Саха гимназията кыайыыга кынаттаабыт 75 ырыаны суруйар (ВИДЕО)

Мин иннибэр ырылхай буочарынан бөрүөнэн суруллубут 70 сыл анараа өттүгэр олохтоммут ырыанньык сытар. Манна Кыайыыга кынаттаабыт нууччалыы ырыалар тиһиллибиттэр. Бу – биллиилээх бөҕөс, Күүстээх Ильин ырыанньыга.

edersaas.ru

Сап саҕаттан тиһиллэн

Патриотизм, Улуу Кыайыы 75 сылларын иитинэн төрүттэрин­уустарын, хос эбээлэрин-эһээлэрин туһунан чиҥэтэн үөрэттиннэр диэн санаанан салайтаран, быйыл саха гимназиятыгар Төрүччү сылынан биллэриллибитэ. Үөрэх дьылын саҕаланыыта үөрүүлээхтик арыйбыттар. Ол чэрчитинэн, быйыл кылаастарынан, сүһүөхтэринэн араас бырайыактары толкуйдаабыттар. Олортон биирдэстэринэн “Кыайыыга кынаттаабыт ырыалар” буолар. Бырайыак идиэйэтэ бэйэтэ туспа интэриэһинэй устуоруйалаах.

Александр Самсоновтыын көрсүһүү

Гимназияҕа Кыайыы 75 сылын көрсөр тэрээһини номнуо балаҕан ыйыттан саҕалаабыттар. Арассыыйа үтүөлээх артыыһа, Саха сирин норуодунай артыыһа, байыаннай ырыалары тарҕатааччы Александр Самсонов улахан кылаас үөрэнээччилэрин кытта көрсүбүт. Харах уулаах, биир чаастаах ырыа ылламмыт, истиҥ кэпсэтии тахсыбыт. Бу көрсүһүүттэн сиэттэрэн, дириэктэр Валентина Софронеева оҕолор хайаан даҕаны байыаннай, Кыайыыга кынаттаабыт ырыалары билиэхтээхтэр диэн түмүккэ кэлэр.

Күүстээх Ильин ырыанньыга

Оҕоҕо кураанах тылынан кэпсиирдээҕэр, көрдөрөн үөрэтэр быдан тиийимтиэ. Маныаха Василий Ильин-Күүстээх Ильин ырыанньыга олук буолбут. Күүстээх Ильин туох киһиний диэтэххэ, үгүс ааҕааччы, бука, саха биллэр-көстөр бөҕөһө диэҕэ. Оттон кини Аҕа дойдуну көмүскүүр Улуу сэрии кыттыылааҕа буоларын, ураты каллиграфическай буочардааҕын, ырыанньык, биллиилээх дьон этэн кэбиспит ох, кынаттаах тылларын сурунар үгэстээҕин билэр киһи ахсааннаах буолуо.

Бүгүн Василий Ильин-Күүстээх Ильин ырыанньыгын туһунан ахтан ааһар оруннаах. Ырыанньык таһыгар туох даҕаны суруга-бичигэ суох. Кытаанах тастаах тэтэрээт бастакы сирэйин ары­йааты кытта ыраас, бэрт кыраһыабай буочарынан “Помнишь ли ты край далекий” диэн ырыа суруллубут. Уопсайа, 40-ча ырыа тиһиллибит. Ырыаҕа Кыайыы, төрөөбүт дойдуга, киһиэхэ таптал хоһуллар. Тэтэрээт ортотун диэки “Вот солдаты идут” ырыа анныгар
“г. Норильск, 28.06.50 г.” диэн бэлиэтээһиннээх уонна илии баттааһыннаах. Ол эбэтэр, бу ырыанньык олохтоммута быйыл 70 сыла буолар. “Хороши в саду цветочки”, “Человеком человек”, “Москва”, “Колхозная песня о Москве”, “Песня о Сталине”, “Фронтовая Сибирская”, “Катюша”, о.д.а. ырыалар тиһиллибиттэр.

“Аҕам бу тэтэрээтин түгэн көһүннэр эрэ, Кыайыы күнүгэр таһааран көрөбүт, оҕолоро уларса сылдьан ыллыыбыт. Өссө оскуолаҕа үөрэнэр эрдэхпиттэн былдьаһарым. Кыратык марайдаабыт даҕаны түгэннэрдээхпин. Аҕам хараҕын харатын курдук харыстыыра. Итини таһынан, өссө альбомнаах. Манна алпаабытынан нууччалыы тыллар быһаарыыларын суруйан испит. Салгыы Карл Маркстан саҕалаан, Максим Горькай, Надежда Крупская, Антон Чехов уо.д.а. биллэр-көстөр дьон кинигэҕэ, тылга, үөрэххэ… сыһыаннаах ох тылларын суруйталаабыт”, — диэн билиһиннэрэр.

Ити курдук, ырыаһыт Александр Самсоновы кытта көрсүһүүттэн, Күүстээх Ильин ырыанньыгыттан саҕыллыбыт идиэйэ гимназия улахан бырайыагар кубулуйбут. 70 сыллааҕыта олохтоммут тэтэрээккэ бэл тастыын майгынныыр, эмиэ лиинийэтэ суох тэтэрээти булан, тохсунньуттан бырайыактарын саҕалаабыттар.

