Саха сиригэр төрөөн-үөскээн, үлэлии-хамсыы сылдьар, ол эрээри төрөөбүт төрүт тылларын билбэт, сахалыы саҥарбат ыччат наһаа элбэх. Кинилэргэ атын омук дьоно эн тылгын үөрэтэллэр, интэриэһиргииллэр диэтэхпинэ, баҕар, туох эрэ атын толкуйдатар санаа күлүм гыныа дуу?
Ондрей Пивода, чех:
Ондрей Чешскэй Өрөспүүбүлүкэ Брно куоратыттан төрүттээх. 33 саастаах. Масарика университетыгар ускуустуба факультетын лингвистика уонна балтийскай чинчийии кафедратыгар үөрэнэр, докторскай истиэпэни ыларга дьулуһар.
— Ондрей, Саха сирин уонна саха тылын кытары хайдах билсибиккиний?
— Уруккуттан айылҕаны кытары ыкса сибээстээх норуоттары сэргиибин. Улахан кылаастарга сылдьан Сибииргэ интэриэһим күүһүрбүтэ. Элбэх кинигэ аахпытым, ол түмүгэр, саха үһүйээннэрин уонна уус-уран айымньытын олоҥхону сэҥээрбитим. «Дьулуруйар Ньургун Боотур» олоҥхону нууччалыыттан чех тылыгар тылбаастаабытым. Ол эрээри, нууччалыыттан тылбаастаммыт буолан, олоҥхо бэйэтин ураты тыынын сүтэрэрэ. Онон саха тылын үөрэтэн саҕалаабытым.
Ону таһынан, духуобунай үгэстэр, ойууннааһын саха тылын үөрэтэн саҕалыырбар төрүөт буолбуттара.
— Хайдах үөрэтэн саҕалаатыҥ?
— Үөрэх ыарахан этэ. Учуутала суох, бэйэм курдук саха тылын үөрэтэр омуктары кытары билсэммин, үөрэтэн саҕалаабытым. Билигин тыл саппааһын үөрэтэбин. Сахалыы кыратык ааҕан эрэбин. Ол эрээри, кэпсэтэрбэр ыарахан буолара буолуо, манна кимниин да сахалыы кэпсэппэт буоллаҕым дии. Оттон тылы үөрэтэргэ төрөөбүт тылларын илдьэ сылдьар дьону кытары кэпсэтэр саамай көдьүүстээх.
— Эн полиглоккун. Атын тыллары үөрэтэртэн саха тылын үөрэтэр туох атыннааҕый?
— Бэйэбин наһаа полиглоппун дэммэппин. Ол эрээри, төрөөбүт тылбын билэрим уонна саха тылын үөрэтэрим таһынан, аангылыйа, нуучча, польша тылларынан саҥарабын. Уонна кыратык вьетнам уонна ньиэмэс тылларын билэбин.
Саха тыла агглютинативнай. Ол аата, хас биирдии тыл уларыйарыгар суффикстар, префикстар эбиллэннэр, атын өйдөбүллээх тыллары таһаараллар. Суффикстар локомотивка богуоннар холбоноллорун курдук бэйэ-бэйэлэригэр сысталлар. Бу үөрэтэргэ эмиэ да уустук, эмиэ да судургу грамматика. Наһаа баай, хоһуйар, араас тыастартан турар тыл. Мин чинчийиибинэн, кыылларга анаммыт тыл олус элбэх эбит. Онон, айылҕаҕа наһаа чугас тыл эбит диэн түмүккэ кэллим.
Антон Тевс, ньиэмэс:
45 саастаах. Бастаан дойдутугар тутуу сервиһин маастарын идэтин бүтэрэн, үлэлии сылдьыбыт. Телекоммуникация эйгэтигэр Англияҕа үлэлээбит. Кэнники санаата сытар дьарыгын дьэ булан, лингво-антропологиянан дьарыктанар. Бастаан Бурятияҕа сылдьан, Тиксииттэн сылдьар киһини кытта билсэр. Аан бастаан Саха сиригэр командировкаҕа кэлэ сылдьан, тута таптаабытым диэн Антон кэпсиир.
— Ити хаһан Саха сиригэр аан маҥнай кэлбиккиний?
— 2006 сыллаахха. Кэргэммэр Саха сирин көрдөрбүтүм. Онтон дьэ былааннаан, толкуйдаан, сотору кэминэн көһөн кэлбиппит. Түөрт оҕолоохпут. Улахаттар Германияҕа үөрэнэллэр, үлэлииллэр. Кырабыт манна биһигини кытары баар.
— Саха сирин сүрэхпинэн талбытым диигин. Баҕар, өссө туох эрэ атын сыал баара дуу?
— Саха сирин туһунан научнай материаллары хомуйа сылдьабын. Киэҥ араҥаҕа сахалар диэн кимнээхтэрий, туох омуктарый диэн аангылыйа тылынан кинигэ суруйуохпун баҕарабын. Онно, биллэн турар, саха тылын үөрэтиэххэ наада.
— Саха тылын хайдах үөрэтэн саҕалаабыккыный?
— Тута сахалыы саҥарар эйгэҕэ киирбитим уонна наука быһыытынан үөрэтэн саҕалаабытым. Университетка саха тылын институтугар ставка аҥаарыгар үлэҕэ киирбитим. Бастаан омук киһитин курдук ылыналлара, иккис сылыгар син кэлэктиипкэ киирбитим, билигин кэллиэгэлэрэ курдукпун. Бастаан оскуолаларга ньиэмэс тылын үөрэтэр этим, тылбааһынан дьарыктанар этибит.
— Саха тылын үөрэтэр ыарахан дуо?
— Ньиэмэс, аангылыйа, нуучча тыллара индогерманскай бөлөххө киирэр буоланнар, майгыннаһаллар. Bruder, brother, брат. Schwester, sister, сестра уо.д.а. Онтон саха тыла түүр тылларын араҥатыгар киирэр буолан, грамматиката олох атын. Этии тутула, тыл сүрүнэ…
Ол эрээри, тылы үөрэтиигэ саха эйэҕэс дьоно баар буоланнар, түргэнник ылынаҕын. Мин тымныыны сөбүлээбэппин, ол эрээри, маннык ыалдьытымсах, көрсүө-сэмэй омук хайа баҕар тымныыны сылаас сыһыаҥҥа кубулутар кыахтаах.
Виктория Бястинова, edersaas.ru