Соторутааҕыта сахалыы ойуулуктардаах (мультфильм) оlbu.ru саайт үлэлээн эрэрин туһунан дьонтон истэн, сэҥээрэн киирэн көрбүтүм, бэрт хаачыстыбалаахтык оҥоһуллубут. Төлөпүөннэрин булан, тэрийээччилэртэн биирдэстэрин кытта сибээстэһэ сырыттым. Тоҕо сахалыы ойуулугу оҥорорго ылыстылар? Дьон төһө сэҥээрэр эбитий?
Күннээҕи көстүүттэн сиэттэрэн
— Тоҕо сахалыы ойуулуктар саайтарын аһарга сананныгыт? Онно туох төрүөт буолла?
— Сахалыы ойуулук (мультфильм) туһунан толкуйдаабытым быданнаата. Бэйэм гуманитарнай хайысхалаах идэлээхпин. Ийэ тылбынан — саха тылынан иитиллэн улааппытым. Кэлин ордук оскуолаҕа киириэн иннинээҕи саастаах оҕолор нууччалыы тылланалларын элбэхтик бэлиэтии көрөбүн.
Тугу ыраатыамый, биһиги дьиэ кэргэн икки оҕолоохпут. Аҕа, эр киһи быһыытынан түбүгүм үгүс. Киэһэтин кэллэҕим ахсын оҕолорум нууччалыы кэпсэтэллэрэ үксээн иһэрин бэлиэтии көрөбүн. Оҕолорбут ойуулугу саамай көрөр саастара. Кинилэр көрөр ойуулуктара барыта нууччалыы эрэ. Биир үксүн ол иһин сахалыы саҥардарга санаммытым. Уонна холонон көрүөххэ диэн быйылгыттан ылсан эрэбит. Икки-үс ый курдук бэлэмнэниигэ барбыта. Саайтпытын оҥорон баран көрөөччүлэргэ таһаарбыппыт.
Саха тыла өлүө-сүтүө диэн итэҕэйбэппин. Аныгы олоҕу кытта тэҥҥэ хаамсан кыралаан уларыйар-тэлэрийэр. Интэриниэт киириэҕиттэн, Ютуб киэҥник тарҕаныаҕыттан оннооҕор кыра, сахалыы тыллаах дэриэбинэлэргэ оҕолор нууччалыы тылланан эрэллэр диэн дьаарханаллар. Мин үөрэммит, улааппыт нэһилиэкпин да көрдөхпүнэ оннук хартыына бэлиэтэнэр.
Ол эрээри, оҕо сахалыы тылы эрэ үөрэтиэхтээх, нууччалыы ойуулуктары көрүмэҥ диэн бобууларын кытта сөпсөспөппүн. Нууччалыы информация элбэх, оҕо онтон иҥэринэрэ, үөрэнэрэ үгүс. Төрөөбүт тылын билиэхтээх, атын да тыллары тэҥҥэ баһылыахтаах. Оҕоҕо төһө кыалларынан талар кыаҕы биэриэхтээхпит. Оҕону иитиигэ эбэ, эһэ үөрэҕэ, алтыһыыта, такайыыта улахан суолталаах диэн бэлиэтии көрөбүн. Онно эбии бу курдук сахалыы ойуулуктар көмөлөрө кырата суоҕар бигэ эрэллээхпин.
“Сүрэх баҕатынан, сүһүөх уйарынан”
— Olbu.ru (ОлБу) саайт үлэтин хаһааҥҥыттан саҕалаата? Төһө элбэх буолан дьарыктанаҕыт?
— Икки салайааччы, биир программист, ойуулук (мультфильм) тылбаасчыт-эрэдээктэрэ, тылбаасчыттар бааллар. Иһэ үллүбүтэ аҕыс-уон киһи кыттар. Ойуулук төһө элбэх дьоруойдааҕыттан тутулуктаах. Ханныкка эрэ икки киһи сөп буолар, ханныкка эрэ биэс киһи саҥарара ирдэнэр.
— Саҥарар дьону хантан наймылаһаҕыт?
— Бары бэйэбит курдук саха тылын туһугар туруулаһар билэр дьоммут. Кинилэр кэккэлэригэр артыыстар да, анал үөрэҕэ суох дьон даҕаны бааллар. Биһиги бары биир соруктаахпыт — төрөөбүт тылбытын өрө тутар, сайыннарар.
Ураты уонна судургу аат
— Ааккыт олус судургутун иһин эбитэ дуу, тута киһи болҕомтотун тардар, сэҥээриллэр. Тоҕо olbu.ru диэн ааттаатыгыт? Туох суолталааҕый?
— Бастакытынан, кылгас. Иккиһинэн, “ол-бу” сахалыы тыл (ол бу араас контент, ойуулук, киинэ…). Ити аатынан салгыы тугу баҕарар толкуйдуохха сөп.
— Атын саайтары үөрэтэн көрбүккүт дуу? Холобур, “Чохоонтон” туох уратылааҕый?
— Сахалыы төһөнөн элбэх хайысха сайдар да, соччонон үчүгэй дии саныыбын. “Чохоон” Ютуб-ханаал, оҕолор бэйэлэрэ сахалыы саҥаран усталлар. Биһиги атын омук биллэр ойуулуктарын сахалыы тылбаастыырга холонобут.
— Төрүт тыллаах уруулуу өрөспүүбүлүкэлэргэ ити хайдах үлэлиирин ыйыталаһа сылдьыбыккыт дуо?
— Саха сирин тас өттүнээҕи национальнай тыллаах омуктарга ити хайысха хайдах үлэлиирин үөрэтэн көрбөтөхпүт. Инникитин туспа салаа быһыытынан атын уруулуу омуктар ойуулуктарын эмиэ киллэриэххэ сөп буолуо.
Тоҕус ойуулук
— Саайкытыгар төһө элбэх ойуулук, киинэ киирдэ?
— Саҥа саҕалаан, ылсан эрэбит. Күн бүгүн тоҕус ойуулук баар. Киинэ уочаракка турар, оҥоһулла сылдьар. Балаҕан ыйыгар диэри сынньалаҥҥа бардыбыт. Салгыы хайдах буоларын көрүөхпүт. Хантан даҕаны үбүлэниитэ суох бэйэбит сүрэхпит баҕатынан үлэлиибит.
— Саайткыт барыта сахалыы тутуллаах. Анал тыл үөрэхтээх дьонунан көмөлөһүннэрэҕит дуу, эбэтэр бэйэҕит кыаххытынан оҥороҕут дуу?
— Эппитим курдук бэйэбит кыра хамаандалаахпыт. Анал тыл үөрэхтээх дьон босхо үлэлээбэт буоллахтара, онон уустук соҕус. Эрэдээктэрбит тылга сыһыаннаах, кини көрөр-истэр, тылбаастары көннөрөр. Сорох сиргэ уларыйар-тэлэрийэр. Сороҕор нууччалыыттан туруору тылбаастанан хаалбыт буолар. Ону хонтуруоллуурга дьулуһабыт, кыһаллабыт. Уопсайынан, 80–90 бырыһыана сөп курдук. Күн бүгүн тоҕус ойуулук баар, киинэ киирэ илик. Сыыйа-баайа атын ойуулуктары таһаарар былааннаахпыт.
Ордук сэҥээриллибит ойуулук
— Төһө элбэх киһи көрдө? Төһө сэҥээрэллэр эбитий?
— Хас ойуулук аайы төһө киһи көрбүтэ ыйылла сылдьар. Билиҥҥитэ ордук элбэхтик “Моананы” көрбүттэр — 12035. “Ооҕуй киһи уонна куйаар дойду” ойуулугу 10990, “Мин дьукааҕым Тоторону” 7085, “Шрегы” 4946 киһи көрбүт. Сотору кэминэн “Хахай тойон”, “Рататуй”, “Тоҥ сүрэх”, уо. д.а. ойуулуктары таһаарар былааннаахпыт.
Ойуулук сигэтин баттаатахха кылгастык ис хоһооно, жанра, уһуна ыйыллар. Ону таһынан, тус санааларын суруйан хаалларыахтарын сөп.
— Холобур, биир ойуулугу төһө уһуннук тылбаастыыгыт?
— Ойуулук хайдаҕыттан, төһө элбэх дьоруойдардааҕыттан тутулуктаах. Холобур, Спайдермен уруһуйдардаах, комикстарыгар суруктардаах, ону барытын сахалыы тылбаастыыбыт. Аны дьон саҥатын ой дуорааннаан биэриигэ эмиэ балачча бириэмэ барар. Онтон “Тотороҕа” икки-үс эрэ киһи саҥарар, онон бэрт түргэн. Ортотунан биир нэдиэлэ курдук оҥоһуллар.
Баҕа өттүнэн өйөбүл
— Аны саайтка киирдэххэ “Өйөөн ыл” диэн кыбытык баар. Дьэ, дьон төһө өйүүр эбитий?
— Саайтка көстөрүн курдук өйөбүл “Махтал”, “Улахан махтал”, “Барҕа махтал”, “Туйгун”, “Өрөгөй”, “Урааҥхайдар” диэн алта таһымнаах, суумата араас. Манна сахабыт тыла, сахалыы ойуулук салгыы сайдарын, симэлийбэтин, кэнчээри ыччаппыт ийэ тылынан саҥарарыгар туруулаһар дьон бэйэлэрин кыахтарынан, ис санааларыттан өйүүллэр. Босхо көрөр үөрүйэх олохсуйбут быһыылаах, билиҥҥитэ өйүүр киһи аҕыйах.
— Кистээбэккэ эттэххэ, урааҥхайдар төһө элбэхтэрий?
— Күн бүгүн аҕыйах киһи өйөөтө, үгүстэр “Махтал” таһымы баттаан көмөлөһөллөр. Дьиҥэр, 1000 киһи суруттаҕына сыаналаах бириистэри туруоран оонньотуохпут диэн толкуйдаабыппыт да, билиҥҥитэ тэтим бытаан. Бүгүҥҥү туругунан 20‑тэн тахса киһи суруппута көстөр.
Ол эрээри, харчы төлөөтөхпүнэ эрэ көстөр диэн толкуйдуур сыыһа. Ханнык баҕарар төрөппүт босхо киирэн оҕотугар сахалыы ойуулуктары көрдөрөр кыахтаах. Биһиги саха оҕото ийэ тылынан иитиллэн улаатарын туһугар туруулаһабыт, ол иһин бэйэбит кыахпытынан бу ойуулуктары тылбаастаан босхо көрдөрөбүт.
Былаан
— Инникитин туох былааннааххыт?
— Саха тылын туһугар ыалдьар дьон баара буоллар саайт тэтимин ыһыктыбакка үлэлиэ, нэдиэлэҕэ хастыы даҕаны ойуулук тахсыа этэ. Аҥаардас баҕа күүһүнэн улаханнык ырааппаппыт буолуо диэн сабаҕалыыбын.
Оҕо төрөөбүт тылынан сайдар суолларыттан, хайысхаларыттан биирдэстэринэн сахалыы ойуулук, матырыйаал буолар. Төһөнөн элбэх хайысханы сайыннарабыт, соччонон оҕо сахалыы тылланарыгар усулуобуйаны тэрийэбит. Бу хайысха тиһигин быспакка ыытылыннар, дьон көрүөх, сэҥээриэх эбит.
Түмүк оннугар
Сахаларга “хайа саҕа хара санаатааҕар, түөн саҕа сырдык санаа ордук” эбэтэр “отонноотоххо оҥоойук туолар” диэн өс хоһооно баар. Төрөөбүт тылбыт сүппэтин-симэлийбэтин, салгыы сайдарын кимиэхэ эрэ сэлээннээмиэҕиҥ, бэйэбититтэн саҕалыаҕыҥ, кыра да буоллар кылааппытын киллэриэҕиҥ. Этэргэ дылы, төрөөбүт тыл сайдарын тылынан буолбакка, дьыаланан көрдөрөр olbu.ru саайт оҥорооччуларын — эдэр дьону өйүөҕүҥ.
Людмила ПОПОВА, “Саха сирэ” хаһыат, edersaas.ru