһи тардар брендинэн буолбута.
1988 сыллаахха РСФСР Госагропромун бирикээһинэн “Сардаана” фабрика Саха АССР “Север” агропромышленнай кэмбинээтин салалтатын бас билиитигэр киирбитэ.
—“Север” кэмбинээт салайааччыта Климент Егорович Иванов уонна Саха АССР Госпланын бэрэссэдээтэлэ Томмот Диодорович Сивцев быһаччы өйөбүллэринэн хотугу сопхуостар бултаабыт түүлээхтэрин барытын биһиги ылар буолбуппут. Ити иннинэ, өс хоһоонугар этиллэрин курдук, “тиити Саха сирэ охтороро, тииҥин атыттар итигэстииллэрэ”. Иркутскайтан олорон биһиги түүлээхпитин быһаччы дьаһайаллара. Киһи да бэккиһиир, үлэбитигэр туһанарга бэйэбит бултаабыт түүлээхпитин, намыһах хаачыстыбалааҕын, сөһүргэстээн олорон көрдөһөрбүт.
Бу кэмтэн ыла производствобытын кэҥэтинэр кыахтаммыппыт.Тас ырыынакка тахсар кыах баар буолбута. Саҥа ыскылааттары туппуппут, түүлээҕи таҥастыыр сыаҕы аспыппыт. Учаастактарга өрөмүөннэммит былаһааккаларга Японияттан атылаһыллыбыт аныгы иистэнэр, муоһу кыһар тэриллэр туруоруллубуттара. Үрдүк хаачыстыбалаах түүлээхтэн норуот туттар табаардарын: саҕынньахтары, бэргэһэлэри, атах таҥаһын тигэр буолбуппут. Инньэ гынан 1992 сылтан искусственнай түүлээхтэн табаары оҥорууну олорчу тохтоппуппут,— сэһэргэһээччим киэн тутта кэпсиир.
“Сардаана” фирма өрөспүүбүлүкэҕэ биир бастакынан аахсыйалааһыны ыыппыта. Атыттартан түргэнник, “ыарыыламмакка” атахха туруу, саҥалыы хаһаайыннааһын, ырыынак сыһыаннаһыыларыгар киирии уустук кэмин этэҥҥэ ааспыта. Олохтоох бырамыысыланнас “Якутмебель”, Тирии кэмбинээтэ, Иис фабриката курдук монстрдара моҥкурууттаан охтубут буоллахтарына, “Сардаана” фирма моҥкурууттааһын ыар тыынын тумнан, экэниэмикэ салаатыгар оҥорбут, ситиспит түмүктэрин, бэйэтин каадырдарын чөлүнэн хаалларан, көмүскээн, табаарынай бородууксуйаны оҥоруу кээмэйин өссө улаатыннарбыта. Кэлэктиип биир бастакынан сахалыы нассынаалынай бэлэх-туһах оҥоһуктары, түүлээҕи батарыыга кыраныысса таһыгар Канада, Италия, Япония, Франция, Америка курдук омук дойдуларын фирмаларын кытта дьыалабыай сыһыаны олохтообута.
—Ырыынак экэниэмикэтэ бэйэтин булгуруйбат быраабылаларын соҥнуур. Тыыннаах хаалыаххын баҕарар буоллаххына, төбөҕүн үлэлэт, олорума, сүүр-көт, дьарыктан. Бастакы бэрэсидьиэммит Михал Ефимович Николаев ыйааҕынан биһиги кыраныысса таһыттан түүлээҕи атыылаһарга валютанан үп көрүллэрин ситиспиппит,— аатырбыт I гильдиялаах атыыһыт Василий Никифоров-Манньыаттаах Уолун аныгы биир дойдулааҕа, билиҥҥинэн менеджер Иван Петрович Спиридонов салгыы ахтар.
—Бэйэбит түүлээхпитинээҕэр, кыраныысса таһыттан түүлээҕи атыылаһар быдан чэпчэки этэ. Оччолорго, 1992 сылтан саҕалаан, Нью-Йорка үстэ бара сылдьыбытым. Холобур, 1993 сыллаахха 18110 устуука енот, кыһыл, кугас саһыл тириилэрин 147900 американскай доллар суумалааҕы атыыласпыппыт. Ол кэмҥэ 1 американскай доллар биһиги харчыбытынан 6 солкуобайга тэҥнэһэрэ. Ити атыыласпыт түүлээхпититтэн 47746 тыһыынча солкуобайдаах бородууксуйаны оҥорон таһаарбыппыт. Онон хас биир тирии ортотунан 8007 солкуобайдаах барыһы биэрбитэ. Бырабыыталыстыбаттан валютанан ылбыт суумабытын бүүс-бүтүннүү төннөрбүппүт.
