Бүгүн, ахсынньы 10 күнүгэр, Дьокуускайга «Арассыыйа — мин устуоруйам» историческай пааркаҕа «Манчаары» — «Кыым» — «Саха сирэ»: Үйэлээх ситим» диэн быыстапка аһылынна.
Бүгүҥҥүттэн саҕаламмыт «Национальнай тыллаах-өстөөх пресса аан дойду медиатыгар» диэн аан дойду таһымнаах научнай кэмпириэнсийэ чэрчитинэн ыытыллыбыт тэрээһин сахалыы тыллаах бастакы хаһыат тахсыбыта 100 сылын бэлиэтээһиҥҥэ ананна.
Устуоруйа кэрэһэлииринэн, 1921 сыл ахсынньы 28 күнүгэр «Манчаары» хаһыат бастакы нүөмэрэ бэчээттэммитэ. Бу кэмтэн ыла сахалыы тыллаах судаарыстыбаннай хаһыат үйэлээх устуоруйата саҕаламмыта. Эрэдээктэринэн саха литературатын төрүттэспит дьонтон биирдэстэрэ Анемподист Софронов-Алампа үлэлээбитэ. Онтон «Манчаары» хаһыат аата «Кыымҥа» уларыйан, 1923-1995 сыллар устата өрөспүүбүлүкэ олоҕун сырдаппыта. Олохпут тутула тосту уларыйан, 1993 сыллаахха хаһыат тутула эмиэ уларыйан, «Саха сирэ» диэн ааттанан, күн бүгүҥҥэ диэри ааҕааччы күүтэр, таптыыр хаһыатынан буолла.
Үбүлүөйдээх сыл биир дьоһун тэрээһинин -– быыстапканы «Кыым» хаһыаттан үлэлиир настаабынньыкпыт, СӨ култууратын үтүөлээх үлэһитэ, өрөспүүбүлүкэ бэчээтин туйгуна Иван Ксенофонтов-Силиги, «Саха сирэ» хаһыат кылаабынай эрэдээктэрин э.т. Анивера Акимова, өр сылтан таһаарыылаахтык үлэлии сылдьар суруналыыстар Сардаана Баснаева, Александр Тарасов, Кларника Гоголева иилээн-саҕалаан тэрийдилэр.
Быыстапканы арыйар кыһыл лиэнтэни быһар чиэс «Сахамедиа» генеральнай дириэктэрин э.т. Виктор Колесовка, Иван Ксенофонтовка уонна Анивера Акимоваҕа тигистэ.
Үбүлүөйдээх хаһыат кэлэктиибин «Сахамедиа» АУо генеральнай дириэктэрин э.т. Виктор Колесов эҕэрдэлээтэ:
— Бүгүҥҥү быыстапкабытыгар биһиги хаһыаппыт 100 сыллаах устуоруйата көстөр. Өрөбөлүүссүйэ, Аҕа дойду Улуу сэриитин кэмнэрин, дойдубут социальнай-экэнэмиичэскэй сайдыытын, бырамыысыланнас атаҕар туруутун уо.д.а түгэннэри биһиги судаарыстыбаннай хаһыаппыт сырдаппыта.
«Саха сирэ» хаһыат биир сиргэ турбат, олоҕу кытта тэҥҥэ хардыылыыр, иннин диэки эрэллээхтик баран иһэр. Хаһыаппытын сэргэ edersaas.ru сайпыт (эрэдээктэр Айтана Аммосова) саха ааҕааччыларын болҕомтотун киинигэр сылдьар. Билигин «Саха сирэ» хаһыаты ый аайы 6-7 тыһыынча кэриҥэ, сайпытын 15 тыһыынчаттан тахса киһи ааҕан сэргиир. Ити курдук, иннибит диэки баран иһэбит, тапталлаах хаһыаппыт өссө да сайдан-үүнэн иһиэҕэ.
Эҕэрдэ бастыҥ тылларын «Саха сирэ» хаһыакка 2017-2018 сылларга эрэдээктэрдээбит, билигин Амма улууһун Эмис нэһилиэгин баһылыгынан үлэлиир Прокопий Бубякин, саха суруналыыстыкатын аксакаллара Петр Попов, Николай Крылов, Татьяна Маркова эттилэр.
Быыстапка ис хоһоонун туһунан Анивера Акимова маннык кэпсээтэ:
— 2016 сыллаахха, сахалыы хаһыат тэриллибитэ 95 сылыгар, биһиги Бэчээт дьиэтигэр мусуой арыйбыппыт. Дьэ, онтон саҕалаан хаһыат бүттүүн устуоруйатын кэпсиир хаартыскалары, сэдэх докумуоннары, суруналыыс күннээҕи үлэтигэр туттар тэриллэрин хомуйан барбыппыт. Ол да иһин, бүгүҥҥү быыстапкабытыгар урукку кэмнэргэ үлэлээбит суруналыыстар, үлэһиттэр хаартыскалара үйэтитилиннилэр. Кэрэхсэбиллэээҕэ диэн, быыстапкаҕа кэлбит киһи хаһыат устуоруйатын кэпсиир олох былыргы докумуоннары көрүөн, билсиэн сөп. Ол иһигэр, хаһыаппыт Кыһыл Знамятын, уордьанын, 1930-с сыллардааҕы «Бирикээстэр кинигэлэрин» көрдөрүүгэ илдьэ кэллибит.
Ити курдук, «Манчаары»-Кыым»-»Саха сирэ» курдук үйэлэри уҥуордуур хаһыаттар устуоруйалара дьон-сэргэ көрүүтүгэр-билиитигэр тахсыбыта кэрэхсэбиллээх уонна махталлаах. Сахалыы судаарыстыбаннай хаһыат оччотооҕу уонна билиҥҥи тыынын ылыан баҕалаахтар, ахсынньы ый устатын тухары быыстапкаҕа кэлиҥ, сылдьыҥ, кэнэҕэһин ыччаттаргытыгар сэһэргииргэ билиигитин хаҥатын, кумааҕы хаһыат устуоруйатын кэрэһиттэрэ буолуҥ.
ххх
Иван Ксенофонтов, СӨ култууратын үтүөлээх үлэһитэ, өрөспүүбүлүкэ бэчээтин туйгуна, «Гражданскай бэлиэ» хаһаайына:
— Оччолорго саха автономията ситиһиллибитэ, олох сыыйа-баайа сайдан барбыта, саҥа соруктар, ол иһигэр норуоту түмүү, турбуттара. Ол иһин, «Кыым» хаһыаты тэрийэргэ диэн дьаһал тахсыбыта. Онтон ыла «Кыым» 70-тан тахса сыл устата агитатор, сырдатааччы, тэрийээччи быһыытынан оруолун чиэстээхтик толорон үлэлээн кэллэ.
Николай Крылов, СӨ култууратын үтүөлээх үлэһитэ, суруналыыстыка салаатыгар СӨ Судаарыстыбыннай бириэмийэтин лауреата:
— «Саха сирэ» хаһыакка аан бастаан өрөспүүбүлүкэ арҕаа өттүн кэрийэн үлэлиир суруналыыс быһыытынан үлэлээбитим. «Саха сирэ» норуоту уонна былааһы кытта бииргэ үлэлиир, онон былаас бэлиитикэтин нэһилиэнньэҕэ тириэрдэн, олох-дьаһах охсуһуутугар бииргэ үлэлээн кэллибит. Ол саҕана эрэдээктэрбит Василий Васильевич Кириллин приемнайыгар миниистэрдэр кэлэннэр уочараттаан олороллорун билигин даҕаны харахпар көрөр курдукпун…
Күндү доҕоттор, эһигини сахалыы тыллаах судаарыстыбаннай хаһыат 100 сылынан уонна устуоруйаҕа киирэр быыстапка аһыллыытынан эҕэрдэлиибин!
Татьяна Маркова, СӨ култууратын үтүөлээх үлэһитэ, суруналыыстыка салаатыгар СӨ Судаарыстыбыннай бириэмийэтин лауреата:
— Хайа да кэмнэргэ сахалыы тыллаах судаарыстыбаннай хаһыаты судаарыстыба өйөөн, сайыннаран кэллэ. Инникитин даҕаны судаарыстыба өттүттэн өйөбүл баар буолуоҕар эрэнэбин.
Мин үлэлээбит култуура уонна духуобунас отделым сүрүн соругунан үөрэхтээһин, национальнай оскуола концепциятын олоххо киллэрэргэ көмөлөһүү уонна духуобунас кыһалҕаларын сырдатыы этэ. Онон, суруналыыстар ылыммыт сорукпутун толорон кэллибит.
Прокопий Бубякин, Амма улууһун Эмис нэһилиэгин баһылыга, 2017-2018 сылларга «Саха сирэ» хаһыат эрэдээктэрэ:
— Мин «Саха сирэ» курдук улахан хаһыакка үлэлээбит дьоллоохпун. Аан бастаан кэлэрбэр хаһыат 60-70 үлэһиттээх улахан кэлэктиип этэ. Хаһыат үлэһитэ буолан, өрөспүүбүлүкэ үгүс улуустарыгар сылдьан, суруналыыс үлэтин ымпыгын-чымпыгын эппинэн-хааммынан билбитим. Чахчыта да,
суруналыыс дьон-сэргэ хайдах олорорун, туох кыһалҕалааҕын миэстэтигэр тиийэн билиэхтээх.
«Саха сиригэр» үлэлии сылдьааччылар уонна биһиги бары сомоҕолоһон, хаһыаппытын өрө таһааран иһиэҕиҥ.
ЫСПЫРААПКА:
Хаһыат муҥутуур ахсаана:
«Манчаары» -– 500,
«Кыым» -– 58400,
«Саха сирэ» — 50240.
Надежда ЕГОРОВА, «Саха сирэ», edersaas.ru