Кыайыыга аналлаах 75 ырыа

— Биһиги оҕо эрдэхпитинэ бары ырыанньыктаах этибит. Онно төһөлөөх элбэх ырыаны суруммуппут буолуой… Ол ырыалары күн бүгүҥҥэ диэри ыллыы сылдьабыт. Аныгы оҕоҕо – ол суох. Онон Кыайыы 75 сылынан 75 ырыаны суруйтарар санааҕа кэлбиппит. Усулуобуйата уратылаах. Бастатан туран, биир кылаас хайаан даҕаны икки ырыаны суруйуохтаах, онтон биирэ – булгуччу сахалыы. Суруйбут ырыатын тоҕоос­тоох түгэн көһүннэр эрэ ыллыахтаах. Иккиһинэн, дьиэ кэргэнинэн кэлэн суруйуохтаахтар. Оҕо бэйэтэ, аҕата, ийэтэ, эбээтэ, эһээтэ кытталлара өссө ордук. Үсүһүнэн, көмпүүтэргэ бэчээттээн баран аҕалан сыһыаран кэбиспэккэ, эт илиилэринэн суру­йуохтаахтар. Кулун тутар ортотугар диэри баттаспыттар ырыаларыгар оҕо уонна улахан киһи буочардара ырылхайдык көстөр.

Билигин, ылламмыт ырыа өрүү уостан түспэккэ ылланар, атыттар умнууга хаалаллар. Онон бу тэрээһинтэн сиэттэрэн, оҕолор Кыайыы ырыатын да билэллэр, умнууга хаалбыт ырыалары даҕаны  сөргүтэллэр. Ырыа хатыламматын курдук кылаастарынан испииһэги наардаабыппыт. Аҕалар, төрөппүттэр сэбиэттэрэ, эбээлэр түмсүүлэрэ бары кытыннахтарына, лоп курдук 75 ырыа суруллуохтаах диэн суоттаабыппыт. Биир суолтата – ол”, — диэн гимназия дириэктэрэ Валентина Софронеева кэпсиир.

Аны оҕо өйүгэр-санаатыгар, сүрэҕэр-быарыгар умнуллубат түгэн буоллун диэн, гимназия түмэлигэр суруйтарарга санаммыттар. Кылаас оҕолоро төрөппүттэрин кытта ыйыллыбыт күҥҥэ-дьылга, бириэмэҕэ кэлэн, тоҕо чопчу бу ырыаны талбыттарын кыратык сырдата түһэн баран анаммыт остуолга олорон суруйаллар, бу барыта хаартыскаҕа түһэриллэн үйэтитиллэр.

Төрүччү сылыгар

Саха гимназията Кыайыыга аналлаах тэрээһиннэрэ итинэн муҥурдаммат. Иккис улахан бырайыактарынан “Дьиэ кэргэн реликвията” буолар. Ханнык баҕарар дьиэ кэргэн хос эбээлэриттэн, эһээлэриттэн тиийэ кэлбит сыаналаах маллаах буолар. Бу маллар устуоруйаларын оҕолор билиэхтээхтэр, кэпсиэхтээхтэр. Оттон мал сыл устата гимназия түмэлигэр туруохтаах эбит. Күн бүгүн түмэлгэ 1945 сыллаахха сэрииттэн кэлбит үс муннуктаах сурук, 1944 сыллааҕы хаһыаттар кичэллээхтик хараллан сыталлар эбит. Оҕолор ыраахтан олорон үөрэнэр кэмнэригэр бырайыак тохтообот, хаартыскаҕа түһэрэн ыыта тураллар. Маны барытын тиһэн виртуальнай түмэлгэ киллэрэр былааннаахтар.

Үһүс улахан бырайыактара – “Дьиэ кэргэн дьоруойа”. “Аҕа дойду Улуу сэриитин кыттыылааҕа, тыылга үлэлээбит дьон барыта дьоруой буолбат. Ол эрээри, кини хас биирдии ыал бэйэтин дьоруойа. Кинини үрдүктүк туталлар, кининэн киэн тутталлар. Бу Кыайыы 70 сылыгар анаммыта. Оччолорго гимназия эдэр учууталлара кыттыбыттара. Бары биир истиилинэн толорбуттара истиэндэ буолан ыйаммыта. Быйыл бу бырайыакпытын саҥардан эрэбит”, — диэн иһитиннэрдэ. Төрдүһүнэн, “Утум” эбээлэр, эһээлэр түмсүүлэрэ “Сэрии оҕолоро” диэн ураты бырайыагы олоххо киллэрбиттэр. Гимназия бүгүҥҥү үөрэнээччилэрин эһээлэрэ, эбээлэрэ оччолорго сэрии сылларыгар тугу үлэлээбиттэрин, Кыайыыга бэйэлэрин кылааттарын хайдах киллэрсибиттэрин эмиэ илиинэн суруйан хаартыскалаан кэпсииллэр.

Түмүк

Көстөрүн курдук, бүтүн кэлэктиип, кылаас салайааччылара, төрөппүт кэмитиэттэрин бэрэссэдээтэллэрэ бары түмсэн, гимназияҕа биллэриллибит Төрүччү сыла төгүрүччү тахсан кэлэр. Хас биирдии бырайыак барыта дьиэ кэргэн устуоруйатын, уоттаах сэриини кытта ситимнээх. Былаан быһыытынан, ыам ыйын 9 күнүгэр бары кылаастар ырыанньыгы толорон бүтэрэн, үөрүүлээх быһыыга-майгыга гимназияларын түмэлигэр туттарыахтаах эбиттэр. Ол эрээри, ыарыынан сибээстээн, үөрэх ньымата уларыйан, билигин оҕолор ырыаларын Zoom порталынан ыллыыллар. Саха гимназиятын үөрэнээччилэрэ төһө да ыраахтан олорон үөрэммиттэрин иһин, Улуу Кыайыы 75 сылын тэрээһинэ тохтообот. Ыраахтан олорон төрүттэрин үйэтитэллэр.

https://www.instagram.com/tv/B_6rfQeoFdj/?igshid=1ums1b0tfd2

Людмила ПОПОВА, “Саха сирэ” хаһыат,  edersaas.ru