Ынахтан үүтү ыаһыҥҥа саамай абыраллаах кэминэн сайын буолар, дьэ бу үс-түөрт ыйга сыллааҕы үүт аҥаарын кэриҥэ ыанар.
edersaas.ru
Биһиги Сахабыт сиригэр сүөһү сайын мэччирэҥҥэ тото-хана аһыыр. Сайыҥҥы мэччирэҥ ото иҥэмтиэлээх эттиктэринэн 1,5 төгүл баай, каротина 10 төгүл элбэх уонна Д, С, Е битэмииннэринэн баай. Мэччирэҥ халтаҥнаатаҕына биллэн турар, эбии аһатыыны киллэрэн биэриллэр. Зоотехническай ирдэбил быһыытынан, биир ыанар ынахха биир гектар мэччирэҥ сирэ тиксиэхтээх, ынах онно сууккаҕа 40-60 киилэ оту сиэхтээх. Сүөһү сайыҥҥы мэччирэҥтэн аһылык единицатын сыллааҕы нуорматын 60 %-ын, буһумтуо протеинын 70 %-ын ылар. Нуорманан 12 киилэ үүтү биэрэр ынахха – 10,6 аһылык единицата, 126 МДж атастаһар энергия (ОЭ), 1060 г буһумтуо протеина көрүллэр.
Сайыҥҥы мэччирэҥ кэмигэр сүөһү этигэр-сиинигэр минеральнай эттиктэр элбэх битэмииннэри кытта хардары сибээстэрэ үрдүүр. Ол түмүгэр, ынахтан ылыллар бордууксуйата (үүтэ, төрүөҕэ) элбиир. Холобур, күҥҥэ 10-12 киилэ үүтү биэрэр ынахха күннээҕи аһылыгын нуормата: мэччирэҥ ото – 55-65 киилэҕэ, комбикорм – 2,5 киилэҕэ тэҥнэһиэхтээх. Күҥҥэ хайаан да туус бэриллэрэ наада, сууккаҕа – 70-75 грамм. Бостуук ынах күн аайы дуоһуйа уулуурун ситиһиэхтээх, 10-12 чаас устата мэччитиэхтээх. Эбии аһылык быһыытынан, күөх маассаны биир ынахха (10 тахса киилэни) биэриэххэ сөп. Оттон күһүн, от-мас кэхтэн бардаҕына, ыанар ынахтарга өр сыллаах от эбэтэр бурдук күөх маассаларын, комбикуорманы эбии сиэтиини олохтуур наадалаах.
От хаачыстыбата туохтан тутулуктааҕый?
Сүөһү аһылыга төһөнөн дэлэй уонна үчүгэй хаачыстыбалаах буолар да, соччонон биэрэр бородууксуйатын хаачыстыбата үрдүк буолар. Ол иһин үчүгэй хаачыстыбалах оту, сиилэһи бэлэмниир инниттэн ходуһалары тупсарыыга, минеральнай уонна органическай уоҕурдуулары киллэриигэ ураты болҕомто ууруллуохтаах. Билигин төһө да оттуур тиэхиньикэ сыллата элбээн истэр, оттуур оппут хаачыстыбата тупсубат. Ол сүрүн биричиинэтинэн от хаачыстыбатын тупсарыыга былыргыттан тутуллар сорох ньымалар умнуллубуттара, саҥа ньымалар бытааннык олохтоноллоро буолаллар.
Үчүгэй хаачыстыбалаах оту бэлэмнииргэ, бастатан туран, оттооһуну кылгас болдьоххо, ходуһа үүнээйилэрэ иҥэмтиэлээх эттиктэринэн баай кэмнэригэр оттуохха наада. Биһиги усулуобуйабытыгар айылҕа ходуһаларын отторо сиэмэлэрэ ситиэр эрэ диэри белоктарынан, углеводтарынан, минеральнай эттиктэринэн баай буолаллар. Үүнээйи ситэн истэҕин иҥэмтиэлээх эттиктэрэ аҕыйаан, клетчаткалара элбээн иһэр, ол түмүгэр кыстык бириэмэтигэр сүөһү ити сүрүн иҥэмтиэлээх эттиктэринэн кыайан хааччыллыбат. Ити сүрүн биричиинэтинэн үүнээйи “кырдьан” истэҕин аайы сэбирдэхтэрэ, лабаалара иинэн-хатан, оттон умнастара улаатан, кытаатан иһэллэриттэн буолар. Холобур, туораахтаах оттор саҥа куоластаныыларыгар сэбирдэхтэрэ 38-50 % буоллаҕына, сиэмэлэрин ситиитигэр 15-30 % эрэ хаалар, ити түмүгэр төһөнөн ситэн-кырдьан иһэллэр да, иҥэмтиэлээх эттиктэртэрэ аҕыйыыр.
Култуурунай ходуһалар (биир сыллаах, элбэх сыллаах оттор ыһыллыбыт бааһыналарын) отторо маҥнай от ыйын саҥатыгар, сибэккилэрэ ситиэн иннинэ охсуллар, оттон иккис үүнүүтэ атырдьах ыйын 20-25 күннэригэр охсуллар.
Айылҕа ходуһаларын отторо араас кэмҥэ ситэллэр. Кураанах, хордоҕой сирдээх ходуһалар отторо от ыйын үһүс дэкээдэтигэр, оттон намыһах, сииктээх ходуһалар отторо атырдьах ыйын саҥатыгар ситэллэр. Оттооһун технологиятын хайаан да тутуһуохха, ардахха былдьаппат гына кэмигэр хомуйуохха наада. Ирдэбил быһыытынан, от сиигэ 17 % буолуохтаах, оттон биһиэнэ 22-30 %-тан тахсар.
Наталия Николаева, ТХССНЧИ үлэһитэ, тыа хаһаайыстыбатын наукатын кандидата
«Саха сирэ»хаһыат, edersaas.ru сайтка анаан