Ааспыт нэдиэлэҕэ “Саха сирэ” хаһыат уонна М.К.Аммосов аатынан Хотугулуу-Илиҥҥи федеральнай университет (ХИФУ) абитуриеннарга аналлаах сыллата кыттыһан тэрийэр быһа сибээһи ыытта.
Людмила ПОПОВА, edersaas.ru
Эрэдээксийэҕэ проректор Михаил Федоров кэлэн ааҕааччыларбыт ыйытыыларыгар тус бэйэтинэн хоруйдаата. Ыйытыылары биир чаас устата төлөпүөнүнэн ылбыппыт. Ону сэргэ, эрдэттэн edersaas.ru сайт итиэннэ “Саха сирэ” хаһыат батсаабыгар ыыталаабыттара. Олортон үгүс дьон интэриэһиргээбит ыйытыыларыгар хоруйдары бэчээттиибит. Манна киирбэтэх хоруйдары хаһыат edersaas.ru диэн сайтыгар ааҕаарыҥ.
Кыһыл, үрүҥ көмүс
Ыйытыы: 1. Медицинскэй институкка киирэргэ биир кэлим эксээмэҥҥэ (ЕГЭ) хас баал нааданый? 2. Ханнык тургутуулары ааһабытый? 3. Аттестаты көрөллөр дуо? Эбии баалы хайдах ылыахха сөбүй?
Федоров М.П.: ХИФУ медицинскэй институтугар киирэргэ биир кэлим эксээмэн (ЕГЭ) түмүгүнэн саамай кырата химияҕа – 36 б, биологияҕа – 36 б, нуучча тылыгар – 36 баал ирдэнэр. ХИФУ-ка киирэргэ (бары хайысхаҕа/ салааҕа) маннык тус ситиһиилэри көрөбүт: орто уопсай үөрэхтээһини эбэтэр орто (толору) үөрэхтээһини (аттестат) кыһыл көмүс мэтээлинэн бүтэрбиттэргэ – 7 б, орто (толору) уопсай үөрэхтээһини (аттестат) үрүҥ көмүс мэтээлинэн бүтэрбиттэргэ – 5 б эбиллэр.
ХИФУ уонна орто үөрэх
Ыйытыы: ХИФУ иһинэн ханнык орто профессиональнай үөрэхтэр баалларый?
Федоров М.П.: Биһиги университеппыт иһинэн технология уонна юридическай кэллиэстэр бааллар. Технология кэллиэһигэр «тутуу маастара”, «олох-дьаһах коммунальнай хаһаайыстыбатын маастара», «сварщик», «компьютер систиэмэтэ”, «программирование», «информационнай куттал суох буолуута”, элбэх каналлаах телекоммуникационнай систиэмэ (многоканальнай телекоммуникационнай систиэмэ) салаалар бааллар. Манна 2 сыл 6-10 ый үөрэнэллэр. Олох-дьаһах коммунальнай хаһаайыстыбата уонна тутуу маастара идэлэр төлөбүрдээхтэр, 10 ый үөрэнэллэр. «Компьютернай систиэмэ», «программирование», элбэх каналлаах телекоммуникационнай систиэмэ («многоканальнай телекоммуникационнай систиэмэ”) хайысхаларга босхо миэстэлэр көрүллэллэр. Оттон юридическай кэллиэскэ «право и организация социального обеспечения» салаа баар. Ол эрээри, бу үөрэхтэргэ 11-с кылаас кэнниттэн эрэ ылабыт.
Ыйытыы: Покровскай кэллиэстэн төлөпүөннүүбүн. Туризм салаатыгар 2-с кууруска үөрэнэбин. 2 сыл 10 ый үөрэнэбит. Үөрэхпин университекка бакалавриакка салгыахпын баҕарабын. Бакалавриакка туризм хайысхатыгар үчүгэй үөрэнээччилэри босхо үөрэххэ ылаллар үһү диэн истибиппит. Ол кырдьык дуо?
Федоров М.П.: Дипломҥунан киириэххин сөп. ХИФУ бэйэтэ ыытар эксээмэнин уонна тус тургутан көрүүнү (собеседование) эрэ туттараҕын. Туризм икки хайысхалаах. Университет priem.s.-vfu.ru сайтыгар киирэн сиһилии билсиэххин сөп.
Абитура кэмигэр уопсай дьиэ
Ыйытыы: Тиксииттэн төлөпүөннүүбүн. Быраатым математика уонна информатика институтугар туттарсыан баҕарар. Ол гынан баран, Дьокуускайга түһэр ыала суох.
Федоров М.П.: Дьокуускайга түһэр сирэ суох буоллаҕына, эксээмэн кэмигэр хотугу улуус оҕотугар уопсай дьиэ көрүөхпүт. ХИФУ сайтыгар киирэн эксээмэнэ хаһыстан хаһыска диэри барарын билистин. Ол чугаһыгар кэллин. Төлөбүрэ күҥҥэ 400 солк. Итиэннэ эксээмэнэ бүттэ даҕаны уопсайтан тахсар. Университекка киирдэҕинэ, күһүн уопсайга киирэригэр сайабылыанньа, дьиэ кэргэн ыспыраапката, төрөппүттэрин дохуотун туоһулуур, о.д.а. докумуоннары көрдүөхтэрэ. Быраабыла быһыытынан, хоту улуустартан сылдьар устудьуоннарга уопсай көрүллэр. Тулаайах, элбэх оҕолоох ыал оҕото, инбэлиит эҥин буоллаҕына ону туоһулуур докумуонун барытын илдьэ кэлэрэ ирдэнэр.
Олимпиада баала
Ыйытыы: Оҕом үрдүк үөрэх олимпиадатыгар кыттыбытыгар “рекомендован” диэн эппиттэрэ. Бу үөрэххэ киирэригэр оруоллаах дуо?
Федоров М.П.: Бу «вузовскай» диэн үөрэх министиэристибэтэ ыытар олимпиадатын этэр быһыылааххын. Оскуола үөрэнээччилэригэр анаан олимпиада ыытар. Олимпиада түмүгүнэн чопчу ханнык эрэ бакылтыакка мэктиэлэнэр (рекомендован) диэн сурук туттараллар. Булгуччу бу үөрэххэ киирэр диэн буолбатах. Мэктиэлэнэр. Ол аата, өскөтүн куонкуруһу аастаҕына, киириэн сөп диэн. Онон мэктиэлэнним даҕаны булгуччу киирэбин диэн өйдөбүл – сыыһа.
Оттон биһиги, ХИФУ, ыытар олимпиадатыгар туттарсар үөрэҕэр ирдэнэр эксээмэннэр биридимиэттэригэр олимпиадаҕа бастаабытын туоһулуур дипломнаах буоллаҕына – 10 б, иккис, үһүс миэстэлэммит буоллаҕына – 5 б эбиллэр. Хас даҕаны биридимиэккэ дипломнаах буоллаҕына, онтон биирин эрэ баала учуоттанар. Диплом быйыл, ол эбэтэр 2017 сылга бэриллибит буолуохтаах.
Тулаайах оҕо куонкуруһа
Ыйытыы: Тулаайах оҕоҕо медицинскэй бакылтыакка киирэригэр туох чэпчэтии баарый? Портфолио эҥин туһалыыр дуо?
Федоров М.П.: РФ Үөрэҕин уонна наукатын министиэристибэтинэн тулаайах, инбэлиит, бойобуой дьайыы бэтэрээнэ (оһуобай бырааптаах) абитуриеннарга босхо миэстэ көрүллэр. Оччоҕо кинилэр бэйэлэрин истэригэр туспа куонкурустаһаллар. Уопсай куонкурустааҕар, онно биир миэстэҕэ күөн көрсүүтэ арыый аҕыйах. Кинилэр үөрэххэ киирдэхтэринэ, уопсай булгуччу көрүллэр. Портфолиону көрөбүт, туһалыыр. Тус бэйэтин ситиһиитэ диэҥҥэ баал эбиллэр. Медицинскэй бакылтыакка ортотунан 160-195 баалга диэри халбаҥныыр. Үөрэххэ биир кэлим эксээмэн түмүгүнэн туттарсар түгэнигэр, докумуоннары от ыйын 26 күнүгэр диэри ылабыт.
Үс сыана харгыс буолбатах
Ыйытыы: Биир “үстээх” оҕо үрдүк үөрэххэ киирэр кыахтаах дуо? Үс үөрэххэ тэҥинэн докумуону биэриэххэ сөп дуо? Докумуоннарын өрөспүүбүлүкэ тас өттүгэр ыытар буоллаҕына, үс сиргэ эксээмэни хайдах ааһарый?
Федоров М.П.: Куонкуруска биир кэлим эксээмэн (ЕГЭ) түмүгэ оруолу оонньуур. Онно кытаатыҥ. Үстээхпит диэн санааҕытын түһэримэҥ.
Докумуоннары үс үөрэххэ тэҥинэн биэриэххэ сөп. Сорох үөрэхтэргэ биир кэлим эксээмэни (ЕГЭ) таһынан эбии тургуутуну ааһаллар. Эбии тургутуулаах түгэнигэр, оҕо тус бэйэтинэн баран туттарара ирдэнэр. Докумуоҥҥутун интэриниэтинэн эбэтэр улуустар абитуриеннарын штабтарын нөҥүө ыытыаххытын сөп. Улуус аайыттан эппиэтинэстээх киһи ананар.
Аармыйа кэнниттэн үөрэх
Ыйытыы: Аармыйа кэнниттэн университекка киирэргэ туох чэпчэтии көрүллэрий?
Федоров М.П.: Аармыйа кэнниттэн үөрэххэ киирэргэ туох даҕаны чэпчэтии көрүллүбэт. Уопсай куонкуруһу ааһаллар. Ол эрээри, бааллара тэҥнэһэр түгэнигэр, сулууспалаабыт киһи баһыйар.
Ыйытыы: Быраатым билигин аармыйаҕа сылдьар. Сотору кэлиэхтээх. Үрдүк үөрэххэ физкультура хайысхатыгар киириэн баҕарар. Докумуоннары хаһан туталларый? Биир кэлим эксээмэнин барытын туттарбыта.
Федоров М.П.: Орто профессиональнай үөрэхтээх дьон бэс ыйын 19 күнүттэн от ыйын 10 күнүгэр диэри, оттон биир кэлим эксээмэн (ЕГЭ) түмүгүнэн киирэр дьон бэс ыйын 19 күнүттэн от ыйын 26 күннэригэр диэри туттараллар. Ол гынан баран, физкультура уонна спорт институтугар киириэн баҕалаах оҕолор эт-хаан өттүнэн бэлэмнэрин тургутар эбии эксээмэннэри туттараллар. Холобур, харбааһын, сүүрүү эҥин курдук. Онон докумуонун эрдэ от ыйын 10 күнүгэр диэри туттарара ирдэнэр.
Биллэн турар, биир чаас кылгас бириэмэ. Ол эрээри, ХИФУ педагогическай үөрэхтээһиҥҥэ проректора Михаил Прокопьевич хас биирдии ыйытыы биэрбит киһиэхэ сиһилии хоруйдаата. Төлөпүөн биир даҕаны мүнүүтэ тохтобула суох тырылаата. Оттон сайтынан уонна батсаабынан киирбит 70-ча ыйытыыга докумуону тутар киин хамыыһыйа суругунан хоруйдары биэрдэ.
Людмила ПОПОВА, edersaas.ru
Айаал ЧЕРНОГРАДСКАЙ хаартыскаҕа түһэриитэ.