Итини сэргэ Арассыыйа хотугу эрэгийиэннэриттэн таба тыһын аҕалынарга ыкса дьыалабыай сибээстэр олохтоммуттара. Сыл ахсын Финляндияттан 60 тыһыынча тыһы аҕаларбыт. Саҕынньах, бэргэһэ тигэргэ үрдүк хаачыстыбалаах сырьену аан дойду аукционнарыттан Канадаттан, Финляндияттан, Грецияттан атыылаһарбыт. “Сардаана” фабрика маастардара туох-баар сатабылларын ууран туран, бэйэбит хаан-уруу норуоппут ускуустубатын пропагандалыыллар, өбүгэлэрбит үгэстэрин дьоһуннаахтык салгыыллар. Кинилэр үлэлэрэ Саха сиригэр эрэ буолбакка, аан дойду үрдүнэн биллэр.
Муоска быһыы – саха норуотун үгэс буолбут дьарыга фирма үлэтигэр биллэр суолтаны ылар.Бэйэлэрин муоска оҥоһуктарынан “Сардаана” муосчут-маастардара аан дойдуга биллэллэр. Саха норуотун култууратын харыстааһын үгэстэрин салҕаан, “Аһылык буолбатах норуот туттар табаардара” бөлөххө мамонт аһыытыттан оҥоһуктар иһин фирма “Саха сирин XXI үйэ табаара” хаачыстыба бэлиэтин, СӨ бырабыыталыстыбатын гранын ылар чиэстэммитэ. Фирма Арассыыйа норуот уус-уран оҥоһуктарынан дьарыктанар тэрилтэлэрин ассоциацияларын, өрөспүүбүлүкэҕэ соҕотох идэтийбит тэрилтэнэн, Уһук Илиҥҥи федеральнай уокуруктааҕы ассоциацияларын бочуоттаах чилиэннэрэ. “Сардаана” фирма үйэ аҥаарыттан ордук кэмҥэ аныгы экономическай сыһыаннаһыылар усулуобуйаларыгар бэйэтин дьоһуннаах миэстэтин эрэллээхтик, бигэтик тутан олорор.
Өрөспүүбүлүкэҕэ, норуокка сулууспалааһын тыыннаах холобура
Итиниэхэ Иван Петрович Спиридонов норуот уус-уран оҥоһуктарын производствотын сайыннарыыга, нассынаалынай таҥас сахалыы брендин олохтооһуҥҥа сыаналаммат кылаатын киллэрбит үтүөтэ-өҥөтө эмиэ баар. Иван Петрович куорат уонна өрөспүүбүлүкэ биир бөдөҥ, кыһамньылаах салайааччыларынан сыаналаныан сыаналанар. Кини батыһааччылара, утумнааччылара Иван Петрович киһи быһыытынан хаачыстыбаларын – бэйэ дьыалатыгар, кэлэктиипкэ бэриниилээх буолууну, үлэ дьонугар тапталы, хас биирдии киһилиин өйдөһүүнү, аҕалыы кыһамньыны уһулуччу тутан бэлиэтииллэр. Ырааҕы көрүү, муударас, дьиҥнээх хаһаайыстыбанньык толкуйдуур логиката эдэр кэллиэгэлэрин, бииргэ тутуһан үлэлээччилэрин мэлдьи сөхтөрөр.
Климент Егорович Иванов, Саха Өрөспүүбүлүкэтин бочуоттаах гражданина, Ытык Кырдьаҕастар сэбиэттэрин чилиэнэ:
—Тоҕо Иван Петрович бачча өр кэмҥэ кэлэктиип дириҥ ытыктабылынан туһанар салайааччынан хааларый? Бастатан, бэйэтин дириҥ билиилээх исписэлиис, производствоны талааннаах тэрийээччи быһыытынан көрдөрбүтэ. Дьыаланы ыараҥнатан, бары өттүнэн ырытан, толкуйдаан көрөн сыһыаннаһар салайааччы. Үлэһиттэрин билиилэрин-көрүүлэрин, бэйэлэрэ быһаарыныыны ылыналларын, көҕүлээһиннэрин мэлдьи үрдүктүк сыаналыыра.
Тус бэйэтэ дириҥ билиилээх, истиҥ дууһалаах, үрдүк тэрийэр талааннаах. Иван Петрович бу хаачыстыбалара салайан кэлбит үлэһит кэлэктииптэрин производство чыпчаал ситиһиилэригэр эрэллээхтик сирдиирэ.
