Соторутааҕыта «Лена» киинэ тыйаатырын аччыгый саалатыгар «Саллаат сүрэҕэ» («Сердце солдата») диэн Руслан Тараховскай режиссердаах киинэни суруналыыстарга, блогердарга маҥнайгынан көрдөрдүлэр. Киинэ улахан экраҥҥа муус устар 29 күнүттэн көстөрө былааннанар.
«Саллаат сүрэҕэ» киинэни Тимофей Сметанин төрөөбүтэ 100 сылын туоларыгар (2019 сыллаахха) анаан режиссер Руслан Тараховскай устар санаалааҕа. Ол эрээри, хоруона хамсыга уонна да атын кыһалҕалар үөскээннэр, киинэ сүрэхтэниитин 2021 сыл муус устар ыйыгар көһөрөргө быһаарбыттара.
Айар бөлөх кэпсээбитинэн, бу киинэни оҥорууга, чочуйууга хас даҕаны сыл барбыт. Руслан Тараховскай мустубут дьоҥҥо туһаайан этиитигэр, киинэҕэ икки кэм дьүөрэлэһэрин, икки дьоруой – окуопаттан суруйааччы Тимофей Сметанин уонна билиҥҥи биһиги кэммититтэн скрипкаҕа оонньуур устудьуон Марк олохторо ойууланарын бэлиэтээтэ. Кини Тимофей Сметанин айымньыларын нөҥүө бэйэтин санаатынан сэриигэ баар буолан хаалар. Оттон суруйааччы Тимофей Сметанин сэриилэһэ сылдьан хоһоон суруйар. Кини уоттаах сэрии толоонугар сылдьан айар-тутар иэйиитин, санааларын хоһоон гынан көтүтэр.
Режиссер эппитинэн, скрипач – ускуустуба үлэһитэ, оттон кинилэр киһи дууһатын тутан, оҥорон таһаарар дьон, син эмиэ «инженер-конструктордарга» тэҥнээхтэр.
Хас биирдии киһи олоххо көрсөр ыарахаттарын – сэриигэ өлөр өстөөҕү кытта киирсии буоллун, сирдээҕи олоххо бэйэ миэстэтин булуу, сырдык-хараҥа, кырдьык, көҥүл, таптал иһин бэйэ иһигэр охсуһуу буоллун – хайдах ылынарыттан, онно хайдах хардарарыттан тутулуктааҕа ырылхайдык көстөр. Тоҕо эрэ көрө олорон, Пауло Коэльо «Книга воина света» диэн айымньытын саныы биэрбитим, син эмиэ онно курдук сырдык иһин охсуһар буойуннар тустарынан киинэҕэ кэпсэнэр.
Руслан Былатыан Ойуунускай аатынан Саха академическай тыйаатырын сүрүн режиссера буолан эбитэ дуу, киинэҕэ испэктээкил элэмиэннэрин туттубутун бэлиэтээтим. Ол курдук, скрипач уолбут сарсыарда аайы хаар күрдьэр идэлээх. Ити ньыма «Учуутал» диэн испэктээкилтэн кэлбитигэр саарбахтаммат. Сахалартан собус-соҕотох ССРС норуодунай учуутала Михаил Андреевич Алексеев Үөһээ Бүлүү өрөспүүбүлүкэтээҕи гимназиятыгар үлэлииригэр сарсыарда эрдэ оскуолаҕа кэлэн, күрдьэх ылан, оскуола тиэргэнин күрдьүбүтүнэн барара үһү. Онтон пансиоҥҥа олорор уолаттар утуу-субуу кэлэн учууталларыгар көмөлөспүтүнэн бараллара үһү. Ити курдук, сарсыарда аайы уолаттар түмсэн учууталларын кытта хаар күрдьэллэрэ үгэскэ кубулуйбут. Ити сааһыланыы, ырааһы, сырдыгы саҕыы, өйү-санааны уһугуннарыы диэн өйдөбүлгэ туттуллар ньыма. Руслан гимназияҕа үөрэммит буолан, бу ньыманы ордук чугастык ылынара биллэр суол. Оттон маны билбэтим буоллар, бу скрипач күн аайы хаар күрдьэр эбит диэн көннөрү көрөн эрэ кэбиһиэм этэ. Онон, мин санаабар, сорох дьон итини болҕомтоҕо ылбыттара буолуо. Тыйаатырга итинник хатыланар көстүүнү көрдөххүнэ, мээнэҕэ буолбатын тута сэрэйэҕин, тоҕо итинник хаар күрдьэрин толкуйдаан да таһаарыахха сөп.
