Ил Дархан Айсен Николаев 2018 сыл сэтинньи 6 күнүгэр Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр ыам ыйын 22 күнүн Сайылык күнүн бэлиэтиир туһунан ыйааҕы таһаарбыта. Бу докумуон саха төрүт үгэһин харыстыыр, тыа хаһаайыстыбатын үлэһитин суолтатын үрдэтэр сыаллаах ылыллыбыта.
Бу күн өбүгэлэрбит өйдөбүллэринэн, Сахабыт сиригэр Саҥа сыл саҕаланар. Оттон сылы этэҥҥэ туораан, күөххэ үктэнии, сайылыкка көһүү дириҥ суолталаах, күүтүүлээх кэм.
Биһиги өбүгэлэрбит тымныы кыһын кэнниттэн күөххэ үктэнии саҕана сүөһүлэрин-астарын илдьэ кыстыктарыттан сайылыкка көһөн тахсаллара. Бу күн сайылыкка тахсыбыт ыал алаадьы буһаран, араас сиэри-туому ыытан, дьон-сэргэ этэҥҥэ сылдьарын, сүөһү-ас этэҥҥэ турарын, уйгуну-быйаҥы биэрэрин туһугар айыылартан көрдөһөллөрө.
Сайылыкка тахсыы Сэбиэскэй Сойуус саҕана дэлэй этэ. Холкуос, сопхуос саҕана сүөһү барыта сайылыктарга таһааралларын түмүгэр, үүтү ыаһыҥҥа уонна сүөһү ахсаанын элбэтиигэ муҥутуур көрдөрүүлэр ситиһиллибиттэрэ. Инньэ гынан, бу бырааһынньык тыа хаһаайыстыбатыгар үлэлиир дьоҥҥо-сэргэҕэ туһуланар.
Саха сүөһүтэ “Кылыс” сайылыкка көстө
Саха сүөһүтүн иитиитинэн дьарыктанар Горнай улууһун Маҕарас сэлиэнньэтин “Кылыс” хаһаайыстыбата сайылыкка көһөр үөрүүлээх күнүн баттаһа, биһиги Горнайга айаннаатыбыт. Маҕарастан тахсыы суолугар биһигини хаһаайыстыба биригэдьиирэ Павел Николаевич Корякин үөрэ-көтө көрүстэ. Кинилэр бу күн сарсыардаттан 34 ньирэйи “КамАЗ-ка” тиэйэн номнуо сайылыкка көһөрбүттэр, ону батыһыннара 100 сүөһүнү тыраассанан үүрэн иһэллэр эбит.
Павел Николаевич маннык кэпсиир:
— Быйыл хаһаайыстыбабыт сайылыкка ыам ыйын 14 күнүгэр таҕыста. Саха сүөһүлэрэ сэлиэнньэ иһигэр баар атын боруода сүөһүлэри кытта булкуспаттарын наадатыттан эрдэ көһөрөбүт. Биһиэхэ 100 ынах баар, онтон ыанара – 40. Быйыл 38 ынахпыт төрөөтө. Төрүөх тохсунньуттан саҕаламмыта, оттон маассабайдык олунньуга төрөөбүттэрэ.
Саха сүөһүтүн манна Эбээн-Бытантайтан аҕалбыттара. Бастаан Улуу Сыһыы диэн сиргэ туруоран баран, кэлин Маҕараска аҕалан хаһаайыстыба тэрийбиппит. Нэһилиэктэн сайылыкпытыгар диэри 40-ча км. “Кылыс” хаһаайыстабыны тэриниэхпититтэн, 2008 сыллаахтан манна сайылыыбыт.
Өбүгэ үгэһэ эргиллэр
“Сайылыкка көһүү өбүгэлэрбититтэн кэлбит үгэс буолар. Саха дьонугар былыр кыстык, сайылык уонна күһүҥҥү отордооһун диэн баар эбит. Сэбиэскэй кэмҥэ сопхуостар баар буоланнар, сайылык даҕаны дэлэй этэ. Кэнники ыһыллыы-тоҕуллуу саҕана сайылыкка көһүү тохтуу сылдьыбыта, кэлин сөргүтүллүбүтэ наһаа үчүгэй. Ил Дархаммыт Айсен Сергеевич Николаев ыйааҕынан Сайылык күнэ диэн баар буолла. Бэрэсидьиэммит тыа хаһаайыстыбатыгар болҕомтотун уурара олус кэрэхсэбиллээх.
