Бу нэдиэлэҕэ, атырдьах ыйын 15 күнүгэр, РФ Бырабыыталыстыбатын бэрэссэдээтэлэ Михаил Мишустин Саха сиригэр кэлэн барыыта биир улахан сабыытыйанан буолла. Устуоруйаны кыратык сэгэтэн көрдөххө, кэлиҥҥи сылларга Дмитрий Медведев бэрэссэдээтэллээн олорон, 2013 уонна 2016 сылларга Саха сиригэр анаан-минээн кэлэн барбыт. 2013 сылга кэлэн барыытыгар Саха сиригэр балыыһалары тутуу, интэриниэт төлөбүрүн кыччатыы, о. д.а социальнай хабааннаах боппуруостар көрүллүбүттэр, быһаарыллыбыттар. Оттон 2016 сыллаахха “Азия оҕолоро” оонньууларга кэлэн кыттыыны ылбыт. Арыый ыраатар буоллахха, 2007 сыллаахха Михаил Фрадков бэрэссэдээтэллээн олорон кэлэн барбыт. 2009 сыллаахха Владимир Путин РФ Бырабыыталыстыбатын бэрэссэдээтэлин дуоһунаһыгар олорор эрдэҕинэ кэлэн, “Мир” рудник аһыллыытыгар кыттыбыт. Михаил Мишустин Дьокуускай куоракка кэлээт, «Дьокуускай» IT-пааркаҕа сылдьан, резиденнэр бырайыактарын кытта билистэ. Ону саас-сааһынан кэпсиир буоллахха, маннык.
Саха сирэ IT-салааҕа инники күөҥҥэ сылдьар
2025 сыл бүтүөр диэри Саха сирин хоту улуустарын кииннэригэр түргэн интэриниэт ситимин тиэрдэр былаан олоххо киириэхтээх. Былаан быһыытынан интэриниэт 104 тыһ. киһи олорор 86 нэһилиэнньэлээх пууҥҥа тиийиэхтээх. Саха сирин салалтата Арассыыйа премьер-миниистирэ Михаил Мишустинтан бу бырайыак олоххо киирэрин өйүүрүгэр, чуолаан федеральнай бүддьүөттэн үбүлээһин быһыытынан бырайыакка туһаныллар үп аҥаарын уйунар туһунан көрдөстө. Саха сирин Арктикатын сыыппаранан хааччыйыыга 11,2 млрд. солк наадата быһаарыллыбыта. IT-пааркаҕа Арассыыйа премьерыгар Арктикаҕа электроннай өҥөнү оҥорууну тупсарарга, интэриниэт өҥөтүн сыанатын хас да төгүл кыччатарга анаммыт бырайыагы билиһиннэрдилэр. “Сыыппараҕа тэҥэ суох буолуу” кыһалҕатын быһаарыы туһунан өрөспүүбүлүкэ Ил Дархана Айсен Николаев уонна инновация миниистирэ Анатолий Семенов дакылааттаатылар. Ол курдук, барыта 7,4 тыһ. км оптоволокно ситимэ тардыллара былааннаммыт.
“Сыыппараҕа аналлаах уларыйыы Саха сиригэр кэлбит эрэ диир кыра — өрөспүүбүлүкэ IT салаатыгар дойду үрдүнэн бастыҥнар истэригэр баара элбэҕи туоһулуур. Ситим ордук күүскэ сайдыбыт атын эрэгийиэннэрин кытта тэҥҥэ күрэстэһэҕит. Бу өттүгэр ситиһиилэри баҕарабын уонна РФ сыыппараны сайыннарыыга, сибээскэ уонна маассабай коммуникацияҕа миниистирэ Максим Шадаевка эһиги этиилэргитин, ирдэбилгитин тиэрдиэҕим. Эһиги уопуккутун үөрэтэри таһынан, эһиэхэ ханнык сакаастары түһэрэр туһунан толкуйдуохпут”, — диэтэ Михаил Мишустин. Быйыл бу бырайыак чэрчитинэн бырайыактыыр-чинчийэр үлэлэр саҕаланыахтара, оттон быһаччы олоххо киллэрии эһиилгиттэн саҕаланыаҕа. Оптоволокно ситимэ Арктика улуустарын киин бөһүөлэктэрин түргэн интэриниэтинэн, суотабай сибээһинэн хааччыйыаҕа, улуус-тар икки ардыларыгар сибээс инфраструктуратын кэҥэтиэҕэ. Саха сиригэр билигин 13 тыһыынчаттан тахса килэмиэтир оптоволокно ситимэ тардыллан, өрөспүүбүлүкэ 373 нэһилиэнньэлээх пуунугар тиэрдиллибитэ. 2020 сылга Арктика улуустарыттан аан бастакынан Өлөөн улууһа холбоммута. 2022 сыл бүтүүтүн эргин Анаабыр улууһугар оптоволокно утаҕа тиэрдиллиэҕэ.
