Санкцияттан саллыбакка: Саха сиригэр мүөтү оҥоруу саҥа таһымҥа тахсар

Ааптар: 
Бөлөххө киир:

Биһиги өрөспүүбүлүкэбитигэр биирдиилээн дьон мүөтү оҥорорго ылсыбыттара балачча буолла. Дьон-сэргэ да иҥэмтиэлээх аһылыгы биһирээн сиир, аска туттар, доруобуйатын биллэ көннөрүнэр. Онон эрэгийиэҥҥэ ыҥырыа иитиитин саҥа профессиональнай таһымҥа таһаарар сыал турар.

Мүөтү оҥорор анал киин Мэҥэ-Хаҥалас уонна Амма улуустарыгар былааннанан, бу сайын бырайыак толору кыамталаахтык үлэтин саҕалаата.

Олохтоох нэһилиэнньэ мүөтү оҥорон таһаарыыга интэриэһэ эмиэ күүһүрэр.  Биллэн турар, тыа хаһаайыстыбатын бу салаата хотугу эргимтэҕэ биисинэс-бырайыак быһыытынан баар уопукка олоҕурарын ааһан, бэйэтэ уратылардаах. Онон идэтийэн мүөттээх ыҥырыаны иитиини уонна мүөтү оҥорор киини олоххо киллэрэр сыалтан, Мэҥэ-Хаҥалас улууһун Сыымах, Өлөчөй, Бүтэйдээх сэлиэнньэлэригэр уонна Амма улууһун Сатаҕайыгар бастакы хардыылар оҥоһулуннулар. Онуоха Саха Өрөспүүбүлүкэтин Баһылыгын иһинэн үлэлиир Олох уйгута тупсарыгар уонна бигэтик, туруктаахтык сайдыы сүбэтин чилиэнэ Людмила Николаева уонна Саха Өрөспүүбүлүкэтин Инвестицияны тардар, экспорты өйүүр агентствота итиэннэ «Туймаада» агрохолдинг иилээччинэн-саҕалааччынан буолаллар.

«Ыҥырыаны иитии – аныгы кэмҥэ тыа хаһаайыстыбатын биир табыгастаах, барыстаах салаата. Онуоха идэтийбит өйөбүл баар буоллаҕына тыа сиригэр кыра уонна орто хаһаайыстыбалар сайдалларыгар саҥа суол арыллыан сөп, – диэн хотугу сиргэ ыҥырыа иитиитин инникитин Людмила Николаева сыаналыыр. – Манна биһиги сирбит-дойдубут уратыта, экологическай боппуруостар – ол курдук, мүөттээх ыҥырыа экология ырааһыгар наадыйара, ону тэҥэ ойуур ресурсатынан, сири туһаныы эмиэ  учуоттаналлар. Саха сирин  ураты күүстээх айылҕатын мүөтэ федеральнай да таһымҥа үрдүк конкуренцияны ааһар кыахтаах».

Ааҕыныстыба генеральнай дириэктэрэ: «Арассыыйа экэниэмикэтин сайдыытыгар үөскээбит саҥа усулуобуйаҕа бу бырайыак суолтата өссө күүһүрэр, – диир. – Онон олохтоох оҥорон таһаарааччылары хаһааҥҥытааҕар да өйүүр кэм кэллэ».

Бэс ыйын ортотугар Сыымах, Өлөчөй, Бүтэйдээх уонна Сатаҕай сэлиэнньэлэригэр ыҥырыа иитиитигэр ылсарга санаммыт ыаллар мүөтү наардыыр, хомуйар, хаалыыр анал оборудованиены, таҥаһы-сабы, ыҥырыа үөрдэрин, дьиэлэрин тиэйэн аҕаллылар. Онон сонун саҕалааһыҥҥа көхтөөхтүк ылыстылар.

