Саха сирэ быйылгы Санкт-Петербурдааҕы норуоттар икки ардыларынааҕы экэниэмикэ форумугар хас да улахан хампаанньаны кытары дуогабар баттаһар былааннаах. Бу форум бэс ыйын 15-18 күннэригэр ыытыллыаҕа. Арҕааҥҥы дойдулар араас хааччаҕы киллэрбит кэмнэригэр бу тэрээһин суолтата өссө үрдээн таҕыста.
Форум историяттан
Устуоруйаттан ылан эттэххэ, бу форум аан бастакытын 1997 сыллаахха бэс ыйыгар ыытыллыбыта. Онон быйыл 25 сыллаах үбүлүөйдээх тэрээһин буолар. Бастакы тэрээһиҥҥэ барыта 50 дойдуттан 1500 киһи кыттыбыта. 2006 сылтан форум РФ бэрэсидьиэнин тус хонтуруолунан ыытыллар буолбута. Онон дойду үрдүнэн ыытыллар бары форумнарыттан биир баттаамалаахтара.
Быйылгы форумҥа барыта 70-тан тахса дойду кыттар былааннааҕын биллэрбитэ. Ол иһигэр Австралия, Великобритания, Венгрия, Германия, Греция, Египет, Индия, Италия, Катар, Казахстан, Канада, Кытай курдук улахан дойдулар сайаапкаларын ыытан олороллор. Дойду салайааччыларыттан эрдэ Казахстан бэрэсидьиэнэ Касым-Жомарт Токаев кэлэрин биллэрбитэ. Манна даҕатан эттэххэ, Арассыыйа форум чэрчитинэн Африканы, Египеты, Индияны, Ираны, Кытайы, Латинскай Американы, Белоруссияны кытары туспа кэпсэтиилэри ыытыахтаах. Ону таһынан кыттааччылар “Арассыыйа-Европа”, “Арассыыйа-Ближний Восток” диэн хайысхаларынан төгүрүк остуол тула олорон экэниэмикэ боппуруостарын ырытыахтара. Итини сэргэ Евразиятааҕы экэнэмиичэскэй сойуус Соҕуруулуу-илиҥҥи Азия дойдуларын Ассоциациятын кытары көрсүөҕэ.
Саха сириттэн
Арассыыйаттан барыта 65 хайысханан 500 тыһыынчаттан тахса киһи кыттыаҕа. Быйылгы тэрээһиҥҥэ айти-технология өттүгэр үгүс предприниматель кыттар былааннаах.Биһиги өрөспүүбүлүкэбит бу форумҥа куруутун кыттан үгүс инвестиционнай бырайыактарга илии баттаһан кэлэр. Холобур, былырыын Саха Өрөспүүбүлүкэтэ бу тэрээһиҥҥэ хас да баттаамаалаах дуогабардары баттаспыта. Ол курдук, судаарыстыба уонна чааһынайдар бииргэ үлэлээһиннэрин систиэмэтинэн Саха сиригэр оскуолалары тутууга “ВЭБ.РФ” корпорацияны кытары дуогабар түһэрсибитэ. Бу чэрчитинэн, билигин Дьокуускайга уонна Жатай бөһүөлэгэр оскуола тутуутугар докумуон баттаспыттара. Былаан быһыытынан, дуогабарга киирбит оскуолалар тутуулара 2023 сылга түмүктэниэхтээхтэр. Бу сыалга федеральнай бүддьүөттэн 2,3 млрд солкуобай көрүллүөхтээх. Санатан эттэххэ, биэс сыл устата бу дуогабарынан өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн уон оскуола тутуллуохтаах.
Быйылгы тэрээһиҥҥэ Саха сирэ “Сбербаан”, “Росатом”, о.д.а. хампаанньалары кытары бииргэ үлэлэһиигэ дуогабар баттаһар былааннаах. Холобур, “Росатом” хампаанньаны кытары дуогабардаһыы кэнэҕэскитин хоту дойдуга энэргиэтикэни сайыннарыыга биир сүрүн далаһа буолуоҕа. Былаан быһыытынан, Уус-Куйгаҕа кыра кыамталаах атомнай бастакы ыстаансыйа тутуллуохтаах. 2024 сылга тутуута саҕаланан 2028 сылга ыстаансыйа үлэҕэ киириэхтээх. Бу ыстаансыйа Уус-Куйга, Депутатскай бөһүөлэктэрин уотунан хааччыйарын таһынан, Күчүстээҕи көмүс баайдаах сири туһаҕа таһаарыыга үлэлиэхтээх.
Ил Дархан Айсен Николаев быһа эпиирин кэмигэр: “Бу тэрээһин биһиги дойдубутугар улахан суолталаах. Буолаары буолан, билигин аан дойду үрдүнэн экэниэмикэ хамсыы турар кэмигэр. Саха сирэ пуорумҥа хас да хампаанньаны кытары дуогабар түһэрсэр былааннаах. Ол иһигэр “Сбербааны”, “Росатомы” кытары. Бу бырайыактар бары өрөспүүбүлүкэ сайдыытыгар төһүү буолуохтара”, – диэн бэлиэтээн эппитэ.
Маны таһынан Саха сирин дэлэгээссийэтэ Арктика, хоту дойду сайдыытыгар инвестиционнай бырайыактарын билсиһиннэриэҕэ, федеральнай министиэристибэлэри, атын эрэгийиэннэри кытары үлэлэһиэҕэ. Билиҥҥи туругунан, Астрахань уобалаһын кытары дуогабар түһэрсэрэ былааннанар. Санатан эттэххэ, былырыыҥҥы форумҥа Саха сирэ Крым уонна Карелия Өрөспүүбүлүкэлэрин кытары бииргэ үлэлэһэргэ дуогабарга илии баттаспыта.
Аграфена КУЗЬМИНА