«Арчы дьиэтэ» духуобунай култуура киинин иһинэн үлэлиир «Мааны мандар» иис түмсүү тэриллибитэ 5 сылын бэлиэтээтэ. Түмсүү бу кэрэ бэлиэ түгэнин Арассыыйаҕа Норуоттар култуураларын нэһилиэстибэтин сылыгар, Дьокуускайдааҕы “Арчы дьиэтэ” култуура духуобунай киинэ төрүттэммитэ 20 сылыгар, СӨ Ийэ сылыгар анаата.
edersaas.ru
«Мааны Мандар» иис түмсүүтэ 2017 сылтан боростуой былаачыйаттан саҕалаан, араас сону тигиинэн тиһигин быспакка дьарыктанар. Түмсүүгэ бэйэлэрэ атын араас идэлээх кэрэ аҥаардар сылдьаллар. Иис түмсүүтүн тэрийээччинэн, иилээччинэн-саҕалааччынан «Арчы дьиэтэ» духуобунай култуура киинин уус-уран салайааччыта, иис дьарыгар кутун ылларбыт, тарбаҕар талааннаах Любовь Радиковна Константинова-Кыталы Куо буолар. Онтон куруһуоктары айылҕаттан айдарыылаах көмүс тарбахтаах Туйаара Иннокентьевна Александрова салайан ыытар. «Мааны Мандар» иис түмсүүтүн кыттыылаахтара 5 сылы быһа сыралаахтык үлэлээн, кэнчээри ыччаттарбытын кэрэҕэ уһуйан, иитэн-такайан, элбэх ситиһиилэннилэр.
Ол курдук, «Мааны мандар» иис түмсүү -– Санкт-Петербурга ыытыллыбыт «Өбүгэ үгэһин сөргүтүү» бүтүн аан дойдутааҕы бэстибээл, 2021 c. Өлүөхүмэ улууһугар Олоҥхо ыһыаҕар “Дойдум кэрэ симэҕэ, дьоһун талба танаһа» саха таҥаһын күрэҕин кыайыылааҕа, өрөспүүбүлүкэҕэ ыытыллыбыт «Кэрэни кэрэхсээ» саха таҥаһын күрэҕин Кылаан бирииһин уонна быйылгы «Саха сирин кыһыҥҥы оһуордара» муода бүтүн аан дойдутааҕы VI бэстибээлин Кылаан бирииһин хаһаайына.
«Иис уран эйгэтэ» диэн ааттаммыт дьоро күн далааһына олус киэҥ буолла. Ол курдук:
ХIХ үйэтээҕи өбүгэлэрбититтэн кэлбит уонна билигин күннэтэ кэтиллэр саха таҥаһын кэтэн көрдөрдүлэр;
Уус Алдан улууһун Танда нэһилиэгин кыраайы үөрэтэр мусуойугар баар дьабака бэргэһэни үтүгүннэрэн оҥоруу сүрэхтэннэ;
«Хотой» саха таҥаһын брендын салайааччы, дизайнер Ольга Неустроева уонна 2021 с. ыытыллыбыт «Сылаас тыыннаах, өбүгэ таҥаһа» кыһыҥҥы саха таҥаһын көрүү күрэһин кыайыылааҕа, тарбаҕар талааннаах Варвара Юрьевна Попова үлэлэрэ туруорулуннулар;
«Мааны Мандар” иис түмсүүтүн үлэлэрин көрдөрүү быыстапката уо.д.а. тэрилиннэ.
Былыр-былыргыттан биһиги өбүгэлэрбитигэр таҥаһы таҥныы култуурата үрдүк таһымҥа турарын, саха таҥаһа кэрэ көстүүлээҕин, тымныыттан харыстыыр ураты суолталааҕын уонна киһи кутун-сүрүн харыстыырын билэбит. Иис түмсүүтүн кыттыылаахтара саха дьахтара күһүн, саас мааныга күннэтэ кэтэр, аныгылыы тигиинэн моһуона, көрүҥэ уларыйбыт, сукуна кырадаһыннарыттан кыбытыылаах тигиинэн киэргэтиилээх соннорун кэтэн таҕыстылар.
2021с. өрөспүүбүлүкэҕэ ыытыллыбыт «Сылаас тыыннаах, өбүгэ таҥаһа» кыһыҥҥы саха таҥаһын көрүү күрэһин кыайыылааҕа, тарбаҕар талааннаах Варвара Юрьевна Попова үлэлэрин дохсун ытыс тыаһынан көрүстүлэр.
Өбүгэ саҕаттан үйэлэри уҥуордаан биһиги олохпутугар диэри кэлбит таҥаһы-сабы аныгы кэм, муода ирдэбилигэр сөп түбэһиннэрэн, элэмиэннэрин ылан күннээҕи таҥаска таҥаһын сөргүтүөххэ, тилиннэриэххэ, аныгылыы тыыннаан кэтиэххэ сөбүн Ирина Абрамова, Маргарита Иовлева, Елизавета Касьянова, Варвара Цыпандина, Татьяна Федорова, Агафья Соргоева, Любовь Петрова, Туяра Александрова итэҕэттилэр.
Уулуссаҕа сахалыы таҥныбыт кыргыттары, далбар хотуттары көрдөххө киһи эрэ үөрэр, сүргэтэ көтөҕүллэр. Бүгүн тарбахтарыгар талааннаахтар: Варвара Цыпандина, Елизавета Касьянова, Галина Кашкина күһүн, саас кэтиллэр соннорун көрдөрбүттэрин ыалдьыттар дохсун ытыс тыаһынан көрүстүлэр.
Бүгүҥҥү дьоро түһүлгэни «Хотой» саха таҥаһын брендин салайааччы, дизайнер Ольга Неустроева айбыт үлэлэрэ ситэрэн-хоторон биэрдилэр.
Ыытааччы: «Бириэмэ хардыытын кытта таҥас-сап өҥөр-дьүһүнүгэр, быһыытыгар-таһаатыгар, киэргэлигэр-симэҕэр эмиэ уларыйыы киирэн иһэрэ оруннаах. Ол да буоллар өбүгэлэрбит барахсаттар таҥастарын үөрэтэн эрэ баран, аныгылыы уларытан тупсаран тигиэххэ наада» диэн этээтин кытта, СӨ култууратын үтүөлээх үлэһитэ, иистэнньэҥ Ирина Абрамова бэйэтэ көрүүтүнэн моһуоннаан тикпит сыанаҕа кэтиллэр саха таҥастарын кэтэн долгулдьуйа хаамта.
Салҕыы «Мааны Мандар» иис түмсүүтүн тэрийээччи, бу бырайыак ааптара Любовь Константинова-Кыталы Куо бэйэтэ сыанаҕа кэтэр таҥастарын кэллиэксийэтин билиһиннэрдэ.
Былыргы саха таҥастара айылҕа тыйыс тымныытыттан харыстанан уонна норуот дириҥ итэҕэлин өйдөбүлүгэр тирэҕирэн тигиллибит буоланнар, быһыылара-таһаалара, ойуута-дьарҕаата быдан атын эбит. Ону иистэнньэҥнэр «Кыыс Хотун» кэллиэксийэҕэ көрдөрдүлэр.
Кэрэхсэбиллээҕэ диэн, саха таҥаһын эгэлгэтин муода тыйаатырын кэрэ кыргыттара да, муода устуудьуйаларын далбар хотуттара да буолбакка, иистэнньэҥнэр бэйэлэрэ кэтэн, симэнэн тахсан көрдөрдүлэр. Онуоха саха таҥаһа сааһыттан тутулуга суох киһини киэргэтэриттэн, кини дьоһунун, маанытын көрдөрөрүттэн дуоһуйдубут. Кырдьыга да, ««Мааны мандар» иис түмсүүтүн иистэнньэҥнэрин холобурдарын батыһан, маннык таҥастары күн аайы да кэппит киһи-ии» диэн баҕа санаалаах тарҕастыбыт.
ххх
Ханнык баҕарар үбүлүөй умнуллубат түгэннэрдээх буолар. Ол курдук, бу күн түмсүү кыттыылаахтарын сыралара, үлэлэрэ түмүктээх буолла. Көхтөөх үлэлэрин, Саха сирин уус-уран оҥоһуктарын уонна декоративнай-прикладной ускуустубатын сайыннарыыга тус кылааттарын иһин, Туйара Иннокентьевна Александрова, «Мааны мандар» маастардара: Лариса Барашкова, Екатерина Винокурова, Маргарита Иовлева, Татьяна Федорова, Елизавета Касьянова, Галина Кашкина, Агафья Соргоева, Екатерина Софронеева уо.д.а. араас наҕараадалары туттулар.
ххх
Бүгүҥҥү дьоро күн «буруйдаахтарын» уонна ыалдьыттары Култуура уонна ускуустуба Арктикатааҕы институтун «Аар-Аартык» норуодунай үҥкүү ансаамбыла, «Күн ситимэ» үҥкүү ансаамбыла, “Айархаан” этно-бөлөх салайааччыта Альбина Дегтярева, саха эстрадатын бастыҥтан бастыҥ ырыаһыттара Виталий Очиров, Василий Местников, Петр Кычкин, Юрий Гольдеров, Сахамин, Эрчим ылбаҕай ырыаларынан эҕэрдэлээтилэр.
Надежда ЕГОРОВА, «Саха сирэ», edersaas.ru