Соторутааҕыта социальнай ситимнэргэ «Розтор» атыы-эргиэн киинин нөҥүө обургу оҕолор күрдьэх оҥорон атыылыылларын туһунан сонун тилийэ көппүтэ.
edersaas.ru
Төһө да араас омук буоллаллар, бары биир иллээх ыал оҕолоро сылдьаллара харахха быраҕыллар этэ. Бүгүн ыал аҕа баһылыга Александр ПАВЛОВЫ кытта улахан дьиэ кэргэн туһунан кэпсэтэбит.
17 сыл — оҕо иитиитигэр
— Александр Иванович, эһиги оҕо ииттибиккит төһө өр буолла?
— Кэргэним Оксана Алексеевна иитээччи идэлээх. 2003 сыллаахха оҕо ииттэ ыларга кини этии киллэрбитэ. Онон 17 сыл ыстаастаах оҕо иитэр статустаах төрөппүттэрбит.
Бу сыллар тухары алта оҕо сокуоннай сааһын ситэн, бэйэтин суолун-ииһин тобулла. Төһө да улаатталлар, биһигиттэн арахсыбаттар. Биир уол аармыйаттан бу күннэргэ кэлиэхтээх. Биир уол — устудьон.
— Оҕону эбии ылан иһэҕит дуо?
— Сүрүннээн араас улуустар оҕо дьиэлэринэн тарҕаммыт биир ийэттэн төрөөбүт оҕолору холботолоон иитэ сылдьабыт. Ол курдук, биэс оҕону итинник ылан ииппиппит. Билигин барыта 12 оҕону иитэбит.
Араас омук оҕолоро бааллар. Дьиэ үлэтигэр оҕо эрдэхтэриттэн барытыгар сыстыгастар. Бэйэбит батыһыннара сылдьан көрдөрөбүт, такайабыт. Уол-кыыс үлэтэ диэн араарбаппыт. Ким сололооҕунан, сууйа-сото сылдьаллар, таһырдьа оонньуу таарыйа хаар күрдьэллэр, дьиэ ис-тас үлэтин оҥороллор.
Оҕо иитэ ылыан баҕалаах үксээтэ
— Оҕолору ханнык Оҕо дьиэтиттэн ииттэ ылбыккытый?
— 202-с микро-оройуоҥҥа баар «Дом малютки» уонна «Берегиня» оҕо дьиэлэриттэн ылбыппыт. Онно Бүлүү детдомуттан оҕо баара. Алдантан тиийэн эмиэ ылбыппыт. Реабилитациялыыр киинтэн улахан уолбут Алеша кэлбитэ. Оччолорго кини 16 саастааҕа. «Оҕо иитэ ылар төрөппүттэр оскуолалара» диэн тэрилтэ баар. Онно оҕо иитэ ылыаҥ иннинэ анал кууруһу ааһаҕын. Билигин оҕо ииттиэн баҕалаах дьон наһаа элбэх эрээри, докумуон-ыспыраапка толорууттан толлоллор быһылаах. Дьиҥэр, онно туох да уустуга суох. Оҕону ис сүрэҕиттэн ииттиэн баҕарбыт киһи, ону барытын ааһар. Бастатан туран, материальнай, тиэхиньиичэскэй баазаны оҥостуохха наада. Холобур, биһиги дьиэбит кыараҕас буолан, эрдэттэн бырабыыталыстыбаҕа өйүүллэригэр көрдөһөн сурук суруйбуппут. Онно өйөөннөр, 360 кв. м иэннээх дьиэни туттубуппут. Биир сыл иһигэр бүтэрэн киирбиппит. Онон икки мэндиэмэннээх, икки массыына турар миэстэлээх гараастаах улахан дьиэҕэ олорбуппут сэттэ сыл буолла. Гарааспытын мастарыскыай курдук оҥостон туттабыт. Онно кыһыҥҥы өттүгэр уолаттарбынаан уһанабыт.
Бэйэбит түөрт төрөппүт оҕолоохпут. Улахаммыт 28 саастаах, кырабыт 21-дээх. Бары улахан дьон. Үс улахан уол кэргэннээхтэр. Кырабыт кыыс. Үөрэҕин бүтэрбитэ, бэйэбитин кытта олорор. Элбэх оҕону иитии олус эппиэтинэстээх.
Сүрүн сорукпут — дьоҥҥо убаастанар дьон буоллуннар диэн. Онон оҕолорбутун сахалыы тыыҥҥа иитэбит.
— Оҕо ииттэргэ сааһынан хаарчахтаах дуо?
— Оннук хаарчах баарын билбэппин. 60-тан тахсыбыт да дьон оҕо ииттэ ылбыт холобурдарын истэбин. Мин кэргэмминээн 50 саастаахпыт.
2000 сыллар саҥаларыгар оҕону ииттэ ылыы соччо тэнийэ илигэ. Биһиги оҕо ииттэ ыларбытыгар Мархаҕа — Тарабукиннар, Нам улууһугар — Матвеевтар, куоракка — Жуаловтар «Дьиэ кэргэн оҕо дьиэтэ» диэн тэриммиттэрэ. Биһиги төрдүс оннук статустаах ыалбыт. Ити урукку өрөспүүбүлүкэтээҕи сокуоҥҥа олоҕуран оннук тэрилтэ курдук баара. Билигин оннук статус суох. Дьон бэйэ-бэйэлэриттэн истиһэн оҕо ииттэллэр. Оҕону, биллэн турар, кыра эрдэҕиттэн ииттэр ордук.
Обургу оҕо бэйэтэ олоххо көрүүлээх-истиилээх, нууччалыы эттэххэ, «личность». Төрөппүтүттэн араарыллыбыт оҕо уйулҕата кэһиллэрэ чахчы.
Хаһаастаах буоллахха табыллар
— Аскытын-үөлгүтүн эрдэттэн суоттанан хаһаанаргыт буолуо? Элбэх киһи аһа-үөлэ эт – миэстэнэн, оҕуруот аһа, балык — куулунан суоттанара буолуо?
— Баччаларга идэһэнэн хааччынар кэммит. Икки убаһа, балтараа ынах этинэн кыстыыбыт. Сайыҥҥыга биэс-түөрт таба этин хаһаанабыт. Биллэн турар, улахан дьиэ кэргэн элбэх хаһаастаах буоларбыт наада. Хаппыыста биэс-алта куул барар. Хортуоппуй сүүрбэччэ куулу – бэйэбит тиэргэммититтэн ылабыт.
Сороҕор тиийээччитэ суох, онон күһүн эбинэбит. Оттон атын оҕуруот аһа барыта – бэйэбит үүннэриибит. Сайын лууктуубут. Балтараа сүүс киилэ курдук отону хаһаанабыт.
Ким хомуйар, ким хомуйбат да буоллар, тыаҕа кыра эрдэхтэриттэн барыларын илдьэ сылдьабыт. Айахтарыгар да сииллэрэ үчүгэй. Салгыҥҥа да сылдьан астыналлар.
— Дьиэнэн ханна сынньана барааччыгытый?
— Бэйэбит мотуордаах оҥочолоохпут. Онон Еланкаҕа, Орто дойдуга, Күрүлүүргэ, Аммаҕа сылдьарбытын сөбүлүүбүт.
Ыраах сиртэн – Анапаҕа, Сочига, Калиниградка сылдьыбыппыт. Оҕолорго айаннарын бырайыаһа төлөнөр эрээри, кинилэри арыаллыыр дьоҥҥо төлөммөт. Онон бэйэбит ороскуокка киирэн айанныыбыт. Бырабыыталыстыбанан, Ил Түмэнинэн ити боппуруоска үлэлэһэбит да, билиҥҥитэ сокуонунан кыалла илик.
Күрдьэх атыытыттан – саҥа балаакка
— Күрдьэх атыылыыр идиэйэ хайдах киирбитэй?
— Дьиэҕэ-уокка туттарга диэн бэйэбит оҥоро сылдьыбыппыт. Онтон уолаттарым ылсан барбыттарын көрөн, боруобаҕа диэн атыылаан көрөргө санаммыппыт. Онон биир үтүө күн «Розторга» тиийэн, менеджердэри кытта сүбэлэспитим. Уолаттар салайааччыларын кытта кэпсэтэн, биһигини өйөөн утары барбыттара. Онон оҕолорбун кытта «оптом» 20-тэн тахса күрдьэҕи илдьэн туттарбыппыт.
Ый иһигэр атыылаан бүтэрбиттэр этэ. Хамнаспытын аахсан, оҕолорго спортивнай таҥас, дьиэ кэргэн туттар тэрилин ылбыппыт. Ол курдук, бастакы уопсай хамнаһынан ойуурга сылдьарга уруккуттан баҕарар улахан балааккабытын атыыластыбыт. Өрүү сынньана, балыктыы, сөтүөлүү, сир астыы сылдьабыт.
Элбэх киһилээх дьиэ кэргэҥҥэ балаакка олус наада. Онон чороччу улаатан эрэр оҕолор бэйэлэрин үлэлэрин түмүгүнэн хамнастанан, дьиэ кэргэҥҥэ өйөбүл буолбуттарын өйдөөтүлэр.
… Ити курдук саха ыала Павловтар оҕолоро олох кыра эрдэхтэриттэн үлэҕэ сыстан, олох сыаннастарын өйдүү-билэ үөрэнэллэр.
Елена ПОТОЦКАЯ, «Саха сирэ» хаһыат, edersaas.ru
Хаартыска — Павловтар дьиэ кэргэннэрин архыыбыттан.