Биир күн илиибэр биир ааптар икки кинигэтин тутан, мин курдук дьоллоох киһи суоҕун кэриэтэ этэ. Бу – «Якутия» медиа-холдиҥҥа бэчээттэнэн тахсыбыт «Олох улам минньийэр» уонна «Дьүөрэл иэйиилэр» диэн Валентина Комиссарова-Күлүмүрэ хоһооннорун кинигэтэ.
«Олох улам минньийэр»
«Олох улам минньийэр» – Күлүмүрэ 2019 сыллаахха тахсыбыт кинигэтин кэнниттэн суруллубут сахалыы уонна нууччалыы хоһооннорун хомуурунньуга. Киирии тылга филология наукатын доктора, СӨ Суруйааччыларын сойууһун чилиэнэ Зоя Башарина уонна СӨ Суруйааччыларын, Арассыыйа Суруналыыстарын сойуустарын чилиэнэ Александра Григорьева-Сандаарыйа үрдүк сыанабылы биэрбиттэр.
Зоя Константиновна ааптар хоһооннорун тиэмэлэринэн ырыппыт уонна бэйиэт уйаҕас тыыннаах хоһооннорунан холобурдаабыт. Онуоха Күлүмүрэ лириичэскэй дьоруойун уобараһын дууһатын ууран туран сатабыллаахтык арыйарын, төрөөбүт дойдутугар таптала күүстээҕин, киһи аймахха энчирээбэт эрэллээҕин, аар айылҕатын нарыннык таптыырын, көлүөнэлэр ситимнэһиилэрин өрө тутарын уо.д.а. чорботон бэлиэтиир. Валентина Комиссарова мындыр өйө, бөлүһүөктүү көрүүлэрэ олоххо уопута уо.д.а. киһи аайы бэриллибэт үтүө хаачыстыбалара хоһоонноругар биллэллэр.
Оттон Александра Григорьева-Сандаарыйа Күлүмүрэни тулалыыр эйгэтин туругурдар суруйааччынан ааттыыр.
«Хас биирдии историческай кэм туспа таҥаралаах, ураты эйгэлээх, тардыһар идеаллаах, майгыннаспат социальнай тутуллаах. Суруйааччы бэйэтин кэмин куолакала, олорор үйэтин сиэркилэтэ буолар. Валентина Комиссарова-Күлүмүрэ демократия, ырыынак, сиэр-майгы үгэс буолбут сыаннастара көйгөтүйэр кэмнэригэр айар үлэ аартыгар киирбитэ. Күлүмүрэ санаатын, иэйиитин саһарҕа кынаттара үс кэми -– ааспыт, билиҥҥи, кэлэр – курдары көтөллөр. Күннээҕи ааспат түбүк, элбэх сүпсүк ааһар аймалҕаныттан өйүнэн-санаатынан тэйэн, кыырайа көтөн олох дьиҥ сыаннастарыгар – сиэр-майгы чөлүгэр, өй-санаа ырааһыгар, кут-сүр сырдыгар, эт-хаан чэлгиэнигэр — сирдииллэр», – диир уонна суруйааччы айымньыларын араас өттүттэн ырытан көрөргө ааҕааччылары ыҥырар.
«Дьүөрэл иэйиилэр»
Дириҥ иэйиилээх бэйиэт Валентина Комиссарова «Дьүөрэл иэйиилэр» кинигэтигэр нууччалыыттан сахалыы уонна сахалыыттан нууччалыы тылбаастара киирбиттэр. Бу кинигэҕэ аан дойду уонна нуучча классиктарын, аныгы бэйиэттэр хоһооннорун тылбаастаабыта, онтон саха ааптардарын хоһооннорун нууччалыы тылбаастаабыта сатабыллаахтык тиһиллэн киирбиттэр.
Кинигэ түөрт түһүмэхтэн турар. Бастакы түһүмэх – нуучча, омук бэйиэттэрин өлбөт-сүппэт айымньыларын сахалыы тылбаастара. Иккис түһүмэх – кээмэйдэрэ ырыа нуотатыгар сөп түбэһэр курдук сахалыы тылбаастаммыт нууччалыы уонна омуктуу ырыалар. Үһүс түһүмэх – саха бэйиэттэрин нууччалыы тылбаастааһын. Төрдүс түһүмэххэ ырыалар сүһүөҕүнэн тэтимнэрин толору тутуһуннаран нууччалыы тылбаастаабыта киирбиттэр.
Аан тылы «Полярная звезда» сурунаал эрэдээктэрэ, Арассыыйа Суруналыыстарын уонна СӨ Суруйааччыларын сойуустарын чилиэнэ, РФ Тылбаасчыттарын сойууһун чилиэнэ Владислав Доллонов суруйбут.
«Валентина Комиссарова-Күлүмүрэ – бүгүҥҥү тылбаас үлэтинэн дьаныһан дьарыктанар айар куттаах дьонтон бастыҥнара. Кини – дэгиттэр тылбаасчыт. Кини айымньы ис хоһоонун, автор стилин, айар-суруйар майгытын хайа кыалларынан толорутук биэрэр. Тылтан тылга өйдөбүлү, тэҥнэбили көһөрүүгэ олуттаҕас, томороон этии Күлүмүрэҕэ суох -– кини сахалыы эппитэ сахалыы, нууччалыы эппитэ нууччалыы тыыннаахтар, үрдүк уус-уран таһымнаахтар», -– диэн Күлүмүрэ кинигэтинэн сирэйдээн, тылбаас уонна тылбаас сайдыытын туһунан бэйэтин көрүүлэрин ааҕааччыларга билиһиннэрбит.
Валентина Иннокентьевна хоһооннору суруйар уонна тылбаастыыр эрэ буолбакка, проза улахан айымньыларын тылбаастааһыҥҥа ылсан, ылбычча киһи санаммат үлэтинэн дьарыктана сылдьар туруу үлэһит. Ол курдук, Иннокентий Иванов «Чуумпу Бүлүү: алмаас уонна харах уута» арамаанын, мэдиссиинискэй наука доктора Егор Борисов-Буор Булгунньах сэһэнин тылбаастарын саҕаланыыта «Полярная звезда» сурунаалга бэчээттэннилэр.
х х х
Уус Алдан Бээрийэтиттэн төрүттээх, терапевт, успуорт бырааһа, «Чөл олох» хамсааһын көхтөөх чилиэнэ Валентина Иннокентьевна хоһоону 2016 сылтан суруйар. «Олох көрүгэр кыттыһан» диэн икки тылынан суруллубут маҥнайгы кинигэтэ 2019 сыллаахха күн сирин көрөн, ааҕааччыларга бастакы улахан бэлэҕин оҥорон, ааҕааччылар сэҥээриилэрин ылбыта.
Валентина аҕата Иннокентий Григорьевич Охлопков кыраайы үөрэтэрэ уонна улуус хаһыатыгар кэрэспэндьиэнниирэ. Кэнники Дьокуускайга көһөн кэлэн баран, архыыптан тахсыбакка үлэлээн, Бээрийэтин оскуолатын, нэһилиэгин устуоруйаларын уонна бэйэтин тус олоҕун туһунан суруйан хаалларбыта, онон үс кинигэлээх.
Онон, Валентина Иннокентьевна суруйар дьоҕура аҕатыттан бэрилиннэҕэ диэххэ эмиэ сөп. Валентина суруйар дьоҕура арыллыбытыгар төрүөт буолбут буолуон сөп биир түгэни кэпсээбиттээх:
Кини 2016 сыллаахха дьүөгэтэ 60 сааһын бэлиэтии Ньурба улууһугар «Сата» хайаҕа бара сылдьыбыттар.
— «Сата» хайа хаһаайына Аар Саарын эйгэтигэр киирэн, бэйэбитин иһиллэммиппит, эттиин-сиинниин арыллан, хайдах эрэ, хоһоон долгунугар киирэн хаалбытым. Онтон ыла мин хоһоон суруйарбын ыһыктыбакка сылдьабын, ыһыктыбатарбын диэн баҕарабын, -– диэн сэмэйдик кэпсиир.
Айар үлэнэн дьарыктанар киһи үксэ дьоҥҥо биллэр көмүскэл ааттаах буолуон баҕарар. Ааҕааччылар ол аатынан кинини эндэппэккэ билэллэр.
Күлүмүрэ. Бу ааты ылынарыгар айылҕаттан айдарыылаах, Хатаска олорор саҥаһа Прасковья Егоровна Дегтярева-Боккуойа сүбэлээбит. Ол саҕана Валентина Иннокентьевна өрөспүүбүлүкэ хаһыаттарыгар чөл олоххо аналлаах ыстатыйалары суруйара. Саҥаһа биирдэ ыҥыран ылан: «Валя, эйиэхэ аат кэллэ», -– диэн соһуппут уонна алаадьы астаан алҕыы-алҕыы «Күлүмүрэ» диэн ааты иҥэрбит. Валентина төһө да Күлүмүрэ диэн «сүрэхтэннэр», саҥа аатын өр кэмҥэ туттубакка сылдьан баран, кэлин хоһоон суруйар буолан эрэ баран, ити аатынан поэзия хонуутугар киирбитэ.
Валентина Комиссарова-Күлүмүрэ, бэйэтэ этэринии, айар үлэҕэ холонуута хойутаан да саҕаланнар, күнтэн күн аайы суруйар маастарыстыба үрдүүр, ырыата ыпсар, этэр тыла илбистэнэр, ааҕааччылар күүтэр бэйиэттэрэ буолла.