“Саха сирэ” хаһыат чэппиэрдээҕи нүөмэрэ үгүс интэриэһи тардар матырыйааларынан баай. Ол онтон кылгастык билиһиннэрдэххэ маннык.
Биллэн турар, сайыҥҥы кэмҥэ сүрүн тиэмэ – ойуур баһаара. Хаһыат эрэдээктэрэ, политолог Чокуур Гаврильев бу суолталах боппуруоһу ырытан, “Якутлесресурс” ГАУ генеральнай дириэктэрэ Дьулустаан Хону кытта “Сэмсэ” тыл биэриигэ анаан киэҥ хабааннаах кэпсэтиини ыытта. Биэрии сурукка тиһиллибитин “Саха сирэ” хаһыаттан билсиҥ.
Сэбиэскэй кэм саҕана оттооһун балаһыанньата хайдаҕын оройуоннарынан билиһиннэрэллэрин оннооҕор оччотооҥҥу кэм оҕолоро биһиги интэриэһиргээн ааҕар этибит. Ол кэми “Саха сирэ” хаһыат эмиэ сөргүппүтэ хайҕаллаах суол. Оттооһун бүгүҥҥү туругун туһунан суруналыыс Александр Тарасов ырытыы-билиһиннэриитин аахтаххытына, үгүһү билиэххит.
Тыа сиригэр оттооһун үгэнэ. “Саха сирэ” хаһыат ааҕааччылара “били аатырбыт от охсооччубут Николай Николаев ханна тиийдэ?” диэн сураһаллар. Бу дьон сураһар от охсооччута кимий? Кини туһунан Женни Стрюкова сиһилии билиһиннэрбитин “Саха сирэ” хаһыакка ааҕыҥ.
СӨ норуодунай артыыһа, РФ үтүөлээх артыыһа Анатолий Николаев 90-с уустук сыллар кэмнэригэр тыйаатыр диэйэтэллэрин сойууһун бэрэссэдээтэлинэн үлэлии сылдьан, Москваҕа тиийэн, сийиэскэ сойуус салайааччыта Михаил Ульяновы кытта көрсөн, маннык “киһиргээбит”: “Ыһыллыы-тоҕуллуу буола турар кэмигэр биһиэхэ ускуустуба, тыйаатыр култуура тэрилтэлэрэ сабыллыахтааҕар буолуох, эбиллэллэр. Саха норуотун духуобунай баайа, ис туруга, философията ордук күүскэ сайдар” диэн. Бу маныаха биир киһи оруола олус улахан. Кини кимий? Климент Кириллович Корякин. СӨ норуотун хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһитэ, өрөспүүбүлүкэ судаарыстыбаннай сулууспатын туйгуна, Былатыан Ойуунускай аатынан Судаарыстыбанай бириэмийэ лауреата Климент Корякин үбүлүөйдээх 85 сааһыгар анаммыт “Тус олохпор табыллыбыт киһибин” диэн матырыйаалы суруналыыс Надежда Егорова бэлэмнээбитин ааҕыҥ.
Ньурбаҕа быйыл “Норуот көҕүлээһинин сыла” биллэриллэн, дьон олус көхтөөхтүк кытта сылдьаллар. Онуоха нэһилиэктэринэн сылдьыбыт улуус дьаһалтатын анал хамыыһыйата киирбит сайаапкалары миэстэтигэр тиийэн үөрэтэн, тустаах граннары түҥэтэн, улахан өйөбүлү оҥорбуттар. Кыра эрдэҕиттэн унтуу улларалларыгар көмөлөлөһө улааппыт Ньурба улууһун Киров нэһилиэгин олохтооҕо Денис Иванов “самозанятай “ буолан, бырайыагын көмүскээн, хамыыһйаны итэҕэтэн, 255 тыһыынча солкуобайы ылбыт. Түмүк олохтооҕо Тихон Григорьев 200 тыһыынча солкуобайга тиксибит. Антоновка олохтооҕо Николай Антонов эмиэ сөптөөх үбү граҥҥа тиксэн ылбыт. Бу дьон бары олус туһалаах дьыаланы арыйан, социальнай хантарааҕынан ханнык үлэни ыытан, улуустарыгар туох сүҥкэн көмөнү оҥоро сылдьалларын туһунан суруналыыс Егор Карпов матырыйаалыгар ааҕыҥ.
Күн бүгүҥҥэ диэри илиитин үлэттэн араарбакка, 70 сааһыгар үктэммит 1980 сылтан халыҥ тэтэрээккэ күннэтэ тугу гыммытын, ханна баран кэлбитин, төһө туох курууһу тиэйбитин, хас килэмиэтири сүүрбүтүн барытын тиһэн, хамнаһын аахса сылдьыбыт киһи биир куйаас күн суруналыыс Людмила Попова үлэлиир кэбиниэтигэр киирэн, толору хаартыскалардаах паапкатын остуолугар ууран кэбиспит уонна биир интэриэһинэй түгэни кэпсээбит. Ол ону “Саха сирэ” хаһыаттан ааҕан билиэххит.
Томпо улууһун Мэҥэ Алданын кэнниттэн кэлэр “Нулевой” дэнэр сиргэ Томпо, Муома, Өймөкөөн улуустарыгар, Магадан уобалаһыгар айаннааччылар Алдан Эбэни туораары поруом тохтуур биэрэгэр түүннэри хоно хаалар түбэлтэлэрэ үгүс этэ. Соторутааҕыта Өймөкөөҥҥө айаннаан иһэн, мин бу сиргэ тиийэн баран, ханна кэлбиппин билбэккэ, чочумча саҥабыттан матан олордум. Ол тоҕо итинник турукка киирбитим буолуой? Санаабар, эмиэ да түүлгэ майгынныыр — харахпын астахпына, бу барыта симэлийэн хаалыах курдук. Ол эрээри, дьэ, кырдьык эбит, доҕор! Урукку сылларга мин эрэ буолуо дуо, үгүс дьон “манна остолобуой баара буоллар ньии..” диир ыра санаабытын кимнээх эрэ ылбыттар да, толорон кэбиспиттэр! Дьэ, кимнээх тугу Нулевойга туппуттарын туһунан чэппиэрдээҕи хаһыакка кэпсиибин. Ааҕыҥ уонна сэргээҥ.
Быйыл Саха АССР төрүттэммитэ 100 сылыгар анаан үгүс суолталаах тэрээһиннэр буоллулар уонна ыытылла тураллар. Кэрэхсэбиллээҕэ баар, бу улахан бэлиэ сылга анаан, биирдиилээн дьон эмиэ туох эрэ үйэлээҕи оҥорорго дьулуһан, сонун сүүрээннэри олоххо киллэрэллэр. Биир оннук киһинэн Дьокуускай куорат олохтооҕо Александр Протопопов буолар. Кини алаастары кэрийэн сатыы хаамар. Тоҕо? Туризм биир ураты көрүҥүн сайыннараары. Бу кэрэхсэбиллээх бырайыак туһунан сиһилии чэппиэрдээҕи хаһыакка ааҕыҥ.
Елена ПОТОЦКАЯ, “Саха сирэ” хаһыат.