Дьэ, доҕоттоор, туох диэн этиэхпин булбакка, бэри диэн бэккиһээн, сөрү диэн сөҕөн, өйүм көтөн, убаабыт баттаҕым туран, мээнэнэн мэндээрэн олоробун.. Ол туохтан, диэххит.
Уруккунан муҥур ыраахтааҕыбыт, бэрэсидьиэммит Быладьыымар Буутин судаарыстыба, норуот баайын-дуолун куорҕаллаан апчарыйа олорор куомуннаахтары-хоруупсуйаһыттары утары дьамакыраатыйаҕа тирэҕирэр Көнүстүтүүссүйэбит, кумааннай сууппут-сокуоммут ирдэбиллэринэн, бэрт “култуурунайдык”, кэһэтэ түһэн эттэрин эрэ ыарытыннара түһэр курдук охсуһуу бэлиитикэтин ыытар эбит, диэн санааҕа кэллим. Ону баара, этэллэринии, амтаһыйбыт, иҥсэтэ көппүт өссө бууса тэбиэһирэр, харахтара уоттанар, тарбахтара кычыгыланар-кыһыйар буоллаҕа.
Үөрүйэхпинэн бассааппын хасыһа олорон, ама сымыйа буоллаҕай, видеоҕа устубуттарын кэпсииллэрин, көрдөрөллөрүн көрөн, истэн сөҕөн, кэлэйэн, санаам түһэн, кыһыйан-абаран олоробун. Дабылыанньам дэлби таҕыста. Бу туох алдьархайай, ама да уорбут иһин, буолаары буолан хоруупсуйаны утары охсуһар “дьиҥнээх полковник”! ФСБ управлениетын начаалынньыга, полковник Кирилл Черкалин диэн чекист 12 миллиард солкуобайы кыбартыыратыгар саһыаран дьаарыстаан сытарын туппуттар! Эрэтиҥ, бизнесменнэри, урбаанньыттары бүк баттаан, “эһигини кырыыһалыыбын” диэн куттаталаан, итиччэ үлүгэр сууманы бэрик ылбыт.
Улуу сатирик- суруйааччы, публицист Михаил Евграфович Салтыков-Щедрин суруйан хаалларбыта баар: “100 сылынан миигин уһугуннаран Арассыыйаҕа туох буола турарый диэн ыйыттаххытына:”Уораллар”,—диэҕим”. Улуу киһи билэ сытаахтыыр буоллаҕа. Уоруйахтар судаарыстыбаларыгар олорор курдукпут. Үрдүк өһүөлээхтэр, олигархтар, араас чунуобунньуктар тыһыынчанан, мөлүйүөнүнэн уораллар, хоро таһаллар да, туох да буолбаттар. Сылынан соһо сылдьан сууттаабыта буолаллар. Хата дьонуҥ амньыыстыйаланаллар, араас усулуобунайданаллар, дьиэлэригэр хаайыллаллар. Ааттара-суоллара киэҥник тарҕанар, эрэкэлээмэлэнэллэр. Баҕар, хойутун дьокутаакка, күбүрүнээтэргэ да анньыһыахтара дии… Норуот итиннэ барытыгар үөрэнэн хаалла…
Оо, дойдубут, Арассыыйа ийэбит барахсан, баайыҥ, кыаҕыҥ бэрт буоллаҕа! Сүүһүнэн, уонунан миллиардынан, мөлүйүөнүнэн үбү-харчыны, баайы-дуолу супту уулуу, уора, хоро таһа, куоттара-күрэтэ олорор “оҕолоргун” өссө кэтэхтэриттэн имэрийээхтиигин. Өскүөрүтүн сөмүйэҕин чочоҥнотоҕун. Хоро таһааччыларыҥ, кэрбээччилэриҥ ол аайы өссө өрө бараллар…
Абаккалаах баҕайы, улуу кытай омук курдук дьаһаныахха баара. Кытайга аҕыс сыл устата 90-с сылларга ыытыллыбыт приватизациялааһын содулларын туоратар, көннөрөр силиэстийэлээһин, сууттааһын ыытылынна. Ол түмүгэр 4082 судаарыстыба баайын апчарайбыт акционер баайдара-дуоллара былдьанна, олохторун тухары хаайыыга симилиннилэр. Судаарыстыба баайын атыылыырга көмөлөспүт, кыттыспыт 6 тыһыынчаттан тахса чунуобунньук эмиэ итинник дьылҕаланна. Инньэ гынан 122 триллион юань суумалаах собуоттар, баабырыкалар судаарыстыбаҕа төннөрүлүннүлэр. Кытай хаайыллыбыт олигархтара тас дойдуларга күрэппит 45 триллион юань үптэрэ-харчылара КНР бүддьүөтүгэр төннөрүлүннэ. Кытай суута, дьиҥинэн, бу хоруупсуйаһыттары ытарга бириигэбэрдээн баран, ыар буруйдарын тыыннаахтарын тухары норуоттарын иннигэр үлэлээн боруостаатыннар диэн быһаарбыт. Дьэ, бу кырдьык, гуманнай быһаарыы.
Киэҥ иһит салааһыннаах дииллэр. Баартан көҥүл мачайдыыллар. Ону бопсорго, ити кытайдар курдук, кытаанах сокуоммут суох. Барыта иэччэхтээх сокуоннаахпыт. Бу санаатахха, Арассыыйа олохтоохторо бары да баай эбиппит. Миллиардердар, миллионердар, сүүһүнэн, уонунан тыһыынча хамнастаахтар бааллар. Бэл мин, биэнсийэлээх оҕонньор, тыһыынчанан тысхаҥныыбын…
Баай Арассыыйа байылыат олохтоох бардам оҕолоро уорбатахтарына “истэрэ ыалдьар”. Нуучча улуу сатирик- суруйааччыта эппитинии, XXI да үйэҕэ уоруохтара буоллаҕа… Утумнанар үөрүйэхпит, үгэспит, хайыыр да кыах суох… Итинник санааммын сапсыйан кэбистим, арыый уоскуйдум. “Оттон мин да, хантан эмэ аҕыйах тыһыынчаны уордахпына туох баарый..”,—диэн баламат санаа кылам гынан, бэйэм да соһуйдум, куттанным… Аньыы даҕаны… Түөһэйээри гыннаҕым дуу, кээс-кээс…
Биэтэс Билээхэп
Хаартыска, уруһуй: интэриниэттэн