Өрүү талас, тохтообокко,
Уоскуйбакка, толлубакка,
Хаардаах чымаан чыпчаалларга,
Кыраман саҕахтарга!
Семен Данилов
Олоххо араас дьарыктаах, элбэҕи оҥорбут, балысхан ыра санаалаах уонна ол баҕа санааларын толорон киһи кыайбатын кыайар дьулуурдаах, ураты дьылҕалаах дьон баар буолаллар. Оннук дьонтон биирдэстэринэн Петр Семенович Наумов буолар. Кини хараҕынан көрбөт буолан оҕо эрдэҕиттэн I группалаах инбэлиит. Мин кинини кытта сирэй билсибитим уонтан тахса сыл буолла. Петр Семенович 1949 сыллаах төрүөх, Чурапчы улууһун Хоптоҕо нэһилиэгиттэн төрүттээх, сэттэ бииргэ төрөөбүттэн иккис улахан оҕо. Ийэтэ үлэ, тыыл бэтэрээнэ Наумова-Дьячковская Мария Павловна мин төрөөбүт сирим Чурапчы Түөйэтэ. Былыргыта Аччаҕар нэһилиэгиттэн төрүттээх. Аҕата сэрии кыттыылааҕа Наумов Семен Степанович Хоптоҕо нэһилиэгин олохтооҕо. Онон Петр Семенович төрүт биир дойдулааҕым буолар.
Петр Семенович биһиги тэрилтэбитигэр үлэлээбитэ номнуо 10 сылтан орто. Кэлэктиипкэ ытыктанар, үлэтигэр бэриниилээх, үтүө суобастаах үлэһитинэн биллэр, чөл олоххо угуйааччы киһи буолар. Тэрилтэбит иһинэн ыытыллар араас хабааннаах тэрээһиннэргэ барытыгар кыттар, бастыҥ уопсастыбанньык. Доруобуйатынан хааччахтаах дьон дэкээдэлэрин чэрчитинэн ыытыллар тэрилтэбит дуобакка күрэхтэһиитигэр кими да тулуппат, бастыҥ дуобаччыт. Ол мээнэҕэ буолбатах, Петр Семенович дуобакка ССРС успуордун маастарыгар кандидат. Биһиги тэрилтэбит үлэһиттэрин 70 бырыһыана доруобуйаларыгар хааччахтаах дьон. Онуоха Петр Семенович физкультура, успуорт көмөтүнэн, санаа күүһүнэн киһи доруобуйатын лаппа тупсарыныан сөбүн көрдөрөр, эрэл кыымын саҕар, холобур оҥостор киһибитинэн буолар.
Петр Семенович успуорка 40 сааһыттан ыла ыкса ылсыбыт. Уонча сыл сүүрүүнэн дьаныардаахтык дьарыктанан, 50 сааһыгар Саха сирин успуордун маастарын аатын ылары ситиспитэ. Марафоҥҥа киирсэргэ эр санааны ылынан, 100 км сүүрүүгэ Европа чөмпүйэнээтигэр кыттыбыта. Дьэ, мантан ыла, кини элбэх далааһыннаах күрэхтэһиилэргэ бириистээх миэстэлэри ылаттыыр. Арассыыйа устун араас сүүрүүгэ, ол иһигэр саамай уһун дистанциялаахха, 2010 сыллаахха Калининград куораттан Владивостокка диэри, 12090 км сүүрүүтэ буолар. Аҥаардас эт атаҕынан, туох баар туттар малын, балааккатын, иһитин-хомуоһун тиэммит икки көлөһөлөөх тэлиэгэтин соспутунан, самыыры, ардаҕы аахсыбакка, арыт умайар уот куйааска, аһаҕас халлаан анныгар балаакканан хонон, кыракый оһоҕун оттон, аһын астанан 6 ый 23 күн устата суос-соҕотоҕун сүүрбүтэ. Бу сүүрүүтэ Арассыыйа Гиннес рекордун кинигэтигэр киллэриллибитэ. Ону тэҥэ, 2010 сыллаахха сыл түмүгүнэн Саха сиригэр интэриниэт нөҥүө куоластааһын чэрчитинэн ыытыллар “Якутянин года” куонкурус кыайыылааҕа буолан, сэттэ бирилийээннээх бастакы ньүөмэрдээх мэтээлинэн наҕараадаламмыта. Дьэ, бу сүүрүүтэ киһини сөхтөрүөн сөхтөрөр! Киһи кыаҕа муҥура суоҕун, күүстээх санаа, дьулуур күүһүнэн тугу барытын ситиһиэххэ сөбүн туоһулуур. Петр Семенович: “Ыалдьар киһи санаатын түһэрэн, ыһыктынан кэбиһиэ суохтаах. Доруобуйатын чөлүгэр түһэрэр туһуттан, биири өйдүөх тустаах. Олох диэн хамсаныы. Хамсанар буоллаххына үйэҥ уһуур”, — диэн этэр.
