Кэлиҥҥи кэмҥэ «ИТЦ» (норуокка итинник аатынан биллэр) ХЭУо салайааччыта Александр Кривошапкины тэлэбиисэр сонуннарыгар сайылыктарынан, сылгыһыттар баазаларынан сылдьан интэриниэти, күнтэн үлэлиир ыстаансыйаны киллэрэ сылдьарын үгүстүк көрөбүн.
edersaas.ru
Тыа сирин олохтоохторугар олус наадалаах үлэни ыытар «Иһитиннэрэр тэхиньиичэскэй киин» ХЭУо дириэктэрэ, тыа хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһитэ Александр Кривошапкины кытта сыыппара тэриллэрин олоххо киллэрии туһунан кэпсэттим.
Сыыппараҕа киирии
— Тыа сиригэр цифровой технологияны киллэрии туох санааттан, хаһааҥҥыттан саҕаламмытай?
— Тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтэ 1995 сыллаахха өрөспүүбүлүкэ агрокомлексын үлэтин информатизация бырагырааматыгар киллэрбитэ. Салайар тэрилтэбэр биир сүрүн соругу туруорбуттара – сыыппара технологиятын бу салааҕа өрө тардыы. 2017 сыллаахха диэри тыа хаһаайыстыбатын салаатын информатизация, сыыппара технологиятын хайысхаларыгар «хайыһыннарбытым». Онтон кэлиҥҥи үс сыл устата атын салаалары кытта холбоон, сыыппара үлэтин сонун хайысхатыгар туспа тэрилтэ тэрийбитим. Хамаандам күүстээх инженердэрдээх. Тыа хаһаайыстыбатын салаатыгар инженернэй-тэхиньиичэскэй үлэ хайысхатын ымпыгар-чымпыгар тиийэ билэр дьон. Технопаарка резиденнэрин быһыытынан сонун хайысхалары олоххо киллэрэргэ үлэлэһэбит.
Биһиги өҥөбүтүнэн өрөспүүбүлүкэ үгүс улууһа туһанар. Тыа сиригэр үс сыл устата 300-тэн тахса хаhаайыстыбаны, тэрилтэни аныгы үйэ сибээһинэн хааччыйдыбыт. Аны манна биирдиилээн дьону эбэн кэбис. Наадыйар дьон интэриниэттэн, социальнай ситимнэртэн истэн билэллэр. Саамай үчүгэй «сибээс» — биһиги өҥөбүтүн туһаммыт дьон бэйэлэрин билэр дьонноругар тиэрдэн иһиилэрэ.
Сыананы санаабыккынан ыараппаккын
— Сыыппара технологиятын олоххо киллэрии уустук буолан, төлөбүрэ да ыарахан буолуо? Ону сакаасчыт уйунар дуо?
— Туох да диэбит иһин, аныгы олоххо сыыппара өҥөтө суох табыллыбаккын. интэриниэт, суотабай сибээс – олохпут аргыһа. Өҥөнү оҥоруу төлөбүрэ, биллэн турар, тарыыптан, хаачыстыбаттан тутулуктаах. Сыананы санаабыккынан ыараппаккын. Конкуренция улахан, сыыппара технологиятыгар үлэлиир исписэлиис үгүс. Онон сыл аайы сыана чэпчии турар. Холобурга, сылгыһыт баазатыгар интэриниэт тэрилин сыаната 35-60 тыhыынча солкуобай. Оттон ыйдааҕы төлөбүр 2,5- 9 тыhыынча солкуобай. Төлөбүр хайдах баҕарар оҥоһуллуон сөп: сберкиниискэнэн, карточканан, сирэй харчынан, онлайн өҥөтүнэн туһанан. Үс ыйга диэри төлөбүрү бырыһыана суох уһатабыт. Баан нөҥүө кирэдьиит ыларга көмөлөһөбүт.
Сыыппара тэрилигэр — субсидия
— Сылгы баазаларыгар, сайылыктарга ырааҕыттан-чугаһыттан тутулуга суох интэриниэти киллэриэххэ сөп дуо?
