Нерюнгритааҕы мэдиссиинэ кэллиэһиттэн кынат үүннэринэн тахсан биэлсэр идэтин баһылаабыт, Өлүөхүмэ улууһун Тээнэ оскуолатын 2014 сыллаахха бүтэрбит Айыына Нутчина, Артем Алексеев Москваҕа коронавирус ыарыылаах дьону эмтиир балыыһаҕа, норуокка биллэринэн, “кыһыл зонаҕа” үлэлииллэр.
Биир кылааска
Быйыл кыһын Аллараа Бэстээх – Алдан – Нерюнгри хайысхатынан суруналыыстар десаннара тиийэн, орто анал үөрэх кыһаларын үлэлэрин-хамнастарын билсэн кэлбиппит. Тус бэйэм, Нерюнгритааҕы мэдиссиинэ кэллиэһин баазатын көрөн улаханнык сөхпүтүм. Ол туһунан хаһыакка суруйан турабын. Үлэһиттэри кытта бүгүҥҥү күҥҥэ диэри сибээһи тутабыт. Хаһыат ааспыт нүөмэрдэригэр тустаах кыһа “лечебнэй дьыала” салаатын 60 сааһыгар бүтэрбит, чөл олохтоох, киэҥ көрүүлээх Прасковья Алексеева туһунан суруйбуппут. Ити курдук, бииртэн биир интэриэһинэй тиэмэ хааһахтан хостонордуу тахсан иһэр. Бу сырыыга “Москваҕа “кыһыл зонаҕа” биһиги кэллиэспитин бүтэрбит оҕолор баран үлэлии сылдьаллар” диэни истээт, тута сэҥээрбитим.
Кэпсэтэн билбитим, букатын даҕаны оскуолаҕа иккиэн биир кылааска үөрэммиттэр – Өлүөхүмэ улууһун Тээнэ орто оскуолатыгар, Нерюнгрига эмиэ иккиэн биэлсэр идэтин бүтэрбиттэр эбит. Тээнэ улуус кииниттэн уһук сытар нэһилиэктэртэн биирдэстэрэ. Биллиилээх снайпер Иван Кульбертинов дойдута.
Биэлсэр кыыс Айыына
Айыына Нутчина оскуолатын бүтэрэн баран мэдиссиинэ салаатын талан туттарсарга быһаарыммыт. Нерюнгритааҕы мэдиссиинэ кэллиэһигэр биэлсэр идэтигэр киирбит.
Былырыын үөрэҕин бүтэрээт, Беркакит бөһүөлэгэр Арассыыйатааҕы тимир суол поликлиникатыгар идэтинэн үлэҕэ анаммыт. “Москваҕа “кыһыл зонаҕа” хайдах тиийэн хааллыҥ?”, — диэн Айыына үлэлээбэт күнүгэр төлөпүөннээн, дьон барыта сэҥээрэр ыйытыытын биэрэбин.
“Ааспыт сыл атырдьах ыйыттан тимир суол үлэһиттэрин поликлиникатыгар үлэлиибин. Быйыл саас мунньах кэмигэр, Арассыыйаҕа коронавирус өрө туран, баҕалаах дьону үлэҕэ ыҥыраллар диэбиттэригэр, тута сөбүлэспитим”, — диэн хоруйдаабытыгар, “ама, куттамматах буоллаҕа дуу”, диэн санаа охсуллар. Инньэ диэн ыйыппыппар: “Суох. Толкуйдуурга кылгас бириэмэ биэрбиттэрэ. Ийэбэр барыам биир хонук хаалбытын кэннэ эрэ иһитиннэрбитим. Онон сөбүлэһэригэр эрэ күһэллибитэ. Бэйэҕин харыстан, сэрэнэ сырыт диэбитэ”, — диэн этэр.
— Москваҕа тиийээппитин кытта тута гостиницаҕа илдьибиттэрэ. Н.А. Семашко аатынан Арассыыйатааҕы тимир суол клиническэй балыыһатыгар ыыппыттара.
Маҥнай, биллэн турар, тугу, кими даҕаны билбэт буолан, долгутуулаах этэ. Сыыйа-баайа билсэн, оннубун булбутум. Нерюнгри кэллиэһигэр биэлсэр сатабылыгар барытыгар үөрэппиттэр эбит, барытын сатыырым. Москваҕа быраактыка туһугар кэлбитим. Сорукпун ситтим диэххэ сөп. Үлэтэ билигин оннук айылаах уустук диэбэппин. Бастаан ыарыһах элбэх этэ, билигин аҕыйаатылар. Сарсыардааҥҥы симиэнэҕэ түбэстэхпитинэ, биллэн турар, атахпытыгар тура сылдьабыт, олорорбут да ахсааннаах. Мин ыарыһахтар туруктарын кэтиибин, укуол туруорабын, температураларын, дабылыанньаларын кээмэйдиибин, систиэмэ туруорабын. Манна бары кэриэтэ пневмониялаах дьон сыталлар.
Алта чаас үлэлиибит, алта чаас сынньанабыт, онтон эмиэ алта чаас үлэлээн баран икки күн сынньанабыт. Маҥнай анал көстүүмү кэтэн баран итииргээбитим. Кэлбит икки нэдиэлэбитигэр халлаан даҕаны итиитэ бэрт этэ. Билигин сөрүүтүйдэ.
Хас нэдиэлэ аайы анаалыс туттарабыт. Дуогабарым бүтэн эрэр, билиэппин номнуо сакаастаабытым. Тиийэн баран ирдэбил быһыытынан дьиэбитигэр олоробут.
Дойдубар сылдьыбатаҕым үс сыл буолла. Быйыл даҕаны хайдах табылларыттан көрүөм. Быраас идэтигэр туттарсыахпын баҕарабын, — диэн кылгастык кэпсиир.
Биэлсэр уол Артем
Артем Алексеев Тээнэ (Өлүөхүмэ) оскуолатын бүтэрээт, Нерюнгритааҕы мэдиссиинэ кэллиэһигэр биэлсэр идэтигэр киирэр. Былырыын Беркакит ыстаансыйатыгар Узловойга Арассыыйатааҕы тимир суол поликлиникатыгар үлэлии барар. Саҥа дьыл иннинэ “Колмар” хампаанньа поликлиникатыгар биэлсэринэн көһөрбүттэр.
— Муус устар ортотугар поликлиникам старшай медсестрата төлөпүөннээн: “Москваҕа коронавирус элбээн, үлэһиттэргэ наадыйаллар. Испииһэк ыытабыт, ыҥырдахтарына бараҕын дуо?” — диэбитэ. Сөпсөспүтүм. Сарсыныгар тута Москваттан бигэргэтии кэлбитэ. Муус устар 16 күнүгэр Москваҕа көтөн кэлбитим. 17-кэ ыйыыны-кэрдиини (инструктаж) ааһан баран номнуо үлэҕэ тахсыбытым. Арассыыйатааҕы тимир суол мэдиссиинэтин научнай-клиническэй киинигэр үлэлиибин.
Иккис инфекционнай салааҕа постка үлэлиигин диэбиттэрэ. Сарсыныгар онно тиийбитим. Кими даҕаны билбэппин. Мин тиийиибэр, үлэлиэхтээх салаабын коронавирус ыарыылаахтары эмтиир салаа оҥорбуттар этэ. Онон бастакы күн үс ыарыһах киирбитэ. Аһыллыбыппытын билэн баран аҕалтаан барбыттара, уопсайа, 20-тэн тахса киһи сыппыта. Билигин ыарыһах аҕыйаата. Үлэбит чэпчээтэ. Балаҕан ыйыгар иккис долгун буолуо диэн сабаҕалааһын баар дии. Дуогабарым ыам ыйын 31 күнүнэн бүттэ.
Бастаан көстүүм кэтэн баран, санаабар, этим тыыммат этэ. 8 чааһы быһа устубакка сылдьабыт. Үлэбитигэр сууккаҕа 24 чаас үлэлиир остолобуойдаахпыт. Симиэнэбитигэр тахсыахпыт иннинэ аһыыбыт. Симиэнэбит кэмигэр уу иһиэххэ сөп, киһи син үөрэнэр эбит. Үлэһиттэр подгузник кэтэллэр дииллэр эрээри, биһиги тулуйабыт. Симиэнэҕэр тахсыаҥ иннинэ аҕыйах уута ис диэн сүбэлээбиттэрэ.
Үс хос бэрчээкки кэтэбин. Үһүс бэрчээккибин сотору-сотору уларытабын. Коронавирус олус сыстыганнаах. Үс бэрчээккилээх саҥа үлэлиир буолан, маҥнай тымырга укуол туруорарга уустук этэ. Быраастар сүбэлэрин тутуһан, сыыйа табыллан барбыта. Киһи үөрэнэр эбит.
“Кыһыл зонаҕа” киириэхпит иннинэ бэйэ-бэйэбитин көстүүммүтүн, бэрчээккибитин көрөбүт. Бэйэбит ыалдьыахпыт диэн куттал син биир баар. Нэдиэлэ аайы анаалыс туттарабыт, сарсыныгар тута биллэр.
Манна кэлэн үгүһү биллим. Исписэлиис быһыытынан бэйэбин холонон көрдүм. Үөрэммит кыһабар – Нерюнгритааҕы мэдиссиинэ кэллиэһигэр, дириэктэрбитигэр Ирина Ивановна Адамоваҕа, преподавателлэрбэр, кураторбар улахан махтал. Үчүгэйдик үөрэппит буолан, бэйэбэр эрэллээх эбиппин, туохтан даҕаны уолуйбакка, ыгылыйбакка, туохха үөрэммиппин барытын көрдөрдүм.
Быраастар бары сабыылаах гостиницаҕа сытабыт. Арассыыйа араас муннугуттан кэлэн үлэлии сылдьаллар.
Сорох дьон итэҕэйбэттэр, коронавирус суох, сымыйа дииллэр. Манна “кыһыл зонаҕа” үлэлиир киһи быһыытынан, оннук буолбатах диэн мэктиэлиибин. Барыта дьиҥнээх, барыта буола турар көстүү. Тус бэйэм Covid 2019 ыарыһахтары кытта алтыһар, хайдах ыалдьалларын илэ көрөр, эмтиир медик быһыытынан, бэйэҕитин харыстаныҥ, булгуччу бэрчээккилээх, мааскалаах, бэйэ-бэйэҕититтэн тэйиччи сылдьыҥ диэн сүбэлиэм этэ.
Ити курдук, Нерюнгритааҕы мэдиссиинэ кэллиэһин ситиһиилээхтик бүтэрбит эдэр дьон талан ылбыт идэлэрин ыйыытынан, ыраах-чугас диэн мунааран олорбокко, дойду тэбэр сүрэҕэр Москваҕа “кыһыл зонаҕа” тиийэ, ыарыһаҕы өрүһүйэргэ бэлэмнэр.
Людмила ПОПОВА, “Саха сирэ” хаһыат, edersaas.ru