Киинэҕэ таптал тиэмэтэ эмиэ ураты миэстэҕэ турар. Сүрүн дьоруойдар нөҥүө олоххо, дойдуга, норуокка, кыыска, кэргэҥҥэ тапталы көрдөрөр. Бу киинэ тапталы харыстыырга, олох иһин охсуһарга, мэһэйдэри туоруурга, санааны бөҕөргөтөргө, чугас дьоҥҥун сыаналыырга үөрэтэр. «Хаһан даҕаны бэйэҕэр саарбахтаама» диэн тыллар хайдахтаах курдук күүс биэрэллэрин, олоххо тардыһыыны күүһүрдэллэрин көрүөххэ сөп.
Скрипач Марк (Олег Уларов) тыйаатыр режиссерун (Тамара Обутова) уонна суруйааччы Тимофей Сметанин айымньыларын кытта билсиитэ кини бу иннинээҕи, уопсай хоһун иһинэн муҥурдаммыт олоҕун тосту уларытар. Кини олоҕо урут хаһан даҕаны билбэтэх иэйиилэринэн, кыраасканан, көҥүллүк айыы уонна бэйэ кыаҕын толору таһаарыы үөрүүтүнэн туолар, дьиримниир. Ол эрээри туох барыта толуктаах буолара көстөр. Олох төһөнөн ыарыыр да, соччонон кэрэҕэ тардыһыы уһуктуохтаах… Ускуустуба ол туһугар үлэлиэхтээх.
Оттон Тимофей Сметанин диэн кимий? Кини олус кылгастык да олорон аастар (баара-суоҕа 27 сааһыгар күн сириттэн барбыта), үгүс айымньыны норуотугар суруйан хаалларбыта – литература үс көрүҥэр тэҥинэн айар ураты дьоҕурдаах суруйааччы этэ. Кини талааннаах поэт, драматург уонна прозаик быһыытынан үрдүктүк сыаналанар. Оҕолорго анаммыт остуоруйалара, «Лоокуут уонна Ньургуһун» драма, «Егор Чээрин», «Күөрэгэй», «Куоска олоҥхото», «Кыhыл былааттаах кыыс», «Уол уонна эhэ», «Мэхээлэчээн булчут кэпсээннэрэ» уонна да атын элбэх айымньы ааптарын быһыытынан биллэр.
Сэрии кэнниттэн Тимофей Сметанин баара-суоҕа икки эрэ сыл олорбут, онно ылбыт бааһырыыларыттан өрүттүбэтэх. Киинэҕэ сотору-сотору хоһоонноро иһиллэллэр. Онно маннык ис хоһоонноох строкалар киһини олус долгуталлар: «Төһө даҕаны сэрииттэн бааһыран, эчэйэн кэллэрбин сирдээҕи дьолу билбиппин хатылыырбыттан хаһан даҕаны сылайыам суоҕа…» Биһиги маннык эйэлээх олоххо олорорбут туһугар олохторун толук биэрбит саха саллааттарын санаалара итинник этэ. Оттон биһиги бүгүн тугу санаан олоробутуй, олоххо сыһыаммыт хайдаҕый, чугас дьоммутугар, доҕотторбутугар, үлэбитигэр? Туохтан санаабыт түһэрий, мунчаарабытый?
Дьыл-хонук аастаҕын аайы Улуу Кыайыы суолтата өссө дириҥээн, кэҥээтэр-кэҥээн иһэр. Манна даҕатан эттэххэ, киинэ устата классическай музыка иһиллэрэ эмиэ итини кытта ситимнэһэргэ дылы. Классическай музыка курдук сэрии тиэмэтэ киһи-аймах өйүгэр-санаатыгар иҥэн үйэлэри уҥуордуо турдаҕа, өлбөөдүйбэт, сүппэт өйдөбүл буолан мэлдьи баар буолуоҕа…
Киинэ литература, тыйаатыр уонна музыка өтө киирсэр айымньыта буолла диэххэ сөп. Оннук кини араастык дьэрэлийэр, көрөөччү бэйэтэ толкуйдаан таһаарарыгар ыҥырар. Операторскай, техническэй, тыас-уус өттүнэн кыра итэҕэстэр баалларын аахсыбатахха.
Оксана МАНЧУРИНА