Сахамин Афанасьев: «Биир идэлээхтэрбэр махтанабын”

Бөлөххө киир:

Балаҕан ыйын 28 күнүгэр СӨ Экологияҕа, айылҕаны туһаныыга уонна ойуур хаһаайыстыбатыгар министиэристибэтэ тэриллибитэ 27 сылын туолла. Бу күн СӨ Бэрэсидьиэнэ Михаил Николаев Ыйааҕынан СӨ Экологияҕа уонна айылҕаны туһаныыга министиэристибэтэ СӨ Айылҕа харыстабылыгар министиэристибэтигэр уларыйбыта. Министиэристибэҕэ тулалыыр айылҕа харыстабылын уонна айылҕаны туһаныы эйгэлэригэр судаарыстыбаннай, хонтуруоллуур уонна экспертнэй функциялар бэриллибиттэрэ.

edersaas.ru

Бу сылларга өрөспүүбүлүкэ айылҕаны харыстыыр сүрүн уоргана хаста да уларыйбыта. Ол гынан баран, сүрүн функцията – тулалыыр эйгэни харыстааһын уонна экологияҕа куттал суох буолуутун хааччыйыы уларыйбатахтара.

Министиэристибэни Сахамин Миланович Афанасьев 2014 сылтан салайда. Бүгүн кини СӨ экологияҕа, айылҕаны туһаныыга уонна ойуур хаһаайыстыбатыгар миниистир дуоһунаһыгар үлэтин түмүктэрин туһунан кэпсэтииттэн билиһиннэрэбит.

— Сахамин Миланович, эһиги айылҕа баайын туһанар тэрилтэлэр үлэлэрин тус хонтуруоллуур министиэристибэнэн буолаҕыт, көһө сылдьар бэрэбиэркэлэри ыытаҕыт. Өрөспүүбүлүкэҕэ экология туруга хайдаҕый?

— Өрөспүүбүлүкэҕэ экология туруга бөдөҥ нэһилиэнньэлээх пууннарга уонна бырамыысыланнаһы баһылыыр кэккэ оройуоннарга ойдом киртийиилэр баалларын да иһин, экология балаһыанньата туруктаах. Сыл аайы үс тыһыынчаттан тахса хонтуруоллуур-кэтээн көрөр дьаһаллар ыытыллаллар. Өрөспүүбүлүкэҕэ экология мониторина ыытыллар сирэ-уота 56% диэри эбилиннэ.

Мин үлэбинэн өрөспүүбүлүкэ элбэх оройуонугар сылдьан, сир баайын туһанар хампаанньалар айылҕаны харыстыыр үлэлэрин билсибитим. Кэнники сылларга сир баайын туһанааччылар тулалыыр эйгэ харыстабылын боппуруостарыгар болҕомтолорун ууралларын бэлиэтиэххэ наада. Кинилэртэн үгүстэрэ Биир кэлим бырагыраамалаахтар, тулалыыр эйгэҕэ куһаҕан дьайыы иһин төлөбүрү оҥороллор, бэйэлэрэ химическэй лабораториялардаахтар, ойууру чөлүгэр түһэриинэн дьарыктаналлар уо.д.а. Бу барыта, биллэн турар, дьоһуннаах уонна улахан суолталаах. Биһиги айылҕаттан ыларбытын эрэ билбэккэ, биэрэри, чөлүгэр түһэрэри эмиэ сатыахтаахпыт.

— Айылҕа ураты харыстанар сирдэрэ (ООПТ) – Саха сирин киэн туттуута. Маннык сир-уот иэнэ элбээтэ дуо?

— Саха сиригэр айылҕа ураты харыстанар сирин (ООПТ) сис­­тиэмэтэ Хотугу уонна Арктика дэҥҥэ көстөр комплекстарын харыстыырга сүрүн суолталаах. Билигин ООПТ уопсай иэнэ өрөспүүбүлүкэ сирин-уотун 37,87% ылар. Бу көрдөрүү 2014 сылга 29,761 % этэ. 2014 сылга Саха сиригэр ООПТ ахсаана 217 буоллаҕына, билигин – 235 (7 федеральнай, 130 өрөспүүбүлүкэтээҕи уонна 98 олохтоох суолталаах).

Биһиги министиэристибэбит биир дьоһуннаах ситиһиитинэн 2032 сылга диэри (2050 сылга диэри кэскиллээн) СӨ айылҕа ураты харыстанар сирдэрин олохтооһун уонна сайыннарыы схематын оҥорууга үлэтэ буолар дии саныыбын. Схема былырыын ахсынньыга бигэргэтиллибитэ. Биһиги исписэлиистэрбит уонна учуонайдарбыт оҥорбут суолталаах үлэлэрэ наукаҕа олоҕурар. Схемаҕа Саха сирин саҥа федеральнай уонна өрөспүүбүлүкэтээҕи ООПТ сирдэрин тэрийии уонна 2050 сылга диэри ООПТ статустарын үрдэтии киирэллэр. Ити научнай, култуурунай, эстетическэй, рекреационнай уонна чэбдигирдэр суолталаах комплекстары уонна эбийиэктэри харыстыырга үлэ көдьүүһүн үрдэтэргэ көмөлөһүөҕэ.

Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр айылҕа ураты харыстанар сирдэрин систиэмэтэ тэриллиэҕиттэн 25 сыл ааста. Бу сыллар тухары өрөспүүбүлүкэ биллэр-көстөр үөрүйэхтэннэ. Атын эрэгийиэннэрдээҕи уонна омук сиринээҕи бииргэ үлэлиир дьоммут билинэллэринэн, өрөспүүбүлүкэбит айылҕа ресурсатын харыстааһын салаатыгар инники иһээччилэртэн биир­дэстэрэ уонна заповедник дьыалатыгар үрдүк таһымнаах каадырдардаах, наукаҕа кыахтаах.

— “Экология” национальнай бырайыагы олоххо киллэрии чэрчитинэн салҕанан бара турар үлэ сүрүн көрдөрүүлэригэр тохтоотоххо?

— Министиэристибэ “Экология” национальнай бырайыак чэрчитинэн олоххо киллэрэр федеральнай бырайыактарыттан “Ойууру харыстааһын” бырайыак ойууру чөлүгэр түһэрэр иэн улаатарыгар уонна субъектарга ойуур баһаарын утары охсуһуу көдьүүһүн үрдэтэргэ хайысхаланар. Национальнай бырайыак көмөтүнэн 2019 сылтан чөлүгэр түһэриллибит ойуур иэнэ 128 300,37 га буолбута. Быйыл 78 700 га сиргэ ойууру чөлүгэр түһэрэр үлэни ыытыы былааннанар. Онуоха 2019 сылтан 82 ойуур баһаарын тиэхиньикэтэ уонна 26 ойуур баһаарын тэрилэ атыылаһылынна. Ойуур баһаарын саҥа тиэхиньикэлэрэ оройуоннарынан тарҕатылыннылар, ойуур баһаарын умулларыыга улахан көмөлөөхтөр.

— Экология министиэристибэтэ уонна Арассыыйа Дьиикэй айылҕа бүтүн аан дойдутааҕы пуондата 27 сыл устата көдьүүстээх үлэни ыыталлар. Саха сирэ өссө 1993 сыллаахха WWF чилиэнинэн буолбута. Ханнык холбоһук­таах бырайыактар үлэҕэ киирдилэр?

— 27 сыл устата WWF уонна СӨ икки ардыларыгар бииргэ үлэлээһиҥҥэ ханна да суох уопут мунньулунна. Пуонда көмөтүнэн айылҕа саҥа резерваттара тэрилиннилэр, иһитиннэрэр-биллэрэр кииннэр тутулуннулар, иниспиэктэрдэр сэминээрдэрэ уонна браконьердары утары рейдэлэр ыытылыннылар. Саха сиригэр WWF көхтөөх кыттыытынан биһиги министиэристибэбитин кытары “Новосибирскай арыылара” айылҕа заказника тэрилиннэ уо.д.а.

Санатан эттэххэ, WWF-тан доҕотторбут туора турбатылар, биһигини өйөөн, баһаартан кутталлаах кэмҥэ Саха сиригэр ураты харыстанар сирдэргэ ойуур ба­­һаарын умулларарга тиэхиньикэни уонна тэриллэри атыылаһарга көмөлөстүлэр. Тиэхиньикэ “Сиинэ” айылҕа пааркатыгар ойуур баһаарын умулларарга туһаныллыбыта.

— 2016 сылтан СӨ Экологияҕа министиэристибэтигэр булт эйгэтигэр уонна булт ресурсатын харыстабылыгар боломуочуйа бэриллибитэ. Ханнык уустуктары көрсүбүккүтүн кэпсиэҥ дуо, ону быһаарыы ситиһилиннэ дуо?

— 2016 сыллаахха бул­тааһыҥҥа көҥүлү биэриини тэрийии боппуруоһа сытыытык турбута, көҥүл тыыннаах уочарат бэрээдэгинэн бэриллэллэрэ. Биһиги булчуттар хас да күн иннинэ испииһэк оҥорон улахан уочаракка туралларын үчүгэйдик өйдүүбүт, ИДьМ үлэһиттэрин тардарга эмиэ кү­­һэллэрбит. Ону сэргэ, көҥүл ли­­миитэ быһыллан, квота эмиэ тиийбэт этэ. Үсүһүнэн, оччотооҕу булт быраабылата олохтообут ирдэбиллэриттэн уонна хааччахтааһыннарыттан астыммат булчуттар элбэх этилэр. Онуоха мин булт хаһаа­йыстыбатын департаменын испи­сэлиистэригэр көҥүлү ылыы процедуратын судургутарга сорудахтаабытым. Онон, бултка көҥүлү биэрии механизмын оҥоруу үлэтэ аныгы кэм ирдэбиллэригэр сөп түбэһиннэрэн уонна аныгы технологиялары туһанан ыытыллыбыта. Билигин көҥүл Саха сирин судаарыстыбаннай уонна муниципальнай өҥөлөрүн порталларын нөҥүө бэриллэр. 2016 сылы кытта тэҥнээтэххэ, бултааһыҥҥа көҥүлү биэрии 2 төгүл кэриэтэ элбээтэ (2016 сылга – 38 тыһыынча, 2020 сылга – 63 тыһыынчаттан тахса).

— Ойуур баһаардара. Бу сыл бары өттүнэн: уот күүскэ туруутунан, хаһан да буолбатах куйааһынан, сөҥүү түспэтинэн, исписэлиистэр тиийбэттэринэн уратылаах буолла.

— Ойуур баһаардарын кыһалҕата ойуур баһаарынньыктара умулларбаттарыттан ­буолбакка, олус элбэх иэннээх сир ума­йан күүс-уох, тэрил уонна ойуур баһаардарын чаастара тиийбэттэриттэн таҕыста. Холобур, биһиги өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтүн суотугар 2 тэрилтэлээхпит: “Якутлесресурс” ГАУ уонна “Авиалесоохрана” ГБУ. “Якутлесресурс” 193 ойуур баһаарыннньыктаах, эбии 223 быстах кэмнээх үлэһити ылабыт. Авиалесоохрана үлэһиттэрин ах­­саана – 224, эбии 150 үлэһити ылабыт. Бу кыһалҕалар, биллэн турар, учуоттаналлар уонна өрөспүүбүлүкэ салалтата сис­тиэмэлээхтик быһаарар, уот алдьархайын утары охсуһуу ньымаларын эмиэ сиһилии үөрэтэбит. Саха сиригэр ба­­һаары утары охсуһуу мэлдьи сир-­уот ыраах сытарынан, тырааныспар схемата ыараханынан уустук­тааҕын бэлиэтээн этэбин. Этиҥнээх ардах, ку­­раан, кэккэ оройуоннарга өр кэмҥэ сөҥүү түспэтэҕэ ойуур баһаарын утары охсуһууну уустугурдаллар. Ону таһынан, сорох сирдэргэ күүстээх тыал уоту на­­чаас күөдьүтэр, итинник балаһыанньаҕа баһаары умулларааччыларга куттал үөскүүр, ол гынан баран, кинилэр хорсуннук охсуһаллар. Дьаһаллар ылыллаллар, ол гынан баран, уоту тута умулларар кыаллыбат, үлэһиттэр баһаары толору умулларар туһугар күнүстэри-түүннэри, ардыгар нэдиэлэни быһа үлэлииллэр.

— Бу сыллар тухары эйигин экологтар улахан аармы­йалара тулалаан кэллэ. Саха сирин Экологияҕа министиэ­ристибэтин кэлэктиибин туһунан санааларыҥ?

— Кэлэктиибим миэхэ дьиэ кэргэмминэн буолла. Министиэристибэҕэ идэлэрин баһылаабыт дьон – бэйэлэрин дьыалаларыгар сэдэх исписэ­лиистэр, бу эйгэҕэ хас да сылы быһа сыраласпыт экологтар үлэ­лииллэр. Мин бэйэлэрин харыстаммакка үлэлиир уонна үрдүк эппиэтинэстээх үлэһит дьонноох кэлэктииби оннунан хаалларар, харыстыыр суолтаах дии саныыбын. Мин хас биирдии үлэһит итэҕэлин уонна холбоһуктаах үлэтин иһин махтанабын. Биһиги бары көдьүүстээх үлэлээх уонна түмсүүлээх хамаанда буоллубут. Биһиэхэ, Экология министиэристибэтигэр, хамаандабыт бигэ туруктаах.

Күндү доҕоттор, эһиги тугунан да сыаналаммат үлэҕит, кыһамньыгыт уонна идэҕитигэр бэриниигит иһин ис сүрэхпиттэн махтанабын. Үчүгэй үлэҕитигэр уонна кэлэк­тиипкэ үтүө сыһыаҥҥытыгар махтал. Ситиһиини уонна этэҥҥэ буолууну!

«Саха сирэ», edersaas. ru сайтка анаан СӨ Экологияҕа, айылҕаны туһаныыга уонна ойуур хаһаайыстыбатыгар министиэристибэтин пресс-сулууспата.

+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0