Петр Семенович үс оҕо амарах аҕата, элбэх сиэн тапталлаах эһэтэ. Кэргэнэ олохтон эрдэ туораан, оҕолорун бэйэтэ иитэн атахтарыгар туруорбута. Бу доруобуйатынан хааччахтаах эр киһиэхэ күүстээх санаа, олоххо дириҥ тардыһыы буолар. Петр Семенович сааһыран баран, Дьокуускай куоракка олоҕун доҕорун көрсөн, педагог идэлээх Нина Прокопьевналыын уопсай мас дьиэҕэ быыкаайык хоско олороллор. Хас да сыллааҕыта үрдүкү салалтаҕа сылдьыбытыгар, дьиэ-уот боппуруоһун быһаарыахпыт диэбиттэр эрээри, баччааҥҥа диэри ол боппуруос хамсаабакка турар. Ол да буоллар, Петр Семенович былаана өссө да элбэх, ол курдук, 2016 сыллаахха сири эргийэ сүүрэр кытаанах санааны ылынан күүскэ бэлэмнэммитэ. Кинини өйүүр сыаллаах өрөспүүбүлүкэ уопсастыбанньыктара араас таһымнаах тэрээһиннэри ыыппыттара. Ол гынан баран, бу сүүрүүтүгэр ирдэнэр үп-харчы кыайан хомуллубакка, ол ыра санаа тохтообута. Петр Семенович санаатын туохтан да түһэрбэт, кини сырдык ырата элбэх уонна инникигэ эрэллээх, дьулуурдаах.
Петр Семенович саха норуотун биир чулуу уола, сахалар ытык көтөрбүт Хомпоруун Хотой курдук киэҥ Арассыыйа эбэни усталаах-туоратын тилийэ сүүрбүт, киһи эрэ санаммат ситиһиитин ситиспит, модун санаалаах биһиги киэн туттуубут буолар. Кини тус бэйэтин олорор олоҕунан, сыралаһан туран ситиһиитинэн, кыайыыларынан, ыраас санаатынан, чөл олоҕунан, киһи быһыытынан хас биирдиибитигэр үтүө холобур буолар, эрэли саҕар, олоҕу таптыырга үөрэтэр.
Биһиги бэйэбит типографиябытыгар оҥорон-таҥан, Петр Семенович олоҕун, номоххо киирбит кыайыыларын, ситиһиилэрин, доҕотторун-атастарын, аймахтарын истиҥ ахтыыларын, элбэх хаартыскалаан “Номох буолбут сүүрүк Бүөтүр” диэн ааттаан кинигэ-альбом бэчээттээн таһаардыбыт. Бу ааҕааччыларга барыларыгар, ордук билиҥҥи кэмҥэ олоххо миэстэтин булбатах эдэр дьоҥҥо, доруобуйа хааччахтааҕыттан тутулуга суох киһи санаатын күүһүнэн, олоххо дьулуурунан, успуорка эрэ буолбакка, тус бэйэҕэ элбэҕи ситиһиэххэ сөбүн сэһэргиир үтүө тыыннаах кинигэ диэн сыаналыыбыт. Түгэнинэн туһанан кинигэ таһаарыытыгар көмөлөспүт амарах санаалаах дьоҥҥо, тэрилтэлэр салайааччыларыгар дириҥ махталбытын тиэрдэбит.
Николай Местников, “Сайдыы” издательство дириэктэрэ,
СӨ нэһилиэнньэ социальнай харыстабылын үтүөлээх үлэһитэ, РФ суруналыыстарын сойууһун чилиэнэ.