Быйыл саха төрүт кыһыҥҥы таҥаһын таҥнан Дьокуускай уулуссатынан сэлэлээн хаамыы хаһааҥҥытааҕар да элбэх кыттааччылааҕынан уратыланна, харах хайгыы көрөр, астынар, киэн туттар кэрэ көстүүтэ буолла. Биллэн турар, дьахтар аймах таҥаһа баһылыыр — ахсаанынан, кэрэтинэн, мындыр тигиитинэн, киэргэлэ баайынан. Эр дьон да балачча элбээбит, өссө элбээтэр олус бэрт буолсу.
Норуотум култууратын балачча үөрэтэн, оҕо аймаҕы уһуйан кэлбит киһи буоларым быһыытынан, санааларбын этиэхпин, сүбэ да буолуохпун баҕарабын. Дьахтар былыргы сонун өбүгэ үгэһин тутуһан тигии балачча кыайтарар эбит буоллаҕына, чопчуурдаах бэргэһэ тоҕо быһыыта-таһаата тутуһуллубатын өйдөөбөппүн. Билигин көрдөххө сону да, бэргэһэни даҕаны талбыт түүлээхтэриттэн тигэллэр, кытыылыыллар. Оттон 19-с үйэҕэ (ол да иннинэ буолуо) саха соно, бэргэһэтэ буобура тириититтэн, кытыытын киэргэлэ, сон иһэ бэдэр тириититтэн тигиллэр. Эр киһиэхэ бөрө истээх сон, баайдарга киис, саһыл, кырса тириитэ истээх сон диэн баарын билэбит. Былыргы хаатыскаларга көрдөххө, чопчуурдаах дьабака бэргэһэ барыта буобура тириитэ буолар уонна хайаан да оройо олус үрдүк, сирэйиҥ уһунун саҕа курдук. Ити бэргэһэ үрдүк буоларын тоҕо иистэнньэҥнэр тутуспаттарын дьиибэргиибин. Ону тутуспаттан хайдахтаах да уустук баай киэргэтиилээх сон көстүүтэ сыппаан хаалар. Быйыл сүүһүнэн сонноох дьахтарга үгэһи тутуһан тигиллибит икки-үс эрэ дьабака баарын көрбүтүм уонна ол дьахталлар барыларыттан кэрэ, таҥастарын уопсай көстүүтэ пропорциялаах буолан астыктык, дьиҥ сахалыы көстөллөр, ону өйдүүр кэм кэллэ.
Дьабака бэргэһэни саһыл тириититтэн кытыылыыры атыҥырыы көрөбүн, арай кыаллар буоллаҕына киис, нуорка ордук дьабакаҕа чугаһыыр, барар. Буобурга майгынныырынан нутрия эбэтэр кырааскалаах андаатар тириитэ үчүгэйдик көстөр, былыргы үгэс буолбут таҥаска ханыылыы.
Дьабака бэргэһэ оройо үрдүк буоллаҕына саха дьахтара кэрэтийэн, бууктаах, оноолоох соно өссө сиэдэрэй буолан көстөр, ол — пропорция тутуһуллубутуттан.
Саһыл тириитэ кытыылаах намыһах оройдоох бэргэһэ, үксүгэр чопчуура кэтэҕэр барбыт, олох да көстүбэт буолар. Дьабаканы былыр үрдүк гына хороччу турарын сатыыр эбит буоллахтарына, билигин өссө кыайтарар, араас кытаатыннарар матырыйаал дэлэй буолуохтаах.
“Оттон тоҕо буобура?” – диэххит — бөҕөтүн иһин. Былыр итиччэлээх уустук быһыылаах-таһаалаах, сыаналаах үрүҥ көмүс, Кытайтан аҕалыллар оҕуруо, бисер киэргэллээх бууктаах сону илиинэн тигиини үс сылга тиийэ тигэллэр эбит. Оччотугар сыаната, үлэҕэ барар көлөһүн балачча барар, бу тигиллибити биир дьахтар буолбакка, сиэнигэр, хос сиэнигэр тиийэ кэтиэхтэрэ турдаҕа. Оччотугар киис, саһыл, кырса, тииҥ тириитин түүтүн кылаана өр барбакка нэк буолан хаалара чахчы. Инньэ гынан бөҕө, үйэлээх буоллун диэн буобура тириитэ туттуллар. Оттон сон иһэ киис, саһыл, кырса, тииҥ нэк да буоллаҕына син биир сылаас.
Аны эр киһи төбөҕө кэтэр таҥаһын туһунан аҕыйах тылы эттэххэ маннык. Кыл сэлээппэни бука арҕааттан фетр сэлээппэ кэлиэҕиттэн ону үтүгүннэрэн баайар буоллахтара, буоллун, көрөргө куһаҕана суох. Оттон түбэтиэйкэҕэ майгынныыр, сэлээппэ тэллэҕэрин быспыт курдук сайыҥҥы кылынан, сиэлинэн дуу баайыллыбыты баска кэтэллэрэ маассабай буолла эрээри, саха эр киһитигэр олох барбат, үчүгэй сахалыы көрүҥү биэрбэт, атын омук гиэнин «уларсан» кэппит курдук көстөр. Хайдах буолуохтааҕын испэр оҥорон көрөбүн, көстүбэт этэ. Арай «Тыгын Дархан» киинэҕэ маассабай көстүүнү устууга, тигиллибит чомпой бэргэһэлэр бааллара да, кулгаахтаахтар уонна түүлээх кытыылаахтар, үлэһит дьадаҥы сахалар кэтэллэрэ буолуо эрээри, саас-күһүн ини. Ыһыах саҕана бэс, онтон от ыйын уот куйааһыгар, атырдьах ыйдарыгар тугу төбөҕө ууруналлара буолла? Тирии чомпойу эбит буоллаҕына, саатар түүлээх кытыылааҕы буолбата ини?
“Тыгын Дархаҥҥа» Аабый Дархан да, тойоммут да киис бэргэһэлээхтэр, абытай да!
Соторутааҕыта бассаапка Валентина Саввина- Оһуордаах үлэтин видеота кэллэ, онно икки-үс эрэ да буоллар эр киһи сайыҥҥы баска кэтэр таҥаһа көстөн ааһар, олус сиэдэрэй, бука, үгэһи үөрэтэн айан таһаардаҕа буолуо, Ил Дархан да кэтиэн сөптөөх курдук көстөр эбит. Болҕомтону ууран, үөрэтэн көрөн Оһуордаах Валентина эр киһи төбөтүн таҥаһын сайыҥҥыны да, кыһыҥҥыны даҕаны киэҥ араҥа иистэнээччилэргэ холобурдаан таһаарыан сөп эбит дии санаатым.
Наталья МОРДОВСКАЯ-Уйан Кут.
Хаартыска: Валентина ПАТРАСОВА.