Маҕараска эрдэ түөрт сайылык баара, билигин онтон икки хаалла. “Кылыс” сайылыкпытыгар икки дьиэлээхпит. Быйыл балаҕан тутуннубут. Хаһаайыстыбаҕа уопсайа түөрт үлэһит баар: биир бостуук, икки ыанньыксыт, биир уопсай үлэһит. Биир ыанньыксыппыт сайылыкка олоччу сайылыыр. Билигин барда уонна алтынньыга биирдэ кэлиэҕэ. Сайылыкпыт уотунан-күөһүнэн, сибээһинэн хааччыллыылаах, онон киһи олорор усулуобуйата барыта баар. Сайынын үүппүтүн бэйэбит сэппэрээтэргэ эрийэн Маҕараска илдьэбит. Быйыл сайыҥҥы былааммыт – аҕыс туонна үүт”, — диэн хаһаайыстыба тутаах киһитэ Павел Корякин санаатын үллэһиннэ.
“Пахай, мин дэриэбинэҕэ сайылаабаппын!”
“Кылыс” саха сүөһүтүн иитиитинэн дьарыктанар хаһаайыстыба үлэһитэ Иван Петров бу ыам ыйын ортото сайылыкка тахсан баран, аны күһүн алтынньыга хаар түстэҕинэ биирдэ Маҕараска кэлиэҕэ. Бу кэм устата кини уһун кыһыны быһа ахтыбыт ахтылаҕанын таһааран сайылыгар олоруоҕа, күргүөмнээхтик күүстээх үлэҕэ умсуоҕа:
— Саха сүөһүтэ олус сымнаҕас майгылаах эбит диэн бэлиэтиэм этэ. Киһи тылын истэр, барытын өйдүүр курдук, арай синньэ эрэ кылгас. Бэл, бу сайылыкка баран иһэбит диэн билэллэр – биир да ынах хаалбат, төннө сатаабат. Аны оҕомсохторо сөхтөрөр, элбэх сүөһү быыһыттан бэйэлэрин ньирэйдэрин була охсубут буолаллар. Күһүн хаар түстэ даҕаны Маҕараска төннүөхтээхпит диэн эмиэ билэллэр, суолу булан төннөргө тиэтэйэллэр.
Биэстии сыл буола-буола оҕустарбытын атын улууска баар хаһаайыстыбалары кытта атастаһабыт. Эрдэ эбээн-бытантайдары, үөһээ бүлүүлэри кытта үлэлэспиппит, быйыл сунтаардары кытта атастаһыахтаахпыт.
Мин онус кылааһы бүтэриэхпиттэн сүөһү көрөбүн. Кыһыннары-сайыннары өрөбүлэ суох үлэлиибин. Сайылыкка сылдьарбын туохтааҕар даҕаны ордоробун, онон бу үөрүүнү кытта көһөн эрэбин. Таһырдьа сылыйда даҕаны сайылыкка тахсарбын күүппүтүнэн барабын. Сайын манна уу-чуумпу, салгына ырааһа, айылҕата үчүгэйэ… Иллэҥсийдим даҕаны күөлбэр сөтүөлүүбүн. Быйыл саҥа балаҕаҥҥа сайылыыбын. Онон икки бүк үөрэ сылдьабын. Пахай, мин дэриэбинэҕэ сайылаабаппын! Суол үчүгэй буоллаҕына, сайын өссө кэлээриҥ, сайылыкпытыгар күүтэбит!
Күн бүгүн
Өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн 355 сайылык, ол иһигэр 339 ыанньык сайылыга, 16 субан сүөһү сайылыга баар. Саамай элбэх сайылык илин эҥээр улуустарга баар эбит. Ол курдук, Уус Алдаҥҥа – 44, Аммаҕа – 39, Хаҥаласка – 29, Чурапчыга – 25, Мэҥэ Хаҥаласка – 23. Бүлүү бөлөх улуустарыгар Сунтаарга элбэх сайылык баар – 37. Итиэннэ хоту улуустарга: Дьааҥыга – 10, Кэбээйигэ – 9, Орто Халымаҕа – 5, Үөһээ Халымаҕа – 3.
СӨ тыатын хаһаайыстыбатын миниистирэ Александр Атласов иһитиннэрбитинэн, өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн, ыам ыйын 12 күнүнээҕи туругунан, 213 828 төбө сүөһү, ол иһигэр
78 069 ыанар ынах баар.
Быйыл сайылыкка 41 951 сүөһү, ол иһигэр 20 тыһыынча ыанар ынах таһаарыллыаҕа. Олорго 1648 киһи: 756 ыанньыксыт, 150 үүтү тутааччы, 237 тиэхиньик-сиэмэлээччи, 11 ньирэй көрөөччү уонна 393 бостуук үлэлиэҕэ. Сорох хаһаайыстыбалар эрдэ тахсыбыттара, сорохтор саҥа тахсан эрэллэр.
Айтана Аммосова.