— Хайаан да киллэриэххэ наада, туох да уустуга суох. Үлэлэрин саҥа саҕалаан эрэр дьоҕус хаhаайыстыбалар төлөбүрүн ыарырҕаталлар. Сыыппара технологиятын олоххо киллэрии тирээн турар боппуруос буолбутунан сибээстээн, Саха сирин тыатын хаhаайыстыбатын министиэристибэтэ үлэлиир хаhаайыстыбаларга өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтүгэр ити хайысхаҕа анал субсидия көрүөн наада. Сайылыкка ыал ыалынан тахсар. Интэриниэт баар да буоллаҕына, хаачыстыбата мөлтөх. Дьон батсааптаһан, төлөпүөннэһэн абыранаары, үтүмэн харчыларын барыыллар. Ону да сибээс баар сиригэр баар. Оттон билигин эһэ-бөрө элбээбит, ойуур баһаардара умайар ыраах сирдэригэр барбыт дьон, аҕыйах кэмҥэ да буоллар, «сурахтыын сүтэллэрэ» баар суол. Онон судаарыстыба бу суолталаах боппуруоска болҕомтотун ууруон наада. Кэрэхсэбиллээҕэ баар, түҥ тыа быыһыгар интэриниэт киллэрээччи ахсаана үксээтэ.
Күнтэн эньиэргийэ ылар тэрил
— Биирдэ тэлэбиисэргэ күн уотунан үлэлиир лаампалары туруора сылдьаргытын көрөн аһарбыттаахпын. Ити тэрил хайдах үлэлиирий?
— Аныгы үйэҕэ аан дойду үрдүнэн күнтэн эньиэргийэ ылан, уот биэрэр технология олус күүскэ сайдан турар. Эньиэргийэни ФЭС (фотоэлектрическай станция) мобильнай төлөпүөнтэн саҕалаан, улахан сүүһүнэн мегавакка тиийэ биэриэн сөп. Биhиги кыраттан саҕалаан, улахан хаhаайыстыбаларга, сайылыктарга, мобильнай ыстаадаларга аналлаах ФЭС-ры таҥан, туруоран биэрэбит.
Ити уота суох ыраах олорор, көһө сылдьар хаhаайыстыбаларга, сайылыктарга олус туhалаах ыстаансыйа. Кэлиҥҥи сылларга бу тэрил наадатын уонна туһатын өйдөөн, бэйэлэринэн билэн, ыстаадалар, сайылыктар туhанан эрэллэр.
Чинчийии көрүҥэ
— Сылгыны уонна табаны буларга «спутниковай ошейник» диэн көрүҥү чинчийэ сылдьыбыккыт. Ол төһө көдьүүстээҕий? Бэйэтин толуйда дуо?
— Ити биһиги тэрилтэбит айар-чинчийэр үлэтин биир көрүҥэ. «Спутниковай ошейниктары» бэйэбит айан, бырайыактаан оҥоробут. Хаһаайыстыбаҕа үгүс таба уонна сылгы сүтэр. Ыраах бардахтарына көрдөөһүҥҥэ бириэмэ, уматык баранар. Ити олус ыарахан сыаналаах технология. «Спутниковай ошейниктары» омук сириттэн үтүмэн харчыны бараан, анаан аҕалан тутталлар. Оттон биhиги оҥорор спутнигынан үлэлиир тэриллэрбит сыаналара быдан чэпчэки. Сыыппара тылынан эттэххэ, «сервернай платформата, бырагырааманан хааччыйыыта, интерфейса» — олоччу бэйэбит айан таһаарыыбыт. Онон туттарга олус судургу. Чинчийиини ыыта сылдьабыт. Саха сирин таhыгар тахсар былааннаахпыт. Бу тэрилбит кэнэҕэс «Саха сиригэр оҥоһулунна» диэн хамсааһыҥҥа сыыппара оҥоһугун быһыытынан биир сонун көрүҥүнэн буолара саарбаҕа суох. Хаһаайыстыбаларга наадыйыы баар.
… Кырдьык, сайылыктарга, сылгы баазаларыгар, ыстаадаларга олус туһалаах аныгы үйэ сибээһин сыыппара тэриллэрэ олоххо киирилэрэ – кэм ирдэблинэн буолла.
Елена ПОТОЦКАЯ, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru