Аан дойду үрдүнэн саахымат кэнники олус күүскэ сайынна. Ити, биллэн турар, Кытай, Индия, Америка Холбоһуктаах Штаттара курдук улуу дойдулар спорт бу интеллектуальнай көрүҥэр суолта биэрэн, уһулуччу ситиһиилэммиттэрин кытта сибээстээх. Урукку Сойуус өрөспүүбүлүкэлэриттэн Украина, Армения, Азербайджан эмиэ инники күөҥҥэ таҕыстылар. Оттон киэҥ нэлэмэн Арассыыйаҕа саахымат урукку үрдүк таһымын тутан олоробут дуо?
Ыраата барбакка, чугастыы бэйэбит хаан уруу Уһук Илиҥҥи федеральнай уокурукпутун ылан да көрүөҕүҥ. Мин билэрбинэн, Уһук Илин сиригэр-уотугар оччоттон баччааҥҥа диэри суос-соҕотох аан дойдутааҕы гроссмейстер Александр Николаевич Зайцев (1935-1971, Владивосток) ити үрдүк ааты-суолу 1967 сыллаахха ылбыта. Кини күннээн сылдьан ССРС чөмпүйэнээтигэр 1-2 миэстэлэри үллэстэн баран, эбии матч оонньоон эрэ хотторбута. Хомойуох иһин, талааннаах саахыматчыт баара-суоҕа 36 сааһыгар олохтон туораабыта. Дьэ, ити кэнниттэн үйэ аҥаарын тухары уокурукка саатар орто баайыылаах биир да гроссмейстер үөскээн тахсыбата. Сүрэ бэрт буолбатах дуо? Уонна хантан кэлэн саахымат сайдан иһэр диэхпитий? Төттөрүтүн, үп-харчы сарбыллан, эрчийэр, тэрийэр үлэ мөлтөөн иһэрин көрөбүт.
Ол биир чаҕылхай холобурунан субу аҕай, кулун тутар 29 күнүгэр Владивосток куоракка түмүктэммит уокурук улахан дьоҥҥо чөмпүйэнээтэ буолар. Аҕыйах сыллаахха диэри эр дьон чөмпүйэнээтэ Биробиджаҥҥа (Еврейскэй автономнай уокурук) 60-70 оонньооччуну мунньан, син ой-бодо ыытыллара. Дьахталларга кыттааччы аҕыйаҕа оччолортон да кыаллыбат быһыылааҕа. Чөмпүйэнээти Владивостокка көһөрүөхтэриттэн, тоҕо эбитэ буолла, кыттааччы ахсаана тосту аҕыйаата. Быйыл эр дьоҥҥо 29, дьахталларга сыччах 11 эрэ саахыматчыт кытынна. Ону даҕаны бары күүстээхтэр, чулуулар диир сатаммат буолуо. Холобура, үрдүк рейтиннээх маастардар К.Сек (2462), Р.Янченко (2439), Д.Сутормин (2417) эрэ буолбакка, бу улахан түһүлгэҕэ туох да ситиһиитэ суох, 1000-1200 эрэ рейтиннээх оонньооччулар кытта киллэриллибиттэрэ соччо өйдөммөт.
Чугастааҕылар син кыттыахтарын да сөп эбит, улахан ороскуота суох. Оттон Саха сирэ урут кимнээҕэр да элбэх оонньооччунан кыттар эбит буоллаҕына, быйыл кэлэн дьэ, кэдэйэн биэрдибит. Федерация толорооччу дириэктэрэ, тренер В.Таппыров мунньан-тараан аҕыс эрэ кыттааччыны илдьэ сырытта. Ону даҕаны алта үөрэнээччи, биир устудьуон, биир улахан киһи. Үп-харчы кырыымчыйбыта адьас харахха быраҕыллар.
Дьоммут бэйэлэрин кыахтарынан оонньуу сатаатылар диэххэ наада. Маҥнай утаа блиц-чөмпүйэнээккэ маастар Дмитрий Егоров үһүс бириистээх миэстэни ылан үөртэ. Онтон икки күннээх түргэн оонньууга эдэр маастар, устудьуон Василий Васильев бэһис, Олег Моисеев төрдүс көрдөрүүлэннилэр. Салгыы сүрүн көрүҥҥэ – классикаҕа былырыыҥҥы иккис призер В.Васильевка эрэммиппит. Уолбут Д.Егоровтыын сэттэ туур тухары 5-тии очукуолаах инники күөҥҥэ испиттэрэ. Ол эрээри, Василий икки кэлин туурга кыһыылаахтык хотторон, ыраах хаалла. Дмитрий Захарович ахсыс туурга “илии соттон” баран, тиһэх күн Айтал Местниковы хотон, 6 очукуоланна уонна бэһис миэстэни хааччынна.
Үөрэнээччилэртэн маастарга хандьыдаат Коля Захаров ордук үчүгэй көрдөрүүлэннэ – 5,5 очукуо. Кини тиһэх күн утарылаһааччы маастара Д.Сутормин кэлбэтэҕинэн, босхо очукуо сурунна. Убай-быраат Айсен, Айтал Местниковтар 4,5-дыы очукуолаахтар.
Кыргыттарбыт, 6-с кылаас үөрэнээччилэрэ О.Моисеева (Дьокуускай), Нь.Баишева (Уус Алдан) туһааннааҕынан 5 уонна 4 очукуоланнылар. Олесяны, тиһэх туурга ФИДЕ маастарыгар хотторуута улаханнык атахтаата.
Уокурук 2017 сыллааҕы чөмпүйүөнүнэн Сахалинтан 10-с кылаас үөрэнээччитэ, маастар Д.Син буолла. Денис ааспыт сайын “Азия оҕолоро” норуоттар икки ардыларынааҕы 6-с спортивнай оонньууга кыайыылааҕынан тахсыбыта. Эмиэ 7 очукуолаах маастар Р.Мусаев иккис, 6,5 очукуолаах аан дойдутааҕы маастар К.Сек үһүс бириистээх миэстэни ыллылар.
Афанасий ПАВЛОВ, Саахымат киинин инструктора, спорт бэтэрээнэ.