Саха сиригэр мүөтү оҥоруу – кэскиллээх дыала

Ааптар: 
Бөлөххө киир:

Ханнык баҕарар саҥа саҕалааһын, төһө да баҕа санаа баһаамын, дьулуур күүстээҕин иһин, дьыаланы ис-иһиттэн үөрэтииттэн, тулуурдаах дьарыктан саҕаланар. Ити курдук Мүөтү оҥоруу киини тэрийии чэрчитинэн Мэҥэ Хаҥалас уонна Амма  улуустарыгар бэс ыйын ортотуттан төһө да тыһыынчанан мүөттээх ыҥырыа дыыгынаатар, мүөт салаата күүскэ сайдыбыт Удмуртия өрөспүүбүлүкэтин Каракулинскай оройуонун Вятское дэриэбинэтиттэн олохтоохтору кытары билсэ, кинилэри үөрэтэ, уопут атастаһа кэлбит бырааттыы Николай уонна Александр Сапаевтар улаханнык ыксаабат дьон  буолан биэрдилэр.

Саха Өрөспүүбүлүкэтин Баһылыгын иһинэн Олох уйгутун тупсарыы уонна бигэтик, туруктаахтык сайдыы сүбэтин чилиэнэ Людмила Николаева иилээбит-саҕалаабыт итиэннэ Саха Өрөспүүбүлүкэтин Инвестицияны тардар, экспорты өйүүр агентствота уонна «Туймаада» агрохолдинг кыттыылаах Мүөтү оҥоруу киинин тэрийии үлэтэ ыҥырыаны иитиэн баҕалаахтарга улейдары, ыҥырыалары, араас анал туттар тэрили тиэйэн аҕалартан саҕаламмыта. Мэҥэ Хаҥалас уонна Амма улуустарыгар олохтоохтор саҥа хайысхаҕа ылсыбыттарын өйүүр сыалтан тыа хаһаайыстыбатын бу салаата күүскэ сайдыбыт Арассыыйа эрэгийиэннэриттэн эспиэрдэри, идэлээх дьону аҕалан, кинилэр билиилэрин нэһилиэнньэ ортотугар тарҕатыы үлэтин Удмуртияттан бырааттыы Сапаевтар биир бастакынан өйөөбүттэрэ.

Бу күннэргэ Удмуртия исписэлиистэрэ икки улууска үлэлээтилэр. Николай уонна Александр Сапаевтар кэлэллэрин мэҥэ хаҥаластар уонна аммалар сүрдээҕин күүппүттэрэ. «Мэҥэ Хаҥалас улууһа (оройуона)» МТ дьаһалтатын тыа хаһаайыстыбатыгар управлениетын начальнига Иннокентий Семенов бэлиэтииринэн, быйыл улууска мүөтээх ыҥырыаны иитэр дьон ахсаана икки төгүл үрдээтэ.  Ыҥырыаны иитиинэн эдэр да, саастаах дьон да дьарыгырыахтарын сөп буолан, бу саҥа хайысхаҕа элбэх киһи ылсыан сөп. Онуоха идэлээх дьон, профессионаллар, өйөбүллэрэ бастатан туран наада диир Иннокентий Егорович: «Мүөт оҥоруутугар биһиги уопуппут суоҕун кэриэтэ. Саҥа хайысха уратытын, кистэлэҥнэрин да, туох уустуктар баалларын билэ-көрө сатыыр кэммит билигин. Онон Удмуртияттан бу Сапаевтар биһигини кытары тэбис-тэҥҥэ сылдьан, барытын кэпсээн, көрдөрөн биэрбиттэриттэн дьон астынна. Бэйэлэрэ да ыҥырыаларын кытары бодьуустаһартан илиилэрин араарбат үлэһит дьон, анаан-минээн кэлэн, ирэ-хоро үөрэппиттэригэр махтал уонна эбиитин икки өттүттэн сибээспитин олох быспаппытыгар кэпсэттибит».

Удмуртия сыллата 500 туонна үрдүк хаачыстыбалаах мүөтү оҥорон дойду ырыынагар уонна кыраныысса таһыгар таһаарар. Бырааттыылар кыра дэриэбинэҕэ олороллор, 100 улейдаах хаһаайыстыбаларын кэҥэтэр чопчу былааннаахтар. Эрэгийиэҥҥэ «Агростартап» бырагырааманан 3 мөл. суумалаах грант ыланнар, кинилэр мүөттэрэ билигин экспортка барар. Онон, Швейцарияҕа Удмуртия Вятское бөһүөлэгин Арассыыйа мүөтүн столицата диэн дьон ааттыыллар.

Бу күннэргэ Мэҥэ Хаҥаласка уонна Аммаҕа өтөрүнэн буолбатах ураты хартыынаны харахпытыгар ойуулаан кэбиһиэҕиҥ суугунуур күөх тыабыт саҕатынан, эгэлгэ сибэккилээх алаастарбытынан ыҥырыаны иитээччилэр таҥастарын кэппит дьон дыыгынас ыҥырыа уйаларын тула боччумуран туран ыраахтан кэлбит исписэлиистэр, эспиэрдэр биир да тылларын сыыска-буорга түһэрбэккэ, хас биирдии хамсаныыларын кэтээн, үөрэннилэр.