Тастан киириини солбуйар аналлаахтар
Михаил Мишустин Саха сирин арыйыылара тастан киириини солбуйуу бырагыраамаларын олоххо киллэрэр улахан суолталаахтарын бэлиэтээтэ. «Пандемия аныгы технологиялары сайыннарыыны уонна ону олоххо киллэриини биллэрдик тэтимиртэ. Коронавируһу уонна тыҥа ыарыыларын билэргитигэр, МРТ-га уонна мэйии ыарыыларыгар дьоһуннаах технологиялардааххытын билэбин. РФ Доруобуйа харыстабылыгар министиэристибэтиттэн, чуолаан Михаил Мурашкоттан саҥа киллэриилэри көрөрүгэр көрдөһүөм, тоҕо диэтэххэ, итини түмүү олус суолталаах Ону таһынан ыраах оройуоннарга, нэһилиэктэргэ олорор дьон ыарыыны түргэнник уонна хаачыстыбалаахтык быһаартаралларыгар улахан көдьүүстээх буолуо этэ. Билигин ыарыыны сөпкө уонна эрдэ быһаарыы элбэх боппуруоһу быһаарар», — диэтэ Михаил Мишустин.
Санатан эттэххэ, «Сайберия» хампаанньа анаалыстарга мэдиссиинискэй хаартыскалары анал бырагырааманан хааччыйар. 2020 сыллаахха түөс килиэккэтин КТ-хаартыскаларын оҥоруу COVID‑19 вирустаах пневмониятын быһаарарга ситиһиилээхтик туһаныллыбыта. Билигин РФ араас эрэгийиэнигэр мэдиссиинэ сэттэ тэрилтэтэ көдьүүстээхтик туһанар. Михаил Мишустиҥҥа маны сэргэ «Мондино Технолоджес» хампаанньаны билиһиннэрдилэр. Чуолаан, онлайн-диспансеризация бырайыактарын көрдөрдүлэр (онкология, кардиология, офтальмология). Кинилэр ортолоругар «Онкопоиск» — скрининг уонна араагы эрдэ быһаарыы, «Глаукома саха» — глаукоманы буларга скрининговай сиэрбис, «Мондино Трекер Здоровья» — доруобуйаҕа ыраахтан мониторинг, «Дьахтар доруобуйата» — дьахтар доруобуйатыгар скрининговай сиэрбис, «Эн соҕотох буолбатаххын» диэн искэн ыарыылаахтарга психологическай көмө сиэрбиһэ, «Vivat Аптека» — онлайн-аптыакалар сиэрбистэрэ бааллар.
«Диспансеризация оруола олус улахан, доруобуйа туругун быһаарыыга сүрүн күлүүһүнэн буолар. Диспансеризацияны кэҥэтэр эрэ буолбакка, киһиэхэ муҥутаан чугаһатыахха наада. Табыгастаах, түргэн, мүнүүтэ иһинэн иһитиннэрэр анкеталары толороҕут. Ол гынан баран, сүрүнэ, уочараты синхронизациялааһын. Михаил Альбертовичтан эһиги үлэҕитин барытын көрөрүгэр этиэм», — диэтэ премьер.
Агробырамыысыланнай комплекс тэрилтэлэрин өйөөһүн
РФ Уһук Илини уонна Арктиканы сайыннарыыга миниистирэ Алексей Чекунков Дьокуускай куоракка 2016 сылтан үлэлиир уонна аан дойду үрдүнэн ирбэт тоҥҥо суос-соҕотох «Саюри» тэпилииссэ комплексын холобурдаан кэпсээтэ. Ону тэҥэ, судаарыстыбаннай өйөбүлүнэн тутуллубут тэпилииссэнэн дьарыктанар хаһаайыстыбалартан Магадан уобалаһыгар баар «Талай» АПК-ны билиһиннэрдэ. Ол курдук, эбийиэк тутуллубут үбүттэн 20%-нын судаарыстыба уйуммут. Бу көмө миэрэтэ Михаил Мишустин сорудаҕынан ылыллыбыта. Алексей Чекунков бу маннык холобуру тыа хаһаайыстыбатын атын хайысхаларын сайыннарыыга туһанарга этиини киллэрдэ. Холобур, көтөр ферматын, уотурбаны бэлэмниир собуоттары уонна фермалары тутууга. Онуоха Михаил Мишустин РФ Бырабыыталыстыбатыгар ханнык хайысхаларга туһанары уонна төһө кээмэйдээх кэмпинсээссийэ оҥоһуллуон сөбүн быһааралларыгар сорудахтаата. «Бу улахан суолталаах хайысха, онон инвестордар тустаах бырайыактары олоххо киллэриигэ ылсан үлэлииллэрэ улахан суолталаах буолуо этэ», — диэн Михаил Владимирович эттэ.
Санатар буоллахха, «Саюри» тэпилииссэ комплексын Айсен Николаев киин куорат мэринэн үлэлиир кэмигэр Дьоппуон партнердарын кытта бииргэ үлэлээбитин түмүгэр, олоххо киллэрбитэ. 2016 сыллаахха тутуллубут бастакы тэпилииссэ 0,1 гектар иэннээх буоллаҕына, билигин комплекс иэнэ барыта 3,3 гектарга тэҥнэһэр. Бүгүҥҥү күҥҥэ 16 тэпилииссэ үлэлиир, онно оҕуруот аһын арааһа үүннэриллэр. Бырайыагы Уһук Илин уонна Арктика сайдыытын министиэристибэтэ, Уһук Илини уонна Арктиканы сайыннарыы институттара өйөөбүттэрэ. Инвестиция быһыытынан 2,076 млрд. солк. көрүллүбүтэ.
Сүрүн мунньахтан
Сүрүн мунньахха халаан уутун уонна ойуур баһаардарын содулларын туоратыы боппуруостара көрүлүннэ. Михаил Мишустин мунньаҕы саҕалыыр этиитигэр «РФ Бэрэсидьиэнэ Владимир Путин быһаччы сорудаҕынан ойуур баһаардарын умуруорууга үп-харчы көрүллүүтэ лаппа улаатта. РФ тустаах сокуоннарыгар уларытыылар киирэннэр умулларыы үлэтин түргэнник ыытыыга сөптөөх миэрэлэр ылыллалларыгар көмөлөстө. Быйыл балаһыанньа хайдаҕын туһунан федеральнай уонна эрэгийиэннэр салайааччылара дакылааттыахтара, туох үлэ ыытылларын, ыытыллыбытын истиэхпин баҕарабын», — диэн Михаил Владимирович эттэ.
Бастаан утаа РФ Гражданскай оборуонаҕа, ыксаллаах быһыыны-майгыны туоратыыга миниистирэ Александр Куренков сүрүн дакылааты оҥордо. Кини информационнай кииннэр РФ ЫБММ-ын кытта бииргэ үлэлииллэрин хааччыйыахтаахтарын эттэ. «Саха сиригэр халаан уутуттан эмсэҕэлээбит нэһилиэнньэҕэ көмө бара турар. Саха сиригэр уонна Хабаровскай кыраайга кэккэ кыһалҕалар бааллара билиннэ. Ол курдук, авиапортар балаһалара бэлэмэ суохтара билиннэ. Ити болҕомтоҕо ылыллыаҕа. Сааскы халаан уута этэҥҥэ ааста. Ардахтан үөскүүр халааннар кэккэ ыарахаттары үөскэттилэр. Кинилэр хаһан, ханна үөскүүллэрэ тута биллибэт, манна аналлаах исписэлиистэр баар буолуохтаахтара билиннэ. Халаан уутуттан көмүскүүр эбийиэктэри тутууга болҕомто ууруллар», — диэн иһитиннэрдэ.
Салгыы РФ Айылҕа ресурсаларыгар уонна экологияҕа миниистирэ Александр Козлов «Ааспыт сыл бүтүүтэ Сахалиҥҥа ойуур баһаардарын умуруорууга аналлаах мунньах буолбута. Сөптөөх үп көрүллэрэ быһаарыллан, быйыл ааспыт сыллааҕар балаһыанньа быдан этэҥҥэ. Уһук Илиҥҥи уокурукка ойуур баһаардара туруулара үс төгүл кыччаата. Түгэнинэн туһанан, ойуур баһаардарын умуруорууга үлэлээбит уонна үлэлии сылдьар байыастарга махталбын тиэрдэбин. Саха сиригэр уонна Хабаровскай кыраайга балаҕан ыйыгар диэри ойуур баһаардара турар куттала баар. Сорох эрэгийиэннэр федеральнай үбү ылан баран, бэйэлэрин үптэрин сарбыйан биэрдилэр. Бу сыыһа, сөбө суох быһаарыныы, кэлэр сылга маннык тахсыа суохтаах. Сокуон өттүгэр кэккэ уларытыылары киллэрдибит. Ол курдук, эрэгийиэҥҥэ сэттэ күн устата ыксаллаах быһыы-майгы эрэсиимэ турбут буоллаҕына, оччоҕуна эрэ РФ таһымыгар тута биллэриллэрин туһунан уларыйыы киирдэ. Сааскы халаантан сыл аайы экэнэмиичэскэй хоромньу тахсар. Уһук Илиҥҥэ 37 ууну тутар, көмүскүүр аналлаах даамба тутуллуохтааҕыттан 19‑һа оҥоһуллубут. Билигин итиннэ сөптөөх хонтуруол ылыллан барыта кыраапык быһыытынан барар. Саха сирин этэр буоллахха, Үөһээ Бүлүүгэ Бүлүү өрүскэ даамбаны тутуу бара турар. Өрүстэргэ эбии гидрологическай пуостары аһыыга болҕомто ууруллуоҕа», — диэн иһитиннэрдэ.
Салгыы Ил Дархан Айсен Николаев «Ааспыт сылга куйаас сайын туран, элбэх ойуур баһаардара турбуттара. Быйылгы сылга баһаары умуруорууга биэс төгүл элбэх үп көрүллэн, баһаары умуруорар сулууспа үлэһиттэрэ элбээтилэр, ону тэҥэ, анал тиэхиньикэлэр атыылаһыллыбыттара. Бу сааскыттан барыта 500‑тэн тахса ойуур турбута бэлиэтэннэ, бу былырыыҥҥытааҕар үс төгүл аҕыйах. Атырдьах ыйын 12 күнүгэр Саха сиригэр ыксаллаах быһыы-майгы эрэсиимэ уһуллубута. Бары өттүнэн улахан көмөнү РФ ЫБММ-тэ оҥордо. Быйыл искусственнай ардаҕы ыҥырыыга эспэримиэни оҥордубут. Барыта 27 анал көтүү оҥоһуллан, быйыл сайын ойуур баһаардара турууларын лаппа аччатта. Биһиги умуруорууга хабыллар сир-уот иэнин улаатыннарыыга сөбүлэһэбит. Быйыл Саха сиригэр тустаах эргимтэ иэнэ 10 мөл. гектар улаатта. Саха сирэ олус киэҥ, мөлтөх суоллаах-иистээх сиргэ-уокка тиийэр уустук. Манна улахан оруолу авиация ылар, көмөлөһөр. Сааскы халаан уута этэҥҥэ ааспыта. Арай, от ыйыгар ардах уутуттан хайалаах үрэхтэр хааларыттан тахсаннар, Дьааҥы уонна Кэбээйи улуустарыгар нэһилиэнньэлээх пууннар эмсэҕэлээтилэр. Эмсэҕэлээбит дьоҥҥо сөптөөх көмө оҥоһулунна. Дьааҥыга оттук сезона саҕаланна. РФ ЫБММ-тин Ми‑26 бөртөлүөтэ тутуу матырыйаалларын тиэрдэн улахан көмөнү оҥордо. Тустаах улуустар ыраах сытар нэһилиэктэригэр бөртөлүөт эрэ тиийэр кыахтаах», — диэн эттэ.
Айсен Николаев Нам улууһун Граф биэрэгэр уонна Дьааҥы улууһун Дьааҥы куоратыгар биэрэги бөҕөргөтөргө аналлаах эбийиэктэри тутары наадалааҕын эттэ. Икки тустаах эбийиэк бырайыактыыр-симиэтэлиир докумуона судаарыстыбаннай экспертизаны ааспыттар. Федеральнай үп көрүллэр уонна судаарыстыбаннай бырагыраамаҕа киирэр түгэннэригэр, 2023 сылга олоххо киириэхтэрин сөп. «Дьааҥы уонна Нам улуустарыгар баар территориялар сылын аайы ууга баралларын учуоттаан туран, убаастабыллаах Михаил Владимирович, федеральнай бүддьүөттэн үп көрүллэрэ ситиһиллэн, көмүскүүр инженернэй эбийиэктэр 2025 сылы кэтэһиллибэккэ, 2023 сылтан саҕаланарын өйүүргүтүгэр көрдөһөбүн», — диэн Айсен Сергеевич туруоруста.
Ил Дархан быһаарбытынан, Дьааҥыга даамбаны тутуу сыаната 1,3 млрд. солк. тэҥнэһэр, оттон Граф Биэрэгин киэнэ 400 мөл. солк. Манна аналлаах сайаапка Росводресурска тиэрдиллибит. Уһук Илиҥҥи уокурукка көмүскүүр аналлаах эбийиэктэр тутуллуохтаахтарын, ону сэргэ Саха сиригэр эмиэ, РФ ыксаллаах быһыыга-майгыга миниистирэ Александр Куренков уонна РФ айылҕа ресурсаларыгар, экологияҕа миниистирэ Александр Козлов туруорустулар, өйөөтүлэр. Бу этиилэри Михаил Мишустин истэн баран, РФ айылҕа ресурсаларыгар уонна экологияҕа министиэристибэтэ үп министиэристибэтин кытта ханнык эбийиэктэр улахан суолталаахтарын быһааралларыгар сорудахтаата.
«Федеральнай үбү тустаах дьыалаҕа сөптөөхтүк туһанарга кыһаллыҥ»
Михаил Мишустин мунньаҕы түмүктүүрүгэр «Федеральнай үптэн тустаах сыалга сөптөөх үп көрүллэр, ону бары эрэгийиэннэр сөптөөхтүк дьаһанан туһанаргытыгар сүбэлиибин. Ойуур баһаарын уонна халаан уутун туоратыыны кытаанах хонтуруолга тутан олоруҥ. Эрэгийиэннэр салайааччыларын этиилэрэ боротокуолга киирдэ. Кэккэ сорудахтар бэриллиэхтэрэ. Ойуур баһаарын туоратыыга, бохсууга РФ Бэрэсидьиэнэ Владимир Путин сорудаҕын толорорго кыһаллыҥ, хонтуруолга тутуҥ. Рослесхоз ойуур баһаардара турар сезона түмүктэннэҕинэ, быйылгы сылы анаалыстыыр түмүгү оҥороргутугар сорудахтыыбын. Ону тэҥэ, РФ айылҕа ресурсаларыгар, экологияҕа уонна үп министиэристибэлэрэ бүддьүөт бырайыагын оҥорууга сыллааҕы үбүлээһини болҕомтоҕо ыларгытыгар этэбин», — диэн эттэ.
Атах-тэпсэн олорон
Ил Дархан Айсен Николаев РФ премьер-миниистирэ Михаил Мишустинныын атах тэпсэн олорон, өрөспүүбүлүкэ тутуутугар кэккэ боппуруостары быһаарыста уонна, саамай сүрүнэ, үтүө түмүктэрдээх буолар кэриҥнээх. Өрөспүүбүлүкэтээҕи онкологическай киини тутуу боппуруоһа таарыйылынна. Эбийиэги түмүктүүргэ эбии 2,8 млрд солк. наадата этилиннэ, итинтэн 2 млрд солкуобайга анал оборудование атыылаһыллыахтаах. «Кэлиҥҥи сылларга РФ бырабыыталыстыбатын өйөбүлүнэн өрөспүүбүлүкэҕэ доруобуйа харыстабылын саҥа эбийиэктэрэ тутулуннулар. Холобур, кардиологическай киин үлэҕэ киирдэ, онкологическай киин тутулла турар. Тутуу матырыйаалларын уонна тустаах оборудованиелар сыаналара үрдээбитинэн доруобуйа харыстабылыгар улахан суолталаах эбийиэк тутуутун түмүктүүргэ эбии үбү көрөргө көрдөһөбүт. Эбийиэк 77 %-н түмүктэнэн турар», – диэн Айсен Сергеевич быһаарда. «Тутуу түмүктэниллиэн наада. Тустаах докумуоннары бэлэмнээҥ, сыл түмүктэниэр диэри экспертиза бигэргэниллиэҕэ. Биһиги көмөлөһүөхпүт», – диэн премьер-миниистир Михаил Мишустин өйүүрүн биллэрдэ. Санатар буоллахха, саҥа кииҥҥэ симиэнэҕэ 210 киһи көрдөрүөҕэ, 180 куойкалаах буолар. Сылга, ортотунан, 4 тыһ. кэриҥэ эпэрээссийэ оҥоһуллуоҕа. Саҥа кииҥҥэ аныгы ирдэбилгэ толору эппиэттиир мэдиссиинискэй оборудованиелар атыылаһыллыахтара. Саҥа эбийиэккэ эбии 653 үлэ миэстэтэ аһыллыаҕа.
Тааттаҕа саҥа оскуола. Ытык Күөлгэ 450 миэстэлээх уонна интэринээттээх саҥа оскуола тутуллуоҕа. Ил Дархан Айсен Николаев премьер-миниистир Михаил Мишустинтан саҥа эбийиэги тутуу үбүттэн сорох чааһын федеральнай бүддьүөт уйунарын туруоруста. «Өрөспүүбүлүкэҕэ тыа сиригэр инфраструктураны сайыннарыыга саҥа комплекснай былаан олоххо киирэр. Спортивнай оонньуулар көмөлөрүнэн тыа сирэ лаппа тупсар, инфраструктурата саҥардыллар. 2025 сылга Таатта улууһун Ытык Күөлүгэр Манчаары оонньуулара буолар. Өрөспүүбүлүкэтээҕи былаанынан Ытык Күөлгэ интэринээттээх саҥа оскуола тутуллуохтаах», – диэн Айсен Николаев иһитиннэрдэ. «Биллэн турар, оҕолор бары өттүнэн сөптөөх усулуобуйаҕа үөрэниэхтээхтэр. Онон бырайыак өйөнүллүөн наада, тустаах докумуоннары бэлэмнээн киллэриҥ», – диэн Михаил Мишустин өйүүрүн биллэрдэ. Билигин Ытык Күөлгэ баар лиссиэй дьиэтэ 1974 сыллааҕы тутуу, саахалланар туруктаахтар испииһэктэригэр киллэриллибит. Онон оҕолор хас даҕаны сиринэн үөрэнэллэр. Тутуу бырайыага оҥоһуллан түмүктэнэн эрэр, быйыл алтынньыга экспертизаҕа бэриллиэхтээх.
Туомтуу тартахха
РФ Бырабыыталыстыбатын бэрэссэдээтэлэ аан дойду үрдүнэн уустук балаһыанньа бүрүүкээн турар кэмигэр уонна бүтүн Уһук Илин уокурук үрдүнэн чуо Саха сиригэр анаан-минээн кэлэн, үлэ-хамнас хаамыытын бэйэтинэн билсэн, барбыта улахан суолталаах. Сүүстэ истибиттээҕэр биирдэ көрбүт ордук дииллэринии Михаил Мишустин төһө да кылгас кэмҥэ кэлэн бардар, улахан салайааччы барытын сыныйан, көрөн-истэн барбытыгар саарбахтааһын суох. Саха Өрөспүүбүлүкэтэ уонна салалтата Арассыыйа үрдүнэн бастыҥнар кэккэлэригэр сылдьар. Аны туран бүтүн Арассыыйа Илин диэки иэҕиллэригэр Саха сирэ хорук тымыр буолара чуолкай. Суруйуум саҕаланыытыгар РФ бэрэссэдээтэллэрэ кэлэн барбыттарын кэнниттэн Сахабыт сиригэр туох быһаарыллыбытын, үлэ ыытыллыбытын кылгастык ахтан аһарбытым. Үрдүк сололоох тойон кэлэн барыытын кэнниттэн өрөспүүбүлүкэбит сайдыытыгар дьоһуннаах үлэлэр, тэрээһиннэр ыытыллыахтарыгар эрэнэбит. Сахабыт сирэ сайдар кэскилэ улаатар, кэҥиир.