Варвара Андреева, “Сардаана” У-уОАФ” ПАУо генеральнай дириэктэрэ:
—Иван Петрович приватизациялааһыны кэмигэр ыытан, фабрика кэлэктиибин үрэйбэккэ, тутан хаалары ситиспитэ. Үлэһиттэргэ, финансовай отделтан саҕалаан, оробуочайга тиийэ “бэйэ фабрикатын” туһугар эппиэтинэс чуубустубатын уһугуннарбыта. Итинник быһаарыныыны ылыныы олус эппиэттээх, муударай дьаһаныы этэ. Үйэ аҥаарыттан ордук кэмҥэ үгүс дириэктэр үлэлээн аастаҕа. Ол гынан, биһиги “Сардаана” фабрика аатын 20-тэн тахса сыл чиэһинэйдик уонна сатабыллаахтык салайбыт Иван Петрович Спиридонов аатын кытта мэлдьи сибээстиэхпит.
Владимир Капустин, муосчут, СӨ култууратын үтүөлээх үлэһитэ:
—Иван Петрович биһиги духуобунай настаабынньыкпыт. Урукку кэм нэһилиэстибэтигэр харыстабыллаахтык сыһыаннаһарга үөрэтэр, саха норуотун эриэккэс нассынаалынай култууратын ахсаабат пропагандиһа. “Сардаана” фирма норуот нассынаалынай ускуустубатын, култууратын үгэстэрин илдьэ сылдьааччы, тарҕатааччы быһыытынан өрөспүүбүлүкэҕэ, өрөспүүбүлүкэ тас да өртүгэр билиниллиитигэр, ытыктаныытыгар, биллэн турар, Иван Петрович Спиридонов үтүөтэ, өҥөтө мэлдьэһиллибэт.
Татьяна Максимова, “Сардаана” АФ 1982-2004 сылларга каадырга отделын начаалынньыга:
—Иван Петровичтан элбэххэ үөрэммитим. Дьону көрөргө, кинилэри өйдүүргэ, таптыырга уонна кинилэр тустарыгар кыһалларга, үлэ кэлэктиибин харыстыырга. Ханнык баҕарар кэлэктиип сыаннаһа –үлэһиттэрэ (каадырдар). Кинилэри харыстыахха, сыаналыахха наада. Итини өйдүүр эрэ салайааччы элбэҕи ситиһэр кыахтаах. Онуоха тыыннаах холобурунан Иван Петрович олоҕун, үлэтин сырдык суола буолар.
* * *
И.П.Спиридонов 20 сыл устата өрөспүүбүлүкэтээҕи Ытык Сүбэ көхтөөх чилиэнэ. Уопсастыбаннай олохтон туора турбат. Норуот дьокутааттарын Дьокуускай куораттаҕы 7 ыҥырыылаах сэбиэттэрин дьокутаата. РФ култууратын, СӨ норуотун хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһитэ, РФ текстильнэй уонна чэпчэки бырамыысыланнаһын бочуоттаах үлэһитэ, “Бочуот Знага”, Норуоттар доҕордоһуулара уордьаннар кавалердара, Дьокуускай куорат, Ньурба, Мэҥэ Хаҥалас улуустарын бочуоттаах гражданиннара, Саха Өрөспүүбүлүкэтин бочуоттаах Ытык Киһитэ Иван Петрович Спиридонов улахан олоҕун, көдьүүстээх үлэтин туһунан кылгастык кэпсээтэххэ итинник.
Ханнык баҕарар формацияҕа, уопсастыбаннай тутулга дьон уйгутун туһугар үлэ киһини личность быһыытынан үрдэтэр. Олох уйгутун, дьоллоох дьылҕаны бэлэхтиир. Иван Петрович –дьоллоох ыал тапталлаах Аҕа баһылыга. Олоҕун аргыһа, эрэллээх доҕоро Зоя Ивановналыын 60-тан тахса сыл иллээхтик олорон кэллилэр. Оҕолорун улаатыннартаан, олох киэҥ суолугар эрэллээхтик, бигэтик үктэннэрбиттэрэ. Алта сиэн, биэс хос сиэн минньигэс тапталлара кырдьаҕастар сүрэхтэрин үөрүүнэн, дьолунан угуттуур, кууһар.
Үлэ – олох ис хоһооно,
Үлэтэ суох олох суох.
Үлэ – дьол ырыата,
Үлэтэ суох дьол суох.
Уйгулаах үлэ эрэ Сир ийэни киэргэтэр!
Айымньылаах үлэ эрэ киһи санаатын үрдэтэр!
Норуодунай бэйиэт Семен Данилов, кэмигэр Үлэһит диэн улахан буукубаттан суруллар, норуот таптаан Сардаана Уйбаанынан ааттаабыт киһитин – Иван Петрович Спиридоновы кыраҕытык кэтээн көрө сылдьан айбыт, тардан кэбиспит сырдык устуруокалара быһыылаах…
Иван КСЕНОФОНТОВ-Силиги, суруналыыс, «Саха сирэ» хаһыат