Людмила Николаева этэринэн, өрөспүүбүлүкэбит тыатын сиригэр ураты дьоҕурдаах, үлэлиэх-хамсыах баҕалаах дьоҥҥо баар аныгы кыахтары, технологиялары чугаһатан, кэскиллээх өттүн тэниттэххэ, хайаан да үтүө түмүктэр кэлиэхтэрэ: «Мүөттээх ыҥырыаны иитии биир үчүгэй өрүтэ диэн, оҥорон таһаарыыга, астааһыҥҥа аныгы ньымалары хото туһаныахха сөп.  Онон технология диир буоллахха, хаһаайыстыбаны көрүүгэ-харайыыга эмиэ ураты, табыгастаах ситими олохтоон, тыа сирин олохтоохторун олоҕун таһыма, дохуоттара тупсуо. Оттон эдэр көлүөнэ тыа хаһаайыстыбатын диэки атын хараҕынан көрүө».

Саха Өрөспүүбүлүкэтин Инвестицияны тардар, экспорты өйүүр агентствотын генеральнай дириэктэрэ  Анна Стручкова тыа хаһаайыстыбатыгар олохтоох нэһилиэнньэ дьарыктаах, дохуоттаах буолуутугар ханнык-туох сайдыылаах, кэскиллээх хайысхалар баалларын үөрэтэргэ, олоххо киллэрэргэ дьаһалталар, баһылыктар оруоллара улаханын ыйар. Оччотугар тыа сиригэр экономика саҥа тиһигэ үлэлиэҕэ.

Эспиэрдэр Благовещенскай куораттан кэлбит улейдары,  мүөттээх ыҥырыалары, анал туттар малларын-салларын сиһилии көрдүлэр, сыаналаатылар. Саамай сүрүнэ, олохтоохтору кытары билсистилэр, бары ыйытыыларгы сиһилии хоруйдаатылар. Ол курдук ыҥырыа арааһын, табыгастаах усулуобуйа хайдах буолуохтааҕын, элбэх бородууксуйаны оҥорон таһаарарга ханнык сүрүн ирдэбиллэр баалларын, Саха сирин уһун кыһыныгар ханна кыстатары – бука барытын туоһулаһан, эспиэрдэри ытыс үрдүгэр илдьэ сылдьан барыта наадалааҕы, идэлээхтэртэн туһалааҕы истэн биллилэр. Кэпсэтиилэртэн иһиттэххэ,  уустук ыйытыыларга бэрт оруннаах хоруйдары истэн, быһыыта, үөрдүлэр даҕаны.

Киини тэрийээччилэр эспиэрдэр өйөбүллэрэ куруук наадатын өйдөөн тураннар, эрэгийиэннэртэн араас исписэлиистэри салгыы да аҕалан, үөрэттэрэр былааннаахтар. Маныаха Киин биир сүрүн сыалын-соругун көрөр, идэтийбит дьон методическай көмөлөрө салаа хара маҥнайгыттан сөптөөхтүк дьаһанарын хааччыйыа диир Людмила Николаева:

Биһиги Кииммит саҥа атаҕар туран эрэр, инники элбэх үлэ күүтэр, онон профессиональнай таһымнаах олугу ууруу – бүгүҥҥү сүрүн сыалбыт-сорукпут. Онон атын регионнар экспердэрин кытары өрөспүүбүлүкэбит айылҕатын, күнүн-дьылын уратытын барытын учуоттаан, туһалаах түмүктэргэ кэлиэхпит диэн эрэллээхпит.

Мүөттээх ыҥырыаны иитиигэ көлүөнэттэн көлүөнэҕэ бэриллэр үгүс ымпыгы-чымпыгы билэр дьон, Сапаевтар, этэллэринэн, Саха сирин ураты айылҕатыгар хомуллубут мүөт хаачыстыбата да үрдүк буолара саарбахтаммат. Кинилэр бэйэлэрэ да билинэллэринэн, мүөт хаачыстыбатын быһаарар анал ньыма да бу диэн суох, онон бу боппуруос оҥорон таһаарааччы суобаһыгар сытар.

Удмуртияттан Сапаевтар кэлэннэр, мүөттээхыҥырыаны иитиэн баҕалаах дьону үөрэтэн, инникитин да сүбэлииргэ-амалыырга бэлэмнэрин туһунан эттилэр. Онон Саха сиригэр мүөтү оҥорон таһаарыыга бииргэ үлэлээһин олуга уурулунна.  Кылгас командировка түмүгэр Сапаевтар Саха сиригэр мүөтү оҥоруу – кэскиллээх дыала эбит диэтилэр:

Хотугу сир кылгас сайыныгар үүнээйигит арааһа, киэҥ нэлэмэн алаастаргыт, ходуһаларгыт, ойуургутбу барыта мүөтү оҥорууга бэрт табыгастаах диэн көрдүбүт. Салаа сайдыытыгар усулуобуйа баар. Уонна тыа хаһаайыстыбатын аныгылыы сайдыытын кытары мүөттээх ыҥырыаны иитии дьүөрэлэһэр диэн этиэххэ наада. Онон, биһиги тыа сирин олохтоохторугар сүбэлээн-амалаан, кыахпыт тиийэринэн үөрэтиэхпит. Дьарыктаныан баҕалаах дьон тохтообокко, былааннаахтык уонна ситимнээхтик иннин хоту баран иһиҥ. Мүөттээх ыҥырыа – тыынар тыыннаах. Онон болҕомтолоох сыһыаны, элбэх билиини ирдиир.

Онон Удмуртияттан эспиэрдэр кэлиилэрэ – бу сайын саҥа тэриллибит Мүөтү оҥоруу киинин бастакы хардыыта диэххэ. Маннык үөрэтэр-сырдатар үлэ инникитин да мүөттэх ыҥырыа иитиитин араас хайысхаларынан салҕанан барыа.Саха сиригэр тыа хаһаайыстыбатын бу салаата научнай-практическай өттүнэн да сайдыытыгар бэртээхэй хамсааһын саҕаланна.

+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0
+1
0