Наталья Михалева – Сайа “Уйгур” сэһэнин Ороһутааҕы норуот тыйаатыра күөх экраҥҥа таһаарда.
edersaas.ru
Ороһу нэһилиэгэ урут уруккуттан араас сүдү талааннаах, сатабыллаах дьоннорунан биллэр үтүө дойду. Араас кэмнэргэ үлэлээн-хамнаан ааспыт үтүө талааннаах дьоммут өйүн-санаатын утумнуур, ситэрэн биэрэр ыччат дьон үүнэн тахсан иһэрэ – бу биһиги киэн туттуубут, сарсыҥҥыбытыгар эрэлбит.
Ороһу нэһилиэгэр норуот тыйаатырын 1996 сыллаахха “Килбиэннээх үлэтин иһин” мэтээл кавалера, ССРС култууратын туйгуна, Саха Өрөспүүбүлүкэтин үтүөлээх артыыһа, Ороһу нэһилиэгин бочуоттаах олохтооҕо, үлэ бэтэрээнэ Дмитрий Егорович Иванов-Артыыс Миитэрэй иилээн-саҕалаан тэрийбитэ. Бу тэрээһин нэһилиэк олохтоохторугар тута улахан сэҥээриини ылбыта – кулууп аана өрүү аһаҕас буолара, киэһэ хойукка диэри эрэпэтииссийэ, реквизит тэрээһинэ. Дмитрий Егорович түөлбэ олохтоохторуттан эбии артыыстары көрдүүрэ, “кастины” ааспатым диэн хомойооччу да баар буолар быһылааҕа. Утуу-субуу Николай Неустроев “Тар”, Уйбаан Ороһуунускай “Биһиги Исиидэрбит”, П.Н. Тобуроков “Өлөрүү”, “Ампаалык”, С.Ермолаев “Абырах”, “Хааччаанай өтөҕө”, Егор Афанасьев “Сэрии тулаайаҕа”, Николай Якутскай “Үс ини бии”, “Төлкө”, Дмитрий Наумов “Оҕустар забастовкалара”, “Самалык быыбар” пьесалар көрөөччүнү умсугуппуттара. Норуот тыйаатыра бэйэтин сыанатынан эрэ муҥурдаммакка, тыйаатыр араас күрэхтэригэр, гостуруолларга элбэхтик сылдьара. Ол курдук, 2007 сыллаахха Сунтаар улууһугар “Алыптаах мааска” бастакы өрөспүүбүлүкэтээҕи бэстибээлгэ “Бастыҥ режиссер”, 2008 сыллаахха Үөһээ Бүлүүгэ улуустааҕы бэстибээлгэ “Бастыҥ артыыс”, “Бастыҥ туруоруу” үрдүк ааттарын ылбыттара. 2009 сыллаахха Таатта улууһугар өрөспүүбүлүкэтээҕи бэстибээлгэ тыйаатыр артыыската Агния Музофарова “Бастыҥ дьахтар оруола” номинация хаһаайката буолбута.
Дмитрий Егорович Ороһутун кулуубун бочуоттаах сынньалаҥҥа барыар диэри салайбыта. 2016 сылтан норуот тыйаатыра кини сырдык аатын сүгэр. Кырдьаҕас көлүөнэ артыыстар, билигин даҕаны: “Дмитрий Егорович маннык диэччи, баара эбитэ буоллар маннык диэ этэ”, — диэтэхтэринэ, чахчы бэйэтин сүдү талаанынан дьону умсугуппут киһи үлэлээн-хамнаан ааспыт диэн үтүө өйдөбүл кэлэр.
ххх
2020 сылтан Ороһутааҕы норуот тыйаатырын Үөһээ Бүлүү улууһун Харбалаах нэһилиэгиттэн төрүттээх эдэркээн режиссер кыыс Сайыына Васильева салайар. Кини кэлээтин, тута урукку артыыстары түмэ тардан, труппаҕа саҥа дьону киллэрэн үлэ-күөстүү оргуйда. Норуот тыйаатырын режиссерун быһыытынан маҥнайгы сүрэхтэниитэ, 2021 с. сааһыгар Платон Ойуунускай “Оҕоҕо баҕарбыт” кэмиэдьийэтиттэн чаҕылхайдык саҕаламмыта. Салгыы хамсык мэһэйдээн, үксэ видеоҕа устуунан муҥурданыы ыарахан кэмэ кэлбитигэр, чаҕыйан турбакка Платон Ламутскай “Сир иччитэ”, «Бэйбэрикээн Эмээхсин» олоҥхону, Ороһу нэһилиэгэ 120 сылыгар аналлаах Ороһу төрүттэниитин кэпсиир “Былыргы дьыллары сэгэтэн” тэттик киинэни, “Морозко” остуоруйаны, Николай Габышев “Алаһыайга” кэпсээнин, ону таһынан бэлиэ күннэргэ араас хоһооннору куйаар ситимин нөҥүө таһаарбыттара. Онтон дьэ бары да саҥарар саҥабытын, тыынар тыыммытын хам бүөлүү сылдьыбыт “мааскаларбытын” устаммыт, арыый өрө тыынан, бу соторутааҕыта Суорун Омоллоон “Күөх көппө” кэмиэдьийэтин норуот тыйаатыра, Ороһутааҕы Гаврил Николаев аатынан сынньалаҥ киинигэр сүрэхтээн баран, ыаллыы сытар чугас нэһилиэктэргэ гостуруолун саҕалаата.
Өссө былырыын күһүн, Сайыына туох эрэ интэриэһинэйи көрөөччү дьүүлүгэр таһаарбыт киһи диэн дириҥ толкуйга сырыттаҕына, учуутала Евдокия Павловна: “Наталья Михалева-Сайа билиҥҥи кэмҥэ ааҕааччы киэҥ араҥатыгар аатырбыт “Уйгур” диэн айымньыта баар, ону холонон көрүөххүн”, — диэн сүбэлээбит. Дьэ, ити идеяттан үктэл ылан, айымньыны булан ааҕа охсон, сценарийын таҥан сыанаҕа туруорардыы артыыстары бэлэмнээн барбыта. Онтон сыыйа-баайа бу айымньы киинэ буолан, Кыайыы күнүн көрсө күөх экраҥҥа тахсыан сөптөөх чинчилээҕин бэлиэтээн, 2021 сыл ахсынньы ыйыттан устуу саҕаламмыта.
Тыйаатыр артыыстара тымныыны тымныы диэбэккэ, бары өрө көтөҕүллэн устууга кэлэллэрэ. Реквизит, устарга аналлаах дьиэ-уот харгыстаан сорох сценалары тоҥон турар дьиэҕэ да устарга күһэллибиттэрэ.
Кинигэни киинэ халыыбыгар тиэрдии диэн олус уустук буолара чуолкай. Эдэр режиссер сэһэн дьоруойдарын уобарастарын экраҥҥа арыйарга олус уустук этэ диэн бэлиэтиир. Урукку кэм дьоно өйдөрө-санаалара, тутталлара-хапталлара аныгы дьонтон ураты бөҕө буоллаҕа. Ону сэргэ дьыл кэмэ сөбө суоҕа атахтаабыта. Киинэни Сайыына бэйэтин “Айфон” төлөпүөнүгэр устубута, “Иншот” бырагыраамаҕа таҥмыта – туох да анал тыаһы-ууһу устар тиэхиньикэтэ суох.ьУстарга аҥардас биир камеранан муҥурданар ыарахан, артыыс турукка киирэн турдаҕына, хас да атын ракурстан устар табыгастааҕын этэр. Киинэҕэ туттуллубут таҥаһы-сабы тыйаатыр артыыстара үксүн бэйэлэрин күүстэринэн булбуттара. Реквизит, устар дьиэлэр уопсай барааннара хайдах буолуохтааҕын аҕам саастаах көлүөнэттэн үгүстүк сүбэлэппит-амалаппыт.
Киинэ тиһэх сценаларын ыам ыйын саҕаланыыта тиһэҕэр тиэрдэн, ыам ыйын 7 күнүгэр көрөөччү киэҥ араҥатыгар тахсар долгутуулаах сураҕа кэлбитэ. Трейлерын умсугуйа көрөн, дьон ыаллыы да нэһилиэктэртэн көрө кэлбиттэрэ тыйаатыр кэлэктиибин олус долгуппута. Сэттэ чааска оруобуна кулууп иһэ хайдарынан дьон мустан, киинэбитин өрө күүрүүлээх быһыыга-майгыга сүрэхтээтибит.
Биир олус долгутуулаах түгэнинэн Наталья Михалева-Сайа бэйэтэ видео-сыанабыл ыыппыта буолар. Наталья Владимировна киинэни көрөн баран тус санаатын эттэ, тыйаатыр кэлэктиибигэр, нэһилиэк олохтоохторугар махтанна, кэлэн иһэр Кыайыы күнүнэн эҕэрдэлээтэ. Салгыы Үөһээ Бүлүүтээҕи култуура департаменын салайааччытын солбуйааччы Варвара Петровна Шестакова алгыстаах тылын анаан, Ороһу нэһилиэгин кулуубар 3D экран бэлэх уунан барда. Салҕыы Ороһу нэһилиэгин аҕа баһылыга Анатолий Васильевич Антонов эҕэрдэлээтэ, 15 тыһыынча суммалаах сэртипикээти туттарда. Бу мааны киэһэ ыалдьыттара Үөһээ Бүлүүтээҕи кииннэммит бибилэтиэкэ ситимин дириэктэрэ Наталья Кирилловна Петрова, Ороһу орто оскуолатын нуучча тылын уонна литератураҕа учуутала Сардаана Николаевна Васильева, сцена бэтэрээнэ, норуот тыйаатырын артыыската Мария Васильева Няникова айымньы, киинэ тула бэйэлэрин тус санааларын уонна эҕэрдэ тылларын эттилэр. Дьоро киэһэни иилээн-саҕалаан ыыппыт Тамалакаан нэһилиэгин сынньалаҥын киинин дириэктэрэ Алексей Васильевич Руфов, Наталья Владимировна ыам ыйын 9 күнүгэр, Кыайыы күнүгэр төрөөбүт күнэ эбит диэн эҕэрдэлээн туран: “Норуот тыйаатыра Сайаҕа дьоһун бэлэх оҥордубут”, — диэн бэлиэтээтэ.
Ситим быстыбат, көлүөнэ солбуллар. Дьэ, ити курдук биһиэхэ өрүү эдэр талааннар тахса тураллар. Чахчы да, норуот тыйаатырыгар Сайыына режиссердуу кэлиэҕиттэн тыйаатыр саҥа тыыннанна, артыыстар бэлэмнэниигэ харахтара уоттаах, үгүс элбэх идеялаах кэлэллэр. “Инниктин өссө да элбэх саҥа бырайыактары олоххо киллэрэр былаан үгүс”, — диэн Сайыына сэмэйдик мичээрдиир…
«Саха сирэ», edersaas.ru саайтка анаан Жанна ИВАНОВА, СӨ култууратын туйгуна, Уйбаан Ороһуунускай аатынан Ороһутааҕы модельнай бибилэтиэкэ сэбиэдиссэйэ