Муус устар 29 күнүттэн Саха сирин киинэ тыйаатырдарыгар суруйааччы Тимофей Сметанин айымньыларынан “Саллаат сүрэҕэ” киинэ сүрэхтэниитэ буолаары турар. Сүрэхтэнии иннинэ киинэ режиссеруттан Руслан Тараховскайдыын кэпсэттибит.
— Руслан Игоревич, киинэ устуутунан хаһан саҕалаабыккыный?
— Култуура министиэристибэтин сакааһынан улахан учуонай Георгий Прокопьевич Башарин туһунан “Завещание” диэн документальнай киинэ устубутум. Киинэҕэ режиссер быһыытынан бастакы сүрэхтэниим этэ. Онно киинэҕэ син үлэлиэххэ сөп эбит диэн санаа үөскээбитэ. Салгыы Дмитрий Татариновтыын “Кытыл” диэн уус-уран киинэни устубуппут. Сайын уонна билиҥҥи кэм буолан Хаҥалас улууһун Тумул диэн нэһилиэгэр үс нэдиэлэ иһигэр устан бүтэрбиппит. Тыйаатыр үлэтин быыһыгар киинэ устуохха сөп эбит диэн санаа үөскээбитэ.
— “Саллаат сүрэҕэ” киинэни устар санаа хайдах кэлбитэй?
— Ханнык киинэ устабытый диэн толкуйдуу сырыттахпытына Кэбээйи улууһун дьаһалтатыттан “Фронтовик-поэт,суруйааччы Тимофей Сметанин туһунан киинэ устуоххутун сөп дуо, үп-харчы өттүнэн көмөлөһүөхпүт” диэн этии киирбитэ. Биһиги сөбүлэспиппит. Сэриини биир чаас сүүрбэ мүнүүтэлээх киинэ оҥорон толору метрга көрдөрөргө улахан харчы наада этэ. Биһиги үппүт-харчыбыт сэмэй буолан, сценарийы аҥара сэрии, аҥара билиҥҥи кэми көрдөрөр курдук толкуйдаабыппыт.
“Эн былыргыгын өйдүүр буоллаххына — эн инникилээххин” диэн этии баар. Онно сөп түбэһиннэрбиппит сүүйүүлээх дии саныыбын.
— Киинэнэн көрөөччүгэ тугу тиэрдэр сыаллаах үлэлээтигит?
— Мин ийэбинэн эһэм, кини бииргэ төрөөбүттэрэ Аҕа дойду сэриитигэр олохторун толку уурбуттара. Биһиги дьоллоох олоххо олорорбут, айарбыт-тутарбыт, сөбүлүүр дьыалабытынан дьарыктанарбыт туһугар биһиги эһэлэрбит, хос эһэлэрбит сэрии толоонугар охтубуттара. Ол суолтатын биһиги аныгы ыччат, үүнэр көлүөнэ бэйэбит оҕолорбутугар, сиэннэрбитигэр тиэрдиэхтээхпит. Аныгы ыччат эйэлээх олоххо олорон тугум эрэ сатаммата диэн «стресстээн», санаата түһэн арыгыһыт буолар бырааба суох! Тоҕо диэтэр бу эйэлээх олох туһугар наһаа улахан толук ууруллубута, хаан тохтубута. Эһэлэрбит аҕалбыт кыайыыларын ытыктаан, дойдубут норуоппут сайдарын туһугар үлэлиэхтээхпит-хамсыахтаахпыт.
Сүүрбэ сыллааҕыта биһиги Москваҕа үөрэнэ сырыттахпытына, “скинхэттэр”, “фашистар” диэн бааллара, кинилэр “Москва для москвичей” диэн сыаллаах, биһигини, кыайыы иһин хааннарын тохпут дьон сиэннэрин талбыттарынан кырбыыллара, абааһы көрөллөрө. Аҕа дойду сэриитин туһунан кэнники кэмҥэ араас сымыйа сурахтар бааллар. Сэриини Америка кыайбыта дииллэрин хаста да истибитим, аахпытым. Дьыл-хонук аастаҕын аайы Улуу Кыайыы суолтата өссө дириҥээн улаатан иһиэ. Кэнчээри ыччакка сэриини норуот кыайбыта диэн өйдөбүлү биэриэхтээхпит. Ол аата нуучча эрэ буолбакка бүтүн Сэбиэскэй норуот ол иһигэр: саха, тувинец, киргиис, узбек, эрмээн, хакаас уо.д.а – бары биир сомоҕо буолан өстөөҕү кыайбыттара. Уонна ханна да бардарбыт омугунан арахсыы суох буолуохтаах.
— Сүрүн дьоруой тоҕо скрипач буолла?
— Сэрии кэмигэр сүрүн дьоруой – Тимофей Сметанин, аныгы олоххо сүрүн герой скрипач уол. Скрипач – искусство үлэһитэ, искусство үлэһиттэрэ — киһи дууһатын тутан таһаарар дьон. Биһиги кинини сырдык туһугар охсуһааччы диибит. Билигин даҕаны көстүбэт сырдык-хараҥа икки ардыгар сэрии син биир бара турар. Ол сэриигэ искусство үлэһиттэрэ сырдык өттүгэр охсуһаллар. Искусство саллаата скрипач уол эйэлээх олоххо Тимофей Сметанин айымньыларын нөҥүө бэйэтин санаатынан сэриигэ баар буолан хаалар. Суруйааччы Тимофей Сметанин сэриилэһэ сылдьан хоһоон суруйар, уоттаах сэриигэ искусствоны айар-тутар. Түмүгэр икки тэҥҥэ кэм холбоһон хаалаллар.
— Киинэҕэ кимнээх үлэлээтилэр?
— Олус күүстээх хамаанданы кытта үлэлээн киинэбит тахсан эрэр. Киинэ идеятын ааптара, генеральнай продюсербыт Дмитрий Татаринов хамаанданы хомуйда. Үҥкүү тыйаатырын худуоһунньуга Екатерина Шапошникова, уопуттаах сценарист Гела Красильникова, туруорааччы оператордарбыт Айаал Евдокимов уонна Николай Ефремов, Вячеслав Ефимов буолан кыайдыбыт. Түгэнинэн туһанан киинэ устуутугар үлэлэспит хамаандабар уонна Былатыан Ойуунускай аатынан Саха тыйаатырыгар, «Сахафильмҥа», “Саха” Национальнай көрдөрөр-иһитиннэрэр хампаанньаҕа, СӨ Култууратын министиэристибэтигэр, Андрей Саввич Борисовка, СӨ Бырабыыталыстыбатыгар махталбытын тиэрдэбит!
Киинэбит тыаһа-ууһа кыайтарбакка наһаа өр тохтоон турбута. Киинэҕэ тыас-уус олус ыараханнык оҥоһуллар эбит. Саха сиригэр тыаска-ууска үлэлиир дьон аҕыйахтар. Аҕа дойду сэриитигэр хас биирдии саа, бэстилиэт барыта тус туһунан тыастаахтар. Бырабыыыталыстыба мөлүйүөн кэриҥэ харчыны көрөн, Санкт- Петербургтааҕы тыаһы-ууһу уһулар устуудьуйаҕа Сергей Ивановка оҥоттордубут. Киинэни таһаардыҥ да аны реклама үлэтэ күүскэ барыан наада. Продюсер Василий Борисовка уонна Яна Байгожаеваҕа сырдатыы үлэтин ыыппыттарыгар улахан махталбын тиэрдэбин! Сүрүн оруолу толорбут Олег Уларовка махтанабыт, скрипач оруолун өр көрдөөбүппүт, тоҕо диэтэргин киинэҕэ көрөөччүнү албыннаабаккын, сүрүн оруолу толорооччу скрипкаҕа дьиҥнээхтии оруолу толороро ирдэнэр этэ. Былатыан Ойуунускай аатынан Саха тыйаатырын артыыстарыгар, Владимировкаҕа маассабай сыаналарга үлэлээбит уолаттарга, Пушкин аатынан Нуучча тыйаатырын артыыстарыгар, Хатаска былыргы дьиэлэрин уларсыбыт Федоровтар дьиэ кэргэттэригэр уонна Вячеслав Яроевка, музыка үрдүкү оскуолатыгар, “Арка арктика” государственнай филармонияҕа уонна, биллэн турар, Кэбээйи улууһун дьаһалтатыгар улахан махталбытын тиэрдэбит! Балаһыанньаттан тахсыыга көмөлөспүт аймахтарбытыгар эмиэ махтанабыт!
“Саллаат сүрэҕэ” киинэ туһунан Арассыыйа биллэр киинэ режиссера, сценарист, оператор, “Битва за Севастополь”, “Черновик”, “Первый Оскар” киинэлэринэн биллэр Сергей Мокрицкай санаатын үллэстэр:
— Саха киинэтэ сылын ахсын соһутара элбээн, сайдан иһэр. Саҥа тиэмэлэри, жанрдары боруобалыыр. Сотору режиссер Руслан Тараховскай “Саллаат сүрэҕэ” диэн киинэтэ улахан экраҥҥа тахсыаҕа. Бу киинэ туох хайа иннинэ таптал туһунан киинэ. Тимофей Сметанин олоххо, норуотугар, дойдутугар, кэргэнигэр таптала – киинэ сүрүн санаата буолбуттар. Кини баара-суоҕа сүүрбэ сэттэ сыл олорбут. Төһө даҕаны кылгас кэм олорбутун иһин, кини олоҕо хас даҕаны олоххо тэҥнэһэр — суруйааччы, драматург, поэт, фронтовик…
“Саллаат сүрэҕэ” – таптал үөрэҕэ. Киинэ ааптардара көрөөччүгэ чэпчэкитэ суох суолу тэлэллэр. Тапталы сүрэххэ уматан баран, мэһэйдэри харгыстары барытын туораан, харыстыырга үөрэтэр киинэ. “Хаһан даҕаны бэйэҕэр саарбахтаама” диэн тыллар хайдахтаах курдук күүс биэрэллэрин, олоххо тардыһыыны күүһүрдэллэрин, олоҕу сыаналыырга үөрэтэллэрин көрүөххүт. Тимофей Сметанин эппитинии: “Мин сирдээҕи дьолу билбиппин хатылыырбыттан хаһан даҕаны сылайыам суоҕа”. Бары сирдээҕи дьолу билэргитигэр баҕарабын.
Надежда Ильина.