Өрөспүүбүлүкэ экологияҕа, ойууру туһаныыга уонна ойуур хаһаайыстыбатыгар миниистирэ Сахамин Афанасьев өрөспүүбүлүкэ олохтоохторун билигин долгутар ойуур баһаарын, уоту кытта охсуһуу ньымаларын, үбүлээһин, авиация уонна исписэлиистэр тиийбэттэрин туһунан ыйытыыларга хоруйдаата.
— Сахамин Миланович,”ойуур баһаардарын умулларыы” диэн өйдөбүлгэ туох киирэрий? Ханнык үлэлэри ыытаҕыт?
— Ойуур баһаардарын умулларыыга үс хайысха баар: сиринэн уонна авиациянан тэриллэри туһанан ойуурга уот турар кутталын кэтээн көрүү, хонтуруоллааһын, ойуур баһаардарын туһунан иһитиннэриилэри ылыы уонна учуоттааһын, салгыы ойуурга баһаартан кутталы уонна ойуур баһаардарыттан кэтээн көрүү (мониторинг) уонна үсүһүнэн – ойуур пуондатын сирдэригэр баһаары умулларыы. Холобура, 2021 сылга бу хайысхаҕа Рослесхоз 289 мөл. 776 тыһ. солкуобайы көрдө, ол иһигэр кэтээн көрүүгэ уонна хонтуруолга – 14 мөл. 926 тыһыынча солкуобайы, ойуурга уонна ойуур баһаардарын кутталын кэтээн көрүүгэ – 140 мөл. 195 тыһыынча солкуобайы, уоту умулларыыга – 108 мөл. 643 тыһ. От ыйын туругунан, бу сыалга биһиги 271,8 мөл. солк., кэтэбилгэ уонна хонтуруолга –6,8 мөл. солк., ойуурга баһаар кутталын кэтииргэ – 137 мөл. солк., умулларыыга – 108,6 мөл. солк. тутуннубут.
— Ол аата бүддьүөт илимиитин толору ороскуоттаатыгыт?
— Оннук, от ыйын 7 күнүнээҕи туругунан, бүддьүөт эбэһээтэлистибэлэрин илимиитин толору туһанныбыт диэн чопчулуубун.
— Ойуурга баһаар турар кутталын уонна ойуур баһаардарын кэтээн көрүү (мониторинг) диэн тугун быһаарыҥ эрэ.
— Мониторинг икки хайысхаттан турар: бу ИСДМ-Рослесхоз – спутнигынан кэтээн көрүү көмөтүнэн чахчылары ылабыт. Манна Саха сирэ ороскуоту сүкпэт, космическай чахчылары спутниктан ылабыт. Оттон ойуурдарга уот турар кутталын уонна ойуур баһаардарын кэтээн көрүүнү авиациянан патруллааһын көмөтүнэн билэбит. Маныаха сыл саҥатыгар аукционнары ыытан, авиация өҥөтүн ким оҥорорун быһаарабыт. Бу авиациянан таһар улахан тиэйээччилэр, дьоҕус уонна орто урбаан бэрэстэбиитэллэрэ буолуохтарын сөп. Аукционнары тустаах былаһааккаларга “Саха Өрөспүүбүлүкэтин Сокуупкалыыр киинэ” тэрилтэ ыытар. “Авиалесоохрана” бүддьүөт тэрилтэтэ авиация өҥөлөрүн толорууга быһаччы тиксибэт. Аукцион кэнниттэн Авиалесоохрана куонкурус ыытыллыбыт боротокуолларын ылар уонна манна олоҕуран бу үлэлэри толорууга госхантараак түһэрсэр. Быйыл “Авиалесоохрана” ГБТ авиациянан кэтээн көрүүгэ үлэтин кээмэйэ 135 мөл 665 тыһ. солк. тэҥнэстэ. Маны сэргэ умулларыыга куонкурус процедуратыгар олоҕуран, туспа госхантараактары түһэрсэллэр. Tundra, Cessna, АН-2 курдук дьоҕус авиациянан кэтээн көрүөхтэрин сөп. Кэтээн көрүү сыала – кэтиир лүөччүк ойуур пуондатыттан көтөр, ханна умайарын билэр уонна каарта-ыйынньыгы биэрэр. Ойуур пуондатын сиригэр баһаары умулларыы – авиация үлэтин олох атын көрүҥэ, манна атын сөмөлүөттэри туһаналлар, АН-2 десантниктары таһыан сөп уонна сүрүннээн МИ-8 бөртөлүөт тиэхиньикэтэ туһаныллар. ПДПС (парашютнай-десантнай баһаар сулууспата) баһаары умулларар таһаҕастаах тырааныспар сылдьыбат сиригэр түһэриллэр.