Мэҥэ-Хаҥалас улууһун Алтан нэһилиэгин баһылыга Николай Матчитов кэпсииринэн, сүөһү, сылгы курдук төрүт дьарыктарбытын сэргэ, саҥа сүүрээннэри олохпутугар киллэрэн, боруобалаан, салгыы сайыннаран иһиэхтээхпит диэн толкуйтан тигээйи иитиитин курдук көрүҥүнэн дьарыктанаары быһаарыы ылыммыттар: «Ыҥырыа иитиитинэн Саха Сиригэр сүрдээх элбэх киһи дьарыктанан эрэр, кэнники сылларга. Онуоха өрүстэр, үрэхтэр сүнньүлэригэр олорор дьон дьарыктаналлара табыгастаах диэн уруккуттан бу салаанан дьарыктанар дьон этэллэр, сүбэлииллэр. Биһиги Өлөчөйбүт Суола үрэх үрдүгэр сытар, онон табыллыа дуу диибит. Дьиэ кэргэн тыа хаһаайыстыбатын маннык ураты хайысхатынан дьарыктанан, күһүөрү харчылаһан дохуоттаныа, сорох мүөтүн бэйэтин доруобуйатыгар туһаныа. Биһиги нэһилиэккэ бу ыҥырыанан дьарыгы саҥа саҕалыыбыт, онон сайдыы өттүн көрөн, тобулан иһиэхпит диэн эрэллээхпит. Бу ыҥырыа иититинэн дьарыктаныыбыт биир дойдулаахпыт Людмила Николаева иилээһининэн «Саҥа олох» бырайыагын чэрчитинэн өрөспүүбүлүкэҕэ бүтүннүү тэнийиэ дии саныыбыт».

Саха сиригэр ыҥырыа иитиитин тарҕатыы бүгүн күүстээх санаалаах, көҕүлүүр кыахтаах дьонтон элбэх тутулуктаах. Бырайыак биир тэрийээччитинэн ыҥырыа иитиитигэр уон сыл уопуттаах, бэйэтин «социальнай хайысхалаах урбаанньыппын» диэн ааттыыр Марат Залялов буолар. Бу күннэргэ кини пилотнай бырайыакка кыттар сэлиэнньэлэргэ сылдьан, Благовещенскайтан аҕалбыт бары наадалаах тэриллэрин, ыҥырыа үөрдэрин, дьиэлэрин бырайыак кыттааччыларыгар туттарда.

«Саха сиригэр ыҥырыа иитиитин олохсутуу баҕалаах дьону түмүүттэн саҕаланара саамай сөп. Оччоҕо эрэ бу дьыалаҕа чахчы сыстаҕас дьон көстөн, тыа хаһаайыстыбатын технологията сайдан, экономическай өттүнэн үтүө түмүктэр көстүөхтэрэ. Мин бу сылдьыбыт сэлиэнньэлэрбэр дьон-сэргэ уонна олохтоох салалта өттүттэн бырайыакка чахчы дьыалабыай интэриэс баарын көрдүм. Хайа баҕарар дьарыкка курдук ыҥырыа иитиитигэр эмиэ киһи дууһата сытар буолуохтаах. Онон, төһөнөн элбэх дьиэ кэргэн хабыллар да, соччонон сайдыы түргэтиир», – диэн урбаанньыт санаатын үллэстэр.

Оттон  бырайыак кыттааччылара, бастатан туран, билии-көрүү, араас баар уопуту үөрэтии наадатын ыйаллар – онуоха бэйэлэрэ да анал литератураны ааҕаллар, бэлэмнэнии үлэтин ыыталлар. «Тигээйи мүөтэ, атын до бородууксуйата элбэх баай састааптааҕынан, битэмииннээҕинэн биллэр. Биһиги Сахабыт сиригэр иитэр буолбуттарын сүрдээҕин сэҥээрбитим. Онон биһиэхэ бу саҕалааһын – бары өттүнэн үөрэтэн көрүү, идэтийбит дьонтон уопут ылыы  буолар», – диир Бүтэйдээх сэлиэнньэтин олохтооҕо Александра Соловьева.

Өлөчөй олохтооҕо, биэнсийэлээх Оксана Семенова кэпсииринэн, кини ыҥырыаны Саха сиригэр иитэллэрин маҥнай телевизорга интириэһиргээн көрбүт уонна иитэргэ ылсыан наһаа баҕарбыт. Онтон быйыл саас олохтоох администрацияттан ыҥырыа иитэргэ сайаапка хомуйабыт диэбиттэригэр тута дьиэлэригэр сүбэлэһэн баран, сайаапка  биэрэн Марат Залялов бэсиэдэлэригэр сылдьан барбыттар. Билбэт киһиэхэ маҥнай туох барыта уустуга биллэр диир Оксана Васильевна, хайдах кыстатабыт диэн боппуруоска идэтийбит дьонтон үөрэнэн, этэҥҥэ кыстаатахтарына, элбэтэн, атын дьоҥҥо сүбэлээн тарҕаппыт киһи диэн санаалаах.
Уонна бу бырайыагы тэрийбит салайааччыга Людмила Николаеваҕа махталын тиэрдэр.

Бырайыакка ылсыбыт Клавдия Аргунова (Бүтэйдээх олохтооҕо) мүөттээх ыҥырыаны Саха сиригэр иитэллэр эбит диэн бастаан Майа 1 №-дээх орто оскуолатын оҕолоро үөрэҕирии тэрээһинигэр мүөт атыылыы туралларын көрөн билбит. Уонна улаханнык интэриэһиргээбит. «Былырыын Людмила Николаева тигээйи иитиэн баҕалаах дьону кытары көрсүһэ кэлэр үһү диэн истибитим. Ол көрсүһүүгэ кыайан сылдьыбатаҕым да буоллар, тигээйи иитиэхпин баҕарарбын дьаһалтаҕа тыа хаһаайыстыбатын исписэлииһигэр биллэрбитим. Урут оскуолаҕа үөрэнэ сырыттахпына Брянскай уобаластан аймахтарбыт почтанан дьиҥнээх мүөт ыыппыттара. Кэлин аҕыйах сыллааҕыта эмиэ ыыта сылдьыбыттара. Ол мүөт курдугу хаһан да сиэбэтэҕим, наһаа үчүгэй этэ. Онон дьиҥнээх, дыргыл сыттаах минньигэс мүөтү оҕолорбор, сиэттэрбэр сиэтээри уонна араас ыарыыга эмп буолар диэн туһанаары иитэ сатыыбын», – диир. Баһылык Александр Слепцов тигээйи ииттинэр диэн көмөлөһөн мас ууһугар Слепцов Савваҕа иккилии дьиэ (улей) оҥотторбут. Ону кырааскалаан, үөһэээ өттүн ньаaлбаанынан кырыыһалаан бэлэмнээн туруораллар. Тигээйибитин хайдах көрөрү үөрэтэр Марат Залялов 20-лии рамка бэлэмин биэрбитин хомуйбуттар, бүрүйэр суорҕаннары тикпиттэр. Онон саҕалааһын баар, ыҥырыаны этэҥҥэ иитэн, мүөт ыларбыт сатанара буоллар диэн баҕа санаалаахтар.

Тыа сиригэр оскуола – сайдыы төрдө. Онон Өлөчөйгө Роман Семенов коррекционнай оскуола үөрэнээччилэригэр ыҥырыа иитиитин билиһиннэрэр, үөрэтэр былааннаах: «Ыҥырыа хаһаайыстыбатын идеятын былырыыҥҥыттан иитиэхтээн, элбэҕи биллибит, үөрэттибит. Марат Залялов билиитэ-көрүүтэ, интэриниэт матырыйааллара көмөлөстүлэр. Онон бэйэбитигэр интэриэһинэйин таһынан, оҕолорбут умсугуйан дьарыктаналлара буоллар!».

Людмила Николаева бэлиэтииринэн, бүгүн өрөспүүбүлүкэҕэ урбаанньыттар кэккэлэригэр да, нэһилиэнньэ киэҥ араҥатыгар да ыҥырыаны иитиигэ биир кэлим ситимнээх үлэ барара уолдьаста.  «Бастаан утаа олохтоохтортон  көҕүлээһин, бачыым уонна хардарыта сибээс баара көдьүүстээх, – диир Людмила Валерьевна. – Онон саҕалааһыммыт олоххо хайдах киирэрин илэ харахпытынан көрөн, олохтоох үрдүк хаачыстыбалаах мүөтү амсайарбытын бары күүтэбит».

+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0