Сахалар Европа, Арассыыйа саамай үрдүк чыпчаалыгар тахсан, Саха сирин, Өймөкөөн уонна Кэбээйи улуустарын былаахтарын күөрэччи көтөхпүт хаартыскалара социальнай ситимҥэ тарҕанна.
edersaas.ru
Уус-Ньараҕа олорор Евгений Кривошапкин уонна Айсен Федотов эрдэттэн тэринэн, уоппускаларын ылан, Эльбруска тахсардыы сорунан барбыттар. Евгений “РЦТИ”, Айсен “Стройкон” диэн тэрилтэҕэ үлэлииллэр. Тохсунньу 5 күнүгэр тиийэн, хайа килиимэтигэр үөрэнэ түһээт, бэйэлэрэ дабайбыттар да, күн-дьыл туруга алдьанан, чугаһаан баран, төннөргө күһэллибиттэр. Онтон биир нэдиэлэ сынньанан, уопуттаах арыалдьыты булан баран, иккистээн тахсан, дьэ, баҕалаах чыпчаалларыгар тиийэр кыахтаммыттар.
Бу туһунан Евгений төлөпүөнүнэн маннык кэпсээтэ:
—Бу бэйэни тургутуу, спортивнай интэриэс буоллаҕа. Өрөспүүбүлүкэбит, улуустарбыт былаахтарын күөрэтэн, сахалар ыарахаттары тулуйарбытын, сыалбытын ситиһэрбитин дакаастаатыбыт.
Кыһыҥҥы Эльбрус тахсарга ыарахан эбит. Үөһээ 5000 миэтэрэҕэ -50 кыраадыс тымныы уонна сөкүүндэҕэ 50 миэтэрэ түргэннээх тыаллаах. Ол иһин кыһын ким да тахсыбатын кэриэтэ, күн-дьыл олус түргэнник уларыйар, онон куттала, тымныыта да бэрт. Биһиги иккис холонуубутуттан нэһиилэ таҕыстыбыт.
—Саха киһитэ тымныыны, тыалга тулуйа үөрэммитэ биллэр эбит дуо?
— Дойдубут тымныыта олох атын, биһиги итинник күүстээх тыалга бэлэммит суох эбит. Иккистээн тахсарбытыгар, этэргэ дылы, илдьэ сылдьар танаспытын барытын кэтэн барбыппыт. Куурка үрдүнэн иккилии пуховик кэппиппит.
Күн-дьыл көнөрүн сөпкө талан, дабайыахтааххын. Ол онтон барыта тутулуктаах. Онон күнү быһа халлааны манаан тахсыбыппыт. Бүтэһик күммүтүгэр 3800 миэтэрэҕэ хонон баран, тохсунньу 20 күнүгэр сарсыарда 4 чаастан соҕурууҥу өттүнэн дабайбыппыт уонна 10 чаас 21 мүнүүтэҕэ үөһээ тиийбиппит. Ол аата алта чаастан ордук.
—Туох ордук ыарахан эбитий?
— Элбэх ыарахаттары көрүстүбүт. Бастатан туран, сөпкө акклиматизацияны ааһыы, иккиһинэн, анал таҥас-сап ылыныы. Сорохтор килиимэти тулуйбакка, “хайа ыарыытынан” ыалдьаллар, оччоҕо тахсарга санаммаккын даҕаны. Үөһээ кислород тиийбэтэ биллэр, хас биирдии хамсаныы, хардыы барыта улахан эрэйинэн оҥоһуллар. Холобур, аллараа 120 миэтэрэни аҕыйах мүнүүтэнэн сүүрэн тахсар буоллахха, үөһээ икки чаас устата тахсаҕын.
—Үөһээ тахсан туран, туох санаа киирэрий?
— Биллэн турар, үөрүү-көтүү таһымныыр, киһи итэҕэйбэт, Европа саамай үрдүк чыпчаалыгар турабыт диэн. Алта ыйдаах бэлэмнэниибит түмүктэнэн, сыалбытын ситтибит диэн, киһи чэпчээбит курдук буолар. Бу кэнниттэн күүстээх баҕа санаа баар буоллаҕына, барыта табыллар эбит диэн санаа киирдэ.
— Бу иннинэ хайалары дабайар этигит дуо?
— Хайалаах сиргэ олорор буолан, табаарыстарбын кытта чугастыы сылдьааччыбыт. Георгий Цыпандин диэн наставниктаахпыт, экстремал-турист, хирург. Бу сайын Өймөкөөҥҥө Афродита диэн хайаҕа тахса сылдьыбыппыт. Онтон Эльбруска барыахха диэн былааннаммыппыт, алта ыйы быһа бэлэммиппит. Онтон уоппуска ылан баран, бардахпыт дии. Кыһын уоппуска ылар табыгастаах.
Евгений уонна Айсен бүгүн Дьокуускайга көтөн кэллилэр.
Ангелина Васильева, “Саха сирэ” хаһыат, edersaas.ru
Ыспыраапка
Эльбру́с – Кавказка баар Арассыыйа уонна Европа саамай үрдүк хайата. Чыпчаалын үрдүгэ 5642 миэтэрэ. Аан дойду саамай үрдүк сэттэ чыпчаалларыттан биирдэстэрэ. Ыраахтан кылбайан көстөр, дьахтар түөһүнүү икки томтойор чыпчааллаах.
Эльбруска тахсаары, сыл аайы 15-20 киһи былаҕайга былдьатар. Тоҕо диэтэр, күн-дьыл туруга аҕыйах чаас иһигэр уларыйан хаалар, тибиинэн тибэн муннарар, үлтү түһүү да элбэх, сорохтор салгыннара тиийбэккэ, “хайа ыарыытыгар” ылларан, мөлтөөн биэрэллэр. 2006 сыл ыам ыйыгар 12 туристан 11-рэ мунан, тоҥон өлбүттэрэ. Биир эрэ киһи тыыннаах ордубута.