АЙСЕН НИКОЛАЕВ ТУРУОРСУУТУН МИХАИЛ МИШУСТИН ӨЙӨӨТӨ
— Авиациянан патруллааһыҥҥа уонна ойуур баһаардарын умулларыыга федеральнай үп барыта туһаныллыбыт буоллаҕына, салгыы хайдах үлэлиигит?
— Көрүллүбүт үп толору туһаныллыбытынан, өрөспүүбүлүкэ баһылыга Айсен Николаев РФ Бырабыыталыстыбатын Бэрэссэдээтэлэ Михаил Мишустиҥҥа баһаары утары туруулаһарга эбии үбү көрөр туһунан туруорсубута. Михаил Владимирович онуоха эрэгийиэн баһылыгын туруорсуутунан Арассыыйа Бырабыыталыстыбатын пуондатыттан эбии 378 мөл. 970 тыһыынча солк. көрбүтэ. Ол иһигэр ойуур баһаардарын умулларыыга – 305 мөл. 021 тыһыынчаны, ол эбэтэр парашютист-десантниктары базаттан атыҥҥа көһөрүүгэ бөртөлүөттэри туһаныыга. Оттон кэтээн көрүүгэ – 73 мөл. 949 тыһыынча солкуобайы.
— Бу үп киирбитэ дуу?
— Федеральнай саппаас пуондатын үбэ РФ Бырабыыталыстыбатын дьаһалынан үллэриллибитэ, бүддьүөт эбэһээтэлистибэлэрин илимиитин кээмэйигэр Авиалесоохрана судаарыстыба хантараактарын түһэрсэр. Рослесхоз илимиит чэрчитинэн туолбут үлэлэр аактарыгар олоҕуран үбүлээһини оҥорор.
НЭҺИЛИЭННЬЭ КЫТТЫЫТЫН ТУҺУНАН
— Сахамин Миланович, социальнай ситимнэринэн умулларыыга хомуллубут нэһилиэнньэ бу баһаардарга уматыгы уонна аһын-үөлүн бэйэтэ уйунар дииллэр. Оннук дуо?
— Баһаары умулларар тэриллиилэринэн умулларыллар бары регистрацияламмыт баһаардар үбүлэнэллэр уонна ороскуоту өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтэ толуйар. Бу ньыма судургу. Нэһилиэнньэлээх пууннары көмүскээһин түмүллүбүт былааныгар олоҕуран нэһилиэнньэ мобилизация былаанынан уоту муллара тахсар. Бу федеральнай уонна өрөспүүбүлүкэтээҕи сокуоннар ирдэбиллэрэ уонна бу олохтоох салайыныы боломуочуйаларыгар сыһыаннаах. Быһата, нэһилиэнньэ ойуур баһаарын умулларыыга буолбакка, нэһилиэнньэлээх пуунун көмүскээһиҥҥэ кыттыыта буолар. Онон Якутлесресурс дуогабардарынан бары ороскуоттары тиэхиньикэни бас билээччилэргэ уонна физсирэйдэргэ толуйар. Ол эрээри маныаха гражданскай уопсастыба, актыбыыстар, муниципальнай тэриллиилэр олохтоохторун көҕүлээһиннэрэ баарын умнумаҥ. Сороҕор кинилэр умулларыыга биир дойдулаахтарыгар үбү хомуйарга ыҥыраллар. Бу көҕүлээһин сокуоннайын дуу, суоҕун дуу этэр кыаҕым суох. Бары умулларар тэриллиилэр, ол иһигэр мобилизацияламмыт дьон бары ороскуоттарын үбүлүүр эбээһинэстээхпит. Өскөтүн уматыкка уонна аһылыкка үбү хомуйууну
биллэрэр буоллахтарына, болҕомтолоох буолуҥ. Хомууру биллэрбит дьон үчүгэйдик билэр, Дьокуускайга олорор киһигит, баҕар, биир дойдулааххыт эбэтэр кэмиэрчэскэйэ суох тэрилтэ буолтаҕына, маннык көҕүлээһиҥҥэ эрэниэххэ сөп. Ойуур баһаардарын умулларыыга, ГСМ хааччыйыыга, аһылыкка, шанцевай тэриллэргэ сыһыаннаах бары боппуруостары миэстэтигэр суһал ыстаап начаалынньыга – оройуон баһылыга быһаарар. Киниэхэ муниципальнай саппаастаах уонна бу саппааһа бүттэҕинэ өрөспүүбүлүкэ ыстааба сөптөөх үбү көрөр.
— Тэйиччи умайар баһаардары хонтуруоллаабаттар уонна олохтоох нэһилиэнньэ бэйэтэ умуллара тахсар диэн кырдьык дуо?
— Оннук буолбатах, хас биирдии баһаары космостан кэтиибит, онтон авиапатруллааһыҥҥа сорудах биэрэбит, лүөччүк көтөр уонна суһаллык умайа турар тыа баһаарын туһунан ырытыыны биэрэр. Бу анаалыска олоҕуран салайыыны быһаарабыт: суоллаах сиргэ сирдээҕи сулууспаны ыытабыт биитэр авиация көмөтүнэн десантник-баһаарынайдары быраҕабыт. Оройуоҥҥа сөптөөх күүс уонна кыах баар буоллаҕына, бу уокка муниципальнай таһымнаах бэрэстэбиитэллэри ыытабыт. Бу олоччу ситимнээх үлэ, бу бүгүн эрэ тэриллибит буолбатах уонна саамай уустук ойуур баһаардарын сезонугар үлэлиир. Олус ыарахан үлэ диэн билинэбин, тоҕо диэтэххэ, иэнэ улахан, тэйиччи барар, дьон тиийбэт, ол да буоллар, бу ситим үлэлиир уонна биһиги ону туһанабыт.
333 БОРОТОКУОЛ УОННА АВИАЦИЯ СЫАНАТА
— Өссө биир сытыы ыйытыы: Саха сиригэр ойуур баһаардара тоҕо сыл аайы тахсалларый?
— Маныаха Саха сирин Экология министиэристибэтэ эрэ буолбакка, учуонайдар, ойууру көрөөччүлэр, килиимэти чинчийээччилэр уонна күнү-дьылы кэтээн көрөөччүлэр санааларын үллэстэллэр, быһаараллар. Сааскы баһаардар киһи дьалаҕайыттан тахсаллар. Холобура, ыам ыйыттан бэс ыйыгар диэри тахсыбыт 27 баһаарга 26 киһи сыһыаннааҕын быһаарбыппыт. Баһаартан куттал суох буолуутун быраабылаларын кэһиигэ кэтээн көрөр уорганнар административнай кэһиилэр тустарынан 333 боротокуолу толордулар. Бу киһи буруйдааҕын туоһулуур. Ол эрээри от ыйынааҕы ойуур баһаардара күнү-дьылы билгэлээһин чахчытынан киһи сылдьыбат тэйичи сирдэригэр кураанах этиҥтэн тахсыбыттарын көрдөрөр. Этиҥ ааспыт сирдэригэр уот турар.
— Биллэрин курдук, авиация өҥөтө ыарахан. Өрөспүүбүлүкэҕэ авиация биир чааһа төһөнүй? Сыананы ким олохтууруй?
— Авиатиэйээччилэр көрсүбүт ороскуоттарыттан көрөн сыананы бэйэлэрэ олохтууллар, сыана өссө салгын суудунатын сыанатыттан тутулуктаах уонна быһа холуйан, биир чаас үлэ иһин 177-тэн 284 тыһыынчаҕа тиийэр. Холобура, АН-2 көтөр чааһын сыаната – 177 тыһыынча, МИ-8 киэнэ 230 тыһ.курдук уонна онтон үөһээ, оттон АН-26 – 280 тыһыынча курдук. 2021 сылга умулларыыга хантараактар НДС суох түһэрсиллэллэр, тоҕо диэтэххэ, авиация өҥөтүн оҥорууга РФ Нолуок кодексатын 149 ыстатыйатын 3 пуунун 19 хос пуунугар олоҕуран оҥоһуллар авиа өҥөлөргө НДС ааҕыллыбат. Онон сибээстээн, 2020 сылы кытта тэҥнээтэххэ, салгын суудуналарын көтөр чаастарын сыаната арыычча аччаата диэххэ сөп.